Τα τζαμιά της Ρόδου!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Τα τεμένη και η ιστορία τους που γυρνάει αιώνες πίσω

Οι υπόδουλοι Ροδίτες ούτε τα μέσα είχαν, αλλά ούτε και τους επιτρεπόταν να κάνουν ωραία κτήρια. Οι κατοικίες ήταν απλές, κι οι εκκλησίες που χτίζονταν δεν μπορούσαν να είναι ανάλογες μ΄ εκείνες που γίνονταν στα περασμένα χρόνια ούτε μ΄ αυτές που γίνονταν στη Δύση. Προσπαθούσαν να μη γίνονται στόχος των κατακτητών, να ζουν όσο μπορούν σε αφάνεια, κι έτσι περιορίζονταν στα απαραίτητα για τη ζωή.

Ο κατακτητής έδωσε βέβαια προνόμια στον υπόδουλο Ελληνισμό ο οποίος ήταν ελεύθερος να διατηρεί τη θρησκεία του, τις εκκλησίες του –αυτό τουλάχιστον διακήρυσσαν τα προνόμια- στην πραγματικότητα όμως γινόταν συνήθως το αντίθετο. Οι ωραιότερες εκκλησίες έγιναν τζαμιά και στη Ρόδο. Η έρευνα του αείμνηστου Χριστόδουλου Χριστοδούλου στο βιβλίο του «Ιστορία της Ρόδου», είναι πολύτιμη και με κάθε τρόπο πρέπει να φτάσει σε όλους μας.

Οι εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά
Ο Άη Γιάννης των Ιπποτών, πριν φύγουν ακόμη οι Ιππότες έγινε Τέμενος, κι αυτό συνέβη αμέσως μόλις μπήκε μέσα για να προσευχηθεί, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής που κατέκτησε τη Ρόδο. Την ίδια τύχη είχαν όλες οι βυζαντινές εκκλησίες του Κάστρου. Ο ελληνικός πληθυσμός της Ρόδου διώχτηκε από το Κάστρο, όλα τα ελληνικά σπίτια έμειναν στα χέρια των Τούρκων, επομένως και οι εκκλησίες γιατί δεν ήταν δυνατόν να τους επιτρέψουν να μπαίνουν στην τειχισμένη πόλη και να εκκλησιάζονται. Η μόνη προσθήκη που έκαναν ήταν ο μιναρές και το κονίαμα με το οποίο σκέπαζαν τις τοιχογραφίες ή τα ψηφιδωτά, κι ο ναός ήταν τζαμί με μια προσθήκη της κόγχης προσευχής μέσα- του «μιχράμπ».

Μεταξύ των εκκλησιών που έγιναν τζαμιά ήταν ο Άγιος Ιωάννης των Ιπποτών, το Εντερούμ τζαμί ή Καντουρί, απέναντι από τη βόρεια γωνία του Μουσείου, στην αρχή της οδού Ιπποτών, η βυζαντινή κι έπειτα ιπποτική εκκλησία της Παναγίας του Κάστρου, πολλές ακόμα εκκλησίες στο Κάστρο, αλλά και η βυζαντινή εκκλησία τ΄ Άη Γιάννη στα Σγουρού. Το παλάτι των μεγάλων μαγίστρων το είχαν κάνει φυλακή, τα υπόγεια του οποίου τα έλεγαν «ζιντάν» και το Νοσοκομείο το μετέτρεψαν σε στρατώνα.

Τα τζαμιά της Ρόδου
Εκτός από τις εκκλησίες που έκαναν τζαμιά, έχτισαν και άλλα καινούργια με Έλληνες τεχνίτες τα οποία είναι από τα καλύτερα της μουσουλμανικής τέχνης.

Το τζαμί του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς ΦΩΤΟ: ΣΥΜΕΩΝ ΔΟΝΤΑΣ

Το τζαμί Σουλεϊμάν
Χτίστηκε από τον ίδιο το Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή στη θέση της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων, όπως όμως πιστεύεται έπεσε και ξαναχτίστηκε στα 1808. Βρίσκεται στην οδό Σωκράτους, ψηλά κοντά στον πύργο Ωρολογιού, κι έχει μια αυλή με πλατάνια και «φιάλη» για το καθάρισμα των πιστών σύμφωνα με τη μουσουλμανική συνήθεια που ήταν και βυζαντινή. Στην πόρτα έχουν χρησιμοποιήσει ένα ωραίο μαρμάρινο πλαίσιο, ρυθμού Αναγέννησης σαν βενετικό, κολόνες με γιρλάντες ανάγλυφες μπροστά σε παραστάδες με κεφαλές Χερουβείμ, κλεψύδρες, πανοπλίες και άλλα πολεμικά σύμβολα που φαίνεται ότι τα πήραν από κάποιο επιτύμβιο μνημείο εκκλησίας.

Το τζαμί Μουράτ Ρέις
Βρίσκεται απέναντι από το μέγαρο της Περιφέρειας, στη θέση της ιπποτικής εκκλησίας, τ΄ Άη Αντώνη, γνωστής από τις πολιορκίες της Ρόδου. Είναι μικρό αλλά αξιόλογο, με κομψό μιναρέ και πήρε το όνομα του ναυάρχου του Σουλεϊμάν του Μουράτ Ρέις, που πολέμησε στην πολιορκία και τον έθαψαν στο μέρος αυτό, όταν έπεσε στη μάχη. Πιθανόν εκεί ήταν ιπποτικό νεκροταφείο, κι έπειτα έγινε τουρκικό. Η σαρκοφάγος του σώζεται σ΄ ένα κυκλικό μαυσωλείο «τουρμπέ», όπως τα λένε. Υπάρχουν εκεί οι τάφοι πολλών προσωπικοτήτων που πέθαναν εξόριστοι στη Ρόδο.

Στο τζαμί είχε ιδρυθεί στα 1794 μια βιβλιοθήκη από το Ροδίτη μουσουλμάνο Αχμέτ Χαφούζ αγά και πήρε τ΄ όνομά του. Σήμερα στεγάζεται σ΄ ένα κτήριο αντίκρυ στο τζαμί του Σουλεϊμάν και διατηρεί σπουδαία χειρόγραφα με μικρογραφίες, τουρκικά, αραβικά, περσικά, καλά διατηρημένα. Σ΄ αυτά είναι και το ανώνυμο χρονικό της πολιορκίας του 1522 του οποίου ο συγγραφέας ήταν γιατρός του Σουλεϊμάν και παρακολούθησε την πολιορκία.

Το τζαμί Ιμπραήμ πασά
Στο κέντρο της πόλης του Κάστρου, κοντά στην παλιά αγορά, δεξιά από την οδό Πυθαγόρα πηγαίνοντας από την πλατεία Ιπποκράτους στην πύλη Κοσκινού (Κόκκινη Πόρτα). Χτίστηκε στα 1531, κι είναι το παλαιότερο θρησκευτικό κτήριο, επιδιορθώθηκε όμως, σοβατίστηκε και δεν δείχνει την αρχιτεκτονική του αξία. Μπροστά έχει προστώο με θόλο και κρήνη στην πλατεία.

Το τζαμί Ρετζέπ πασά
Το σημαντικότερο τουρκικό κτήριο, χτισμένο στα 1588, με αυλή, κολώνες προστώου και σιντριβανιού μεταφερμένες από κάποια βυζαντινή ή ιπποτική εκκλησία. Έξω σώζονται ακόμη λίγα από τα πλούσια περσικά κεραμουργήματα, χρωματιστά με φυτικές διακοσμήσεις, όπως τα πιάτα της Λίνδου.

Με τέτοια πράσινα πλακίδια έχει επένδυση το Γεσίλ τζαμί (πράσινο τζαμί) στην Προύσα, που λένε ότι προέρχονται από τον Κολοσσό της Ρόδου. Μέσα υπάρχουν το μιχράμπ και στίχοι του Κορανίου από σμάλτο, που μας θυμίζουν τα πλούσια τεμένη του Καΐρου, έχουν όμως τις φθορές του καιρού.
Στην ανατολική πλευρά υπάρχει το «τουρμπέ», μια θολοσκέπαστη καμάρα, όπου βρίσκεται η σαρκοφάγος του ιδρυτή του τζαμιού Ρετζέπ πασά. Στην ίδια πλατεία, δυτικά βρίσκεται ο Άη Φανούρης.

Το τζαμί σουλτάν Μουσταφά
Στην αυλή του λουτρού Σουλεϊμάν, χτισμένο στα 1765, με κρήνη και αυλή. Στην πλατεία του τζαμιού βρίσκεται το λουτρό (χαμάμ), σύγχρονο του τζαμιού, ΙΗ΄ αιώνα που οι περιηγητές το έλεγαν λουτρό του Σουλεϊμάν. Υπήρχαν και δύο άλλα λουτρά: το Εσκί χαμάμ (παλαιό λουτρό), στην οδό Ιπποτών, κι ένα άλλο δεξιά ανεβαίνοντας την παλιά αγορά «τσαρσί», που καταστράφηκε από βομβαρδισμούς στον τελευταίο πόλεμο.

Μικρότερα τζαμιά είναι: το Σαντριβάν τζαμί (στη Φουντάνα, στην οδό Σωκράτους). Το τζαμί Αγά, το Χαμζά μπέη και το τζαμί Χιλμί πασά προς το Μόντε Σμιθ. Από τα χωριά όπου υπήρχαν τουρκικές οικογένειες, διατηρούσαν τζαμιά ο Καλαμώνας (σήμερα Άγιος Μόδεστος), η Σάλακος και η Αρνίθα.

Η Ρόδος ένα απέραντο νεκροταφείο
Υπάρχουν μεγάλα τουρκικά νεκροταφεία στη Ρόδο, το επισημότερο από τα οποία ήταν του τζαμιού Μουράτ Ρέις, που διατηρείται μέχρι σήμερα. Εκεί είναι θαμμένοι πολλοί επίσημοι μουσουλμάνοι, Τούρκοι, Πέρσες, Αιγύπτιοι, Καυκάσιοι που ήταν εξόριστοι στο νησί, σάχηδες, βεζίρηδες, πασάδες, και ένας ποιητής ο Μωχάμετ Αχμέτ ή Χασμέτ εφένδης (1773).

Από την πύλη του Άη Παύλου όλη η περιφέρεια έξω από το Κάστρο έως την πύλη Κοσκινού, απέναντι ακριβώς από το παλαιό κτήριο του Βενετοκλείου Γυμνασίου και η θέση του σημερινού σταδίου “Διαγόρας” ήταν ένα απέραντο νεκροταφείο όπου είχαν θάψει όλους τους νεκρούς της πολιορκίας του 1522, κι εξακολουθούσαν να θάβουν και ύστερα.

Από την πύλη Κοσκινού έως την Ακαντιά το είχαν παραχωρήσει στους Εβραίους, ενώ οι Έλληνες έθαβαν τους νεκρούς τους στις αυλές των εκκλησιών κάθε ενορίας.

Πλατεία Μεγάλου Αλεξάνδρου. Δεξιά η Παναγιά του Κάστρου η οποία μετετράπη σε τζαμί, το Εντερούμ τζαμί και αριστερά το Νοσοκομείο των Ιπποτών ως ιταλικός στρατώνας, Αρχαιολογικό Μουσείο σήμερα ΦΩΤΟ: ΣΥΜΕΩΝ ΔΟΝΤΑΣ