Οι Φραγκολεβαντίνοι της Ρόδου!
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 4639 ΦΟΡΕΣ
Το Νιοχώρι και οι Λεβαντίνοι του από τον φιλόλογο Γρηγόρη Τσιόγκα, με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου "Η νήσος Ρόδος"
"Λεβάντε" είναι η Ανατολή στα Ιταλικά. Ο κόσμος του Λεβάντε στη Ρόδο, Βενετσιάνοι, Γενουάτες, Γάλλοι... που ήρθαν και δραστηριοποιήθηκαν εμπορικά στο δικό μας λιμάνι αφού οι σουλτάνοι έδιναν κίνητρα και οι έμποροι δεν είχαν πατρίδα. Είμαστε τυχεροί που ήρθαν κι έφεραν μαζί τους τον πολιτισμό τους όπως και οι υπόλοιποι σ΄αυτό το μωσαϊκό πολιτισμών που είναι η Ρόδος. Τον κόσμο των Φραγκολεβαντίνων του Νιοχωρίου της Ρόδου θα γνωρίσουμε όσοι δεν ξέρουμε από τον φιλόλογο Γρηγόρη Τσιόγκα, κύριο ομιλητή της εκδήλωσης στο Κατάλυμα της Ισπανίας που διοργανώνει ο Σύλλογος Αρχιτεκτονικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ρόδου, την Παρασκευή 7 Δεκεμβρίου και ώρα 19:30.
Οι Λεβαντίνοι με κορμό τις δύο μεγάλες οικογένειες Bilioti και Masse, που μέλη τους ζουν στη Ρόδο μέχρι σήμερα, το άρωμα της εποχής των προξένων και υποπροξένων, οι καθολικές εκκλησίες τους Santa Maria και San Francesco, τα αποτυπώματα που άφησαν αυτοί και οι άλλοι που πέρασαν από τη Ρόδο και μας γέμισαν επιρροές, μας άνοιξαν τους ορίζοντες και έκαναν το νησί να διαφέρει απ’ αυτό που λέμε "ελληνική επαρχία"!
Πότε εντοπίζουμε για πρώτη φορά στη Ρόδο τους Φραγκολεβαντίνους;
Μετά την αποχώρηση των Ιπποτών οι οποίοι έφυγαν από τη Ρόδο την 1-1-1523, μαζί με τους 4.000 περίπου Ροδίους που τους ακολούθησαν για να καταλήξουν στο νησί της Μάλτας, το οποίο ο βασιλιάς της Γαλλίας τους παραχώρησε, ώστε εκτός των άλλων ως μαχητές που ήταν να αντιμετωπίζουν και τις επιδρομές των Σαρακηνών οι οποίοι έρχονταν από τα παράλια της Β. Αφρικής. Έκτοτε, στα μέσα του 17ου αι., διαθέτουμε στοιχεία πως βρίσκονται καθολικοί, κυρίως σκλάβοι στις γαλέρες του Οθωμανικού στόλου στη Ρόδο. Και κάποιες δεκαετίες αργότερα ζουν, παντρεμένοι με Ροδίτισσες μερικές δεκάδες Φράγκων, όρος γενικευτικός για τους ανθρώπους της Δυτ. Ευρώπης.
Οι 4.000 άνθρωποι που έφυγαν από τη Ρόδο μαζί με τους Ιππότες τι ήταν;
Ένα μέρος θα ήταν καθολικοί, αλλά και ορθόδοξοι Ροδίτες των οποίων τα συμφέροντα ήταν συνυφασμένα με αυτά του Τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών. Με το πέρασμα των χρόνων το πιο πιθανό είναι ότι και οι ορθόδοξοι Ρόδιοι εκλατινίστηκαν.
Ας μιλήσουμε λοιπόν για τους Φραγκολεβαντίνους της Ρόδου. Από πού προέρχονταν και ποιο είναι το Λεβάντε;
Είναι ο κόσμος της Δύσης, που για εμπορικούς λόγους εγκαθίσταται στα μεγάλα κέντρα της Ανατολής που είναι κατά βάση η Κων/πολη, η Σμύρνη, η Βηρυττός και η Αλεξάνδρεια. Οι άνθρωποι του εμπορίου, αυτοί είναι οι Λεβαντίνοι, ο κόσμος του Λεβάντε. Λεβάντε, σημαίνει Ανατολή στα Ιταλικά. Ο όρος λοιπόν περιλαμβάνει και τους Φραγκολεβαντίνους της Ρόδου. Γενικότερα οι Λεβαντίνοι ήταν Βενετσιάνοι, Γενουάτες, Ρωμιοί, Γάλλοι, Ολλανδοί, Αυστριακοί, Άγγλοι, Ναπολιτάνοι, αυτοί δηλαδή που ασκούσαν το εμπόριο με τον κόσμο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τι γλώσσα μίλαγαν;
Η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι Λεβαντίνοι, για ευχερέστερη επικοινωνία, είναι η Λίνγκουα Φράνκα (από το λίνγκουα που σημαίνει γλώσσα και το φράνγκα που σημαίνει φραγκική). Προέκυψε ως γλώσσα από τη συγχώνευση στοιχείων από διάφορες γλώσσες με κύριο κορμό την Ιταλική, στη βενετσιάνικη διάλεκτο. Η επικράτηση της συγκεκριμένης γλώσσας οφείλεται στην κυριαρχία του βενετσιάνικου εμπορίου στην Ανατολική Μεσόγειο την εποχή εκείνη. Πρόκειται για υπεραπλοποιημένη γλώσσα την οποία χρησιμοποιούσαν και συναλλάσσονταν οι έμποροι της ανατολικής Μεσογείου, μέχρι περίπου στα μέσα του 19ου αιώνα, όπου στη συνέχεια, η γλώσσα επικοινωνίας ήταν τα Γαλλικά.
Πώς έφτασαν μέχρι τη Ρόδο, ποιο ήταν το κίνητρο που τους δόθηκε;
Από τα πρώτα χρόνια της εδραίωσής της στον μεσογειακό χώρο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία φρόντισε να οργανώσει τις εμπορικές της συναλλαγές με τις Δυτικές Δυνάμεις. Έκλεισε λοιπόν ανισομερείς συμφωνίες, γνωστές ως «διομολογήσεις», οι οποίες προσέφεραν κάθε φορά προνομιακές συνθήκες εμπορίας, αλλά και προστασίας, σε επιμέρους περιοχές της αυτοκρατορίας για συγκεκριμένες εθνικές ομάδες εμπόρων. Το 1535, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής παραχώρησε, για πρώτη φορά, αυτό το προνομιακό καθεστώς στο Γάλλο βασιλιά Φραγκίσκο τον Α΄ για τους υπηκόους του, στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τον Κάρολο Ε΄, βασιλιά της Ισπανίας και της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Γερμανίας, Αυστρίας, Κάτω Χώρες, Βελγίου, Ολλανδίας, Λουξεμβούργου). Επρόκειτο, όπως προαναφέρθηκε, για σημαντικές διευκολύνσεις στο εμπόριο και για παραχώρηση προστασίας στους δυτικούς εμπορευόμενους, με καθεστώς ετεροδικίας. Στη συνέχεια, το προνομιακό αυτό καθεστώς παραχωρήθηκε και στις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις από τους σουλτάνους.
Τι γνωρίζουμε για τους πρώτους Λεβαντίνους, πότε ήρθαν στη Ρόδο και πόσοι ήταν αρχικά;
Το 1660 για πρώτη φορά, ένας Φραγκισκανός κληρικός, έρχεται από τη Σμύρνη στη Ρόδο, για να βοηθήσει πνευματικά σκλάβους καθολικούς στις οθωμανικές γαλέρες που ήταν αγκυροβολημένες στο λιμάνι της Ρόδου. Ενδιαφέρον υλικό για το θέμα αυτό υπάρχει σε δύο βιβλία, στο «Ρόδος και Νεώτερα Κείμενα, Ile De Rhodes,» του V. Guerin, 1880, και στο βιβλίο των Μπιλιότι-Κoτρέ, «Η Νήσος Ρόδος, 1881». Εκείνη την περίοδο και λίγο μετά, μαρτυρείται ότι στη Ρόδο ζουν καμιά 50αριά καθολικοί οι οποίοι είναι παντρεμένοι με Ελληνίδες. Από τη μια μεριά, λοιπόν, έχουμε τους σκλάβους στις γαλέρες του πασά της Ρόδου και από την άλλη αυτά τα περίπου 50 άτομα που ζουν, κυρίως, στο Νιοχώρι της Ρόδου. Στη συνέχεια το 1693, ένας Λατίνος σκλάβος ανακαλύπτει κάπου κοντά στα ερείπια κτίσματος της Οβριακής, μια ανάγλυφη εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας, μαρμάρινη με ανάγλυφο οικόσημο και τη μεταφέρει σ΄ ένα εκκλησάκι των καθολικών στην περιοχή της Ψαροπούλας. Ο κληρικός αυτός έρχεται δύο φορές το χρόνο για να προσφέρει τις πνευματικές του υπηρεσίες. Μετά το 1720, δύο Φραγκισκανοί κληρικοί εγκαθίστανται μόνιμα στη Ρόδο και προσφέρουν μόνιμα τις πνευματικές τους υπηρεσίες στον καθολικό πληθυσμό. Τους είχε υπό την προστασία του ο τότε υποπρόξενος της Γαλλίας Βαλτάσαρ Mας και ουσιαστικά αποτελούσαν προσωπικό του προξενείου.
Είναι τότε που χτίζεται και η μετέπειτα καθολική εκκλησία Santa Maria;
Το 1743, οι Λατίνοι αγοράζουν, από ένα μουσουλμάνο της Ρόδου, το χώρο που σήμερα βρίσκεται η Σάντα Μαρία Ντέλα Βιττόρια (Santa Maria Della Vittoria), στο Νιοχώρι και χτίζουνε μια μικρή εκκλησία. Τον επόμενο αιώνα από το 1849 μέχρι το 1853 χτίζεται μια μεγάλη εκκλησία με χορηγίες του Χένρι Ντούτσι (Ducci), ευκατάστατου Άγγλου ευγενούς, και μελών της οικογένειας Μας (Masse). Ο αριθμός πλέον των Φραγκοκαθολικών της Ρόδου έχει αυξηθεί και στο β΄ μισό του 19ου αιώνα φτάνει περίπου τα 200 άτομα, με τις σημαντικές οικογένειες να είναι αυτές των Μπιλιότι και των Mας. Ο πλούσιος Ντούτσι που προαναφέραμε παντρεύτηκε μία Mας, την Aντέλ Mας (Adele). Οι οικογένειες των Mας και Ντούτσι έκαναν κι άλλες δωρεές μεταξύ των οποίων το Γηροκομείο στην Ψαροπούλα και το Γαλλικό σχολείο των Φρέρηδων, επί της οδού Αμμοχώστου, καθώς και την Παιδαγωγική Ακαδημία των Φραγκισκανών μοναχών στην Ακαντιά, η οποία εκπαίδευε δασκάλους μοναχούς, που θα στελέχωναν Γαλλικά σχολεία του Λεβάντε.
Ο κορμός των Φραγκοκαθολικών της Ρόδου είναι επομένως οι οικογένειες Bilioti και Masse και μέλη των αρχικών αυτών οικογενειών ζουν σήμερα στη Ρόδο! Ας μιλήσουμε γι’αυτές! Για την οικογένεια Bilioti πρώτα.
Ο Τσάρλς Μπιλιότι (Βilioti)), γεννημένος στο Λιβόρνο της Ιταλίας, παντρεύτηκε τη Γαλλίδα Honorine Fleurat, γεννημένη στην Πόλη, και στα μέσα του 19ου αιώνα, πιθανόν το 1843, εγκαταστάθηκε στη Ρόδο, ως γενικός πρόξενος της Αγγλίας. Απέκτησε έξι παιδιά. Μεταξύ αυτών των παιδιών είναι ο σερ Άλφρεντ Μπιλιότι ο οποίος συνέχισε να είναι γενικός πρόξενος της Αγγλίας για πολλά χρόνια, παίρνοντας τη θέση του πατέρα του και είναι ο άνθρωπος που έχοντας αποκτήσει γνώσεις αρχαιολογίας ανακάλυψε μαζί με συνεργάτη του την Αρχαία Κάμειρο. Από το 1859 μέχρι το 1864 ανέσκαψαν, μαζί με τον Auguste Saltzmann, την περιοχή της Αρχαίας Καμείρου, έχοντας εξασφαλίσει άδεια με φιρμάνι από την Πύλη και βεβαίως για λογαριασμό του Βρετανικού Μουσείου. Τα πλούσια ευρήματα που ανακαλύπτονται αποστέλλονται στο Λονδίνο, για να εκτεθούν στο Βρετανικό Μουσείο. Ο ίδιος δε αργότερα ανέσκαψε στην περιοχή της Κυμισάλας και της Ιαλυσίας, με αρκετά ευρήματα, που και αυτά φαίνεται πως απεστάλησαν σε ευρωπαϊκά μουσεία. Δεύτερο μέλος της οικογένειας είναι ο λόγιος και συγγραφέας Έντουαρντ Μπιλιότι, που έχει μεγάλη αγάπη για τη Ρόδο και διαθέτει ικανό βιβλιογραφικό υλικό, κυρίως από βιβλία που γράφτηκαν από περιηγητές. Μαζί του συνεργάζεται ο Αββά Κοτρέ, προφανώς εφημέριος στην καθολική εκκλησία, με τον οποίο περιηγείται το νησί και κατά κύριο λόγο τον χρησιμοποιεί για τη χρήση της Γαλλικής γλώσσας, μιας και του ιδίου τα γαλλικά παρουσιάζουν πιθανώς κάποιες αδυναμίες. Το 1881 ο Έντουαρντ Μπιλιότι, εκδίδει το βιβλίο «Η νήσος Ρόδος», στα γαλλικά, το οποίο μεταφράζεται αμέσως από δύο λόγιους της εποχής, τον Μ. Μαλλιαράκη και τον Σ. Καραβοκυρό, οι οποίοι είναι δικηγόρος ο πρώτος, πολυγραφότατος και γιατρός ο δεύτερος. Ο τρίτος αδελφός, ονόματι Άλμπερτ είναι ο ιδιοκτήτης του πύργου Chateau Fleury, του Λουλουδένιου Πύργου, απέναντι από τον ΟΤΕ σήμερα, στην οδό Αμερικής. Γιός του Άλμπερτ είναι ο Άλφρεντ Μπιλιότι, δήμαρχος Ρόδου επί 17 χρόνια, στην περίοδο της Ιταλικής παρουσίας στα Δωδεκάνησα.
Η οικογένεια των Masse;
Μετά την πτώση του Ναπολέοντα, ο Γάλλος πλοίαρχος Ζαν Mας (Masse), μέσα από τις πολεμικές περιπέτειες στις οποίες έλαβε μέρος και έχοντας έρθει σε επαφή με τα παράλια της Μ. Ασίας, αγοράζει εκεί μεταλλεία. Τα παιδιά του που είναι γατροί. πηγαινοέρχονται από τη Γαλλία και επιβλέπουν τα μεταλλεία. Το 1830, ο γιατρός Ετιέν (Etienne) Masse, γιός του Ζαν, γεννημένος το 1780 στο Μονπελιέ της Γαλλίας, εγκαθίσταται στη Ρόδο με τα δύο του πρώτα παιδιά τη Ροσίν και τον Αντρέ. Ο Αντρέ, γιος του Ετιέν ανταλλάσσει τα μεταλλεία με κτήματα μουσουλμανικών συμφερόντων, στην Ιξιά της Ρόδου. Η επόμενη γενιά μεταφέρεται από την Ιξιά στο Νιοχώρι. Η οικογένεια Mας υπηρετούν ως υποπρόξενοι, κατά κύριο λόγο, τα συμφέροντα της Γαλλίας για πολλές δεκαετίες, και παράλληλα ασκούν με επιτυχία διάφορες εμπορικές δραστηριότητες. Μέλη των οικογενειών αυτών ζουν σήμερα στη Ρόδο μεταφέροντας στις παραδόσεις τους τον θαυμαστό εκείνο παλιό κόσμο των προγόνων τους.
Το βιβλίο που θα παρουσιάσετε ως προσκεκλημένος του Συλλόγου Αρχιτεκτονικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ρόδου, είναι του Έντουαρντ Μπιλιότι!
Ο Έντουαρντ Μπιλιότι, είναι ένας συγγραφέας από αυτό τον κόσμο των Φραγκολεβαντίνων της Ρόδου, που λάτρεψε τη Ρόδο και συνέγραψε γι’ αυτήν το πιο σημαντικό μέχρι εκείνη την εποχή βιβλίο. Η παρουσίαση του βιβλίου των Μπιλιότι –Κοτρέ, «Η νήσος Ρόδος», έκδοση του 1881 γίνεται από εμένα την Παρασκευή 7 Δεκεμβρίου, στο Κατάλυμα της Ισπανίας, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του «Συλλόγου Αρχιτεκτονικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ρόδου». Η εκδήλωση αυτή, καθώς και η τηλεφωνική μας συζήτηση που καταλήγει σε άρθρο στη “Ροδιακή”, έχουν σκοπό να προκαλέσουν το ενδιαφέρον σε μελετητές, σε φιλίστορες, αλλά και σε όλους τους Ροδίτες που νοιάζονται για τον πολιτισμό του νησιού τους, γι΄ αυτόν τον κόσμο των Φραγκολεβαντίνων του Νιοχωρίου της Ρόδου. Και εντέλει, όλοι μας μέσα από αυτήν την περιδιάβαση σε αλλοτινούς χρόνους, καταστάσεις και πρόσωπα να αγαπήσουμε και να σεβαστούμε αυτό το υπέροχο Νησί, την Ρόδο, που μας προσφέρει τις μοναδικές ομορφιές της, για να ξεδιπλώσουμε τις εφήμερες ζωές μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. ΜΠΙΛΙΟΤΙ ΕΔΟΥΑΡΔΟΣ ΚΑΙ ΑΒΒΑ ΚΟΤΡΕ, Η ΝΗΣΟΣ ΡΟΔΟΣ, 1881
2. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΑΝΩΛΗΣ Δ., ΡΟΔΟΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: «V. GUERIN, ILE DE RHODES, 1880,» ΔΩΔΩΝΗ, 1989
3. ΜΕΔΕΜΕΝΛΗ - ΚΛΑΔΑΚΗ ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΑΙ Αδ. ΦΡΕΡΗΣ ΤΙΜΟΘΕΟΣ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ, ΣΥΡΟΣ, 2002
4. ΣΑΒΟΡΙΑΝΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΝΗΣΙΩΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ,ΤΡΟΧΑΛΙΑ & ΔΗΜΟΣ ΡΟΔΟΥ, 2000
5. ΒΡΑΤΣΑΛΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, ΝΙΟΧΩΡΙΤΙΚΑ, ΤΕΧΝΗ, ΡΟΔΟΣ, 1990
6. ΜΑΪΛΛΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ., ΣΚΑΝΔΑΛΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Ε., ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Φ., Η ΡΟΔΟΣ ΤΟΝ 19ο αι., ΘΥΜΕΛΗ & ΤΕΔΚ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ, ΑΘΗΝΑ, 2002
Ακολουθήστε τη Ροδιακή στο Google News
