Μεσαιωνολόγιο: Οι συμβολισμοί της Παναγίας
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 1402 ΦΟΡΕΣ
Της Άννας Αχιολά
info@medievalfestival.gr
ΜΕΡΟΣ Α’
Στις 15 Αυγούστου γιορτάζουμε την Κοίμηση της Θεοτόκου, τη Θεομητορική εορτή των Χριστιανικών Εκκλησιών που στην Ελλάδα γιορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα σε πολλά μέρη της χώρας και γι’ αυτό ονομάζεται και «Πάσχα του καλοκαιριού».
Ως μητέρα, προστάτιδα, τιμώμενη, ιερό πρόσωπο, η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην τιμή και στον σεβασμό των χριστιανών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκλήσια. Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει και πολυάριθμα προσωνύμια, από τα οποία στην Ελλάδα έχουν καταμετρηθεί τουλάχιστον 500!
Μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων επισημαινόταν η σημασία του προσώπου της για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το μέσον για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου.
Άλλωστε, και η γιορτή της Κοίμησης αυτό ακριβώς συμβολίζει, την καταπάτηση του Θανάτου, όπως λέει ο διδάκτωρ Θεολογίας, Α. Καριώτογλου.
Στη διαμόρφωση του θέματος της Κοίμησης, που ανάγεται στον 6ο αι., σημαντική επίδραση άσκησαν τα απόκρυφα (Περί της Κοιμήσεως της Μαρίας του Ιωάννου του Θεολόγου), οι Πατέρες και βυζαντινοί συγγραφείς, οι υμνογράφοι και η εκκλησιαστική παράδοση.
Στις παραστάσεις της Κοιμήσεως απεικονίζεται τρεις φορές η Θεοτόκος: μία κοιμωμένη σε φέρετρο, ως ψυχή – με τη μορφή σπαργανωμένου βρέφους - στα χέρια του Ιησού και ανεβαίνοντας στους ουρανούς. Άγγελος, απεικονίζεται από τον 11ο αι. και μετά, να παραλαμβάνει την ψυχή της Παναγίας με σκοπό να την οδηγήσει στον Παράδεισο.
Πέραν όμως της Κοιμήσεως, σε άλλες απεικονίσεις της Παναγιάς, τονίζεται ο ρόλος της ως Μητέρα του Χριστού, δείχνοντας το με τη στάση του σώματός της και κρατώντας τον γιο της. Έτσι, για παράδειγμα, η Παναγιά Οδηγήτρια κρατά τον Χριστό στον αριστερό της βραχίονα και δείχνει προς το πρόσωπό του με το δεξί της χέρι, συμβολίζοντας ότι αυτός είναι ο δρόμος προς τη σωτηρία.
Ένας πιο πρόσφατος τύπος είναι αυτός της Παναγίας Ελεούσας, που προέρχεται από την Παρθένο Οδηγήτρια. Αυτός ο τύπος απεικόνισης αντιπροσωπεύει τη συμπονετική πλευρά της Παναγίας. Δείχνει να σκύβει για να αγγίξει το μάγουλό της στο μάγουλο του παιδιού της, το οποίο ανταποδίδει αυτή την αγάπη τοποθετώντας το χέρι του γύρω από το λαιμό της.
Οι βυζαντινές απεικονίσεις της Παναγιάς υιοθετήθηκαν από τη Δύση, ήδη από τον 7ο αι., όπως είναι «Η Παναγιά και το Παιδί» στην Ολλανδία, «Ο Θρόνος της Σοφίας στη Γαλλία κ.α. όμως από τον 12ο αι., με την επιρροή των γραπτών των θεολόγων, όπως ο Άγιος Μπέρναρντ της Κλαρβόου, η Παναγιά λατρεύτηκε ως η Νύφη του Χριστού, η Προσωποποίηση της Εκκλησίας, η Βασίλισσα του Ουρανού και της Προσευχής για τη Σωτηρία της ανθρωπότητας. Τότε πολλοί καθεδρικοί ναοί αφιερώθηκαν σ’ εκείνην ή ακόμα και πόλεις, όπως η Σιένα, τέθηκαν υπό την προστασία της.
Στον ύστερο Μεσαίωνα, η βασιλική μορφή της Παρθένου, έδωσε τη θέση της σε πιο τρυφερές παραστάσεις, με έμφαση στη σχέση μητέρας – παιδιού. Ιδιαίτερη απεικόνιση είναι αυτή του Vierge Ouvrante, του 14ου αι., όπου παρουσιάζεται να θηλάζει το Χριστό ο οποίος κρατά το περιστέρι του Αγίου Πνεύματος. Το ρούχο της ανοίγει, όπως τα φτερά ενός τρίπτυχου, για να αποκαλύψει στο σώμα της τη μορφή του Θεού Πατέρα.
Σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης Ρίτσαρντ Μούθερ, «Η Παναγία ήταν η κεντρική μορφή στη Βυζαντινή τέχνη και έγινε το κέντρο της λατρείας», πράγμα που οφειλόταν και στην προσωπικότητά της: μόνη και αβοήθητη γυναικεία μορφή, γεμάτη τρυφερότητα, έγινε πιο συμπαθής στους πιστούς της εποχής, ακόμα και από αυτήν την τραγική φιγούρα του Υιού του Θεού και τη σοβαρή μεγαλοσύνη του Πατέρα. Η λατρεία της Παρθένου αντικατόπτριζε, εν μέρει, το ιδεώδες για την ιπποτική ευλάβεια προς τη γυναίκα που αισθάνονταν οι Σταυροφόροι και οι λυρικοί ποιητές του Μεσαίωνα.
Στην ορθόδοξη εκκλησία ολόκληρος ο Αύγουστος είναι αφιερωμένος στην Παναγία, με τις Παρακλήσεις, τη Νηστεία, την Κοίμησή της (15 Αυγούστου), τα Μεθεόρτια, τα Εννιάμερα και την κατάθεση της Αγίας Ζώνης στις 31 Αυγούστου, οπότε τελειώνει το εκκλησιαστικό έτος.
Στην καθολική εκκλησία όμως, ο μήνας της Παρθένου Μαρίας είναι ο τελευταίος μήνας της Άνοιξης, όπου τιμάται εορταζόμενη ως «Βασίλισσα του Μάη» και τότε πραγματοποιείται η τελετή «Η Στέψη του Μάη» (May Crowning). Σύμφωνα με τον Harold N. Moldenke, συγγραφέα του βιβλίου: «Plants of the Bible», ο λόγος που αυτός ο μήνας είναι αφιερωμένος σε εκείνη, είναι γιατί τότε ανθίζει η φύση.
Πολλά φυτά και λουλούδια έχουν αφιερωθεί στην Παναγιά, τόσο που ορισμένοι συγγραφείς ισχυρίστηκαν ότι όλα τα λουλούδια που ανθούν αυτόν το μήνα, είναι αφιερωμένα στη χάρη της. Περισσότερα όμως για τα χρώματα και τα λουλούδια που συνδέθηκαν με την Παρθένο, αλλά και τη σχέση τους με τις αρχαίες θεότητες, θα δούμε στο επόμενο Μεσαιωνολόγιο…
ΠΗΓΕΣ:
www.metmuseum.org
https://udayton.edu
www.historyofpainters.com
www.sansimera.gr
www.kefaloniapress.gr
el.wikipedia.org
Ακολουθήστε τη Ροδιακή στο Google News
