H ώρα της “αυτοκριτικής”

Μαρία Καρίκη

Γράφει η ψυχολόγος, Msc
Μαρία Καρίκη

Η αυτοκριτική ως έννοια δεν είναι και ιδιαίτερα αγαπητή σε όλους.

Την αποφεύγουμε συχνά, γιατί δεν θέλουμε να αναγνωρίσουμε και να παραδεχτούμε τη συμμετοχή μας στα δρώμενα της ζωής μας.
Υπάρχει λιγότερο ψυχικό κόστος όταν φταίνε οι άλλοι.
Είναι πιο παρηγορητικό όταν πιστεύουμε ότι εμείς έχουμε «δίκιο».
Αυτό που, ίσως, ξεχνάμε είναι ότι οι ανθρώπινες σχέσεις βασίζονται σε μια συμμεταβολή, σε μια σχέση «δράσης-αντίδρασης».
Και οι δύο πλευρές συμβάλλουν με κάποιο τρόπο στο αποτέλεσμα!
Οι περισσότεροι δεν επιθυμούν να μπουν στη διαδικασία της αυτοκριτικής, γιατί δεν θέλουν να φορτιστούν συναισθηματικά περισσότερο ή γιατί δεν θέλουν να διαπιστώσουν και να συνειδητοποιήσουν πράγματα που ίσως πονέσουν κι άλλο.
Έρχονται μπροστά στην ευθύνη που έχουν οι ίδιοι απέναντι στη ζωή τους! Τι επιτρέπουν, τι ανέχονται, τι δικαιολογούν, τι προσπερνούν.

Μοιάζει με απειλή για το «Εγώ» τους να κατονομάσουν τα δικά τους λάθη: επιλογές και αποφάσεις που δεν τους βγήκαν σε καλό.
Δεν είναι εύκολο να ομολογήσεις πού και πόσο φταις.
Μπορεί και να μην το βλέπεις καν. Μπορεί πράγματι να αισθάνεσαι ότι εσύ κάνεις ό,τι καλύτερο.
Πώς φτάνει, όμως, κάποιος σε αυτό το συμπέρασμα χωρίς μια βαθύτερη ενδοσκόπηση;
Χωρίς να αναστοχαστεί, να προβληματιστεί, να ψάξει πίσω από τον εγωισμό και το θυμό;
Η αυτοκριτική, ωστόσο, δεν είναι απειλητική για κανέναν.

Είναι το μόνο μέσο που διαθέτουμε για να αλλάξουμε ό,τι δεν μας αρέσει.
Είναι η μόνη οδός για να φτάσουμε στην αφύπνιση που τόσο χρειαζόμαστε.
Είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από κάθε κομβική στιγμή στη ζωή μας. Απαιτείται θάρρος, τόλμη και αποφασιστικότητα να φέρεις τον εαυτό σου προ των ευθυνών του.
Ακόμα και η σιωπή ή η παθητική στάση αποτελούν συμμετοχή σε αυτό που μας συμβαίνει.
Πόσο θα «μετανιώσουμε» αργότερα άραγε που δεν είδαμε, δεν αντιληφθήκαμε το δικό μας ρόλο σε ό,τι διαδραματίζεται και μας δυσφορεί;
Έρχονται στιγμές που νιώθουμε έντονη την ανάγκη να κατηγορήσουμε και να αποδώσουμε ευθύνες στους άλλους για εκείνο που μας θυμώνει, μας καταπιέζει, μας δυστυχεί. Και το κάνουμε.
Τι αλλάζει, όμως, μετά;
Αλλάζει το αποτέλεσμα;
Αλλάζει η αίσθηση καταπίεσης;

Θεωρώντας τους άλλους εξ ‘ολοκλήρου υπεύθυνους αρνούμαστε να δούμε το προφανές: δημιουργούμε «άλλοθι» για τα κακώς κείμενα της ζωής μας, μένουμε στάσιμοι, εγκλωβισμένοι περιμένοντας τους άλλους να δείξουν επιτέλους κατανόηση και σημάδια αλλαγής.

Η ανοχή φθείρει τον άνθρωπο σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξής του.
Περιμένοντας πάντα τους άλλους να συνειδητοποιήσουν τα λάθη τους αφήνουμε τη ζωή μας να κυλάει νωχελικά.
Πολλοί φοβούνται ότι η αυτοκριτική θα τους «αναγκάσει» να δουν κατάματα τους συμβιβασμούς που έχουν κάνει, το κόστος και το βάρος που έχουν επωμιστεί, ενώ δεν έπρεπε.
Αγχώνονται ότι θα νιώσουν τύψεις απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό, αλλά και θυμό που εθελοτυφλούσαν τόσο καιρό. Ίσως, και να μην έχουν άδικο.

Ωστόσο, πώς αλλιώς θα αντιληφθούν την αλήθεια πίσω από την ιστορία και τη διαδρομή τους;
Πώς αλλιώς θα δουν ότι έχουν κι άλλες επιλογές;
Πώς αλλιώς θα καταλάβουν ότι δεν είναι έρμαια της στάσης και της συμπεριφοράς των άλλων ανθρώπων;
Η αυτοκριτική εμπεριέχεται στις ακόλουθες φράσεις: «τι κάνω εγώ λάθος;», «τι μπορώ εγώ να αλλάξω, να βελτιώσω;», «γιατί επιτρέπω να συμβαίνουν αυτά;», «τι άλλο πρέπει να δοκιμάσω;», «γιατί ανέχομαι, υπομένω και επιμένω τόσο πολύ, ενώ δεν χρειάζεται να το κάνω αυτό;», «γιατί δεν διεκδικώ αυτό που θέλω;», «γιατί δεν λέω αυτά που σκέφτομαι;», «γιατί δεν φεύγω πρώτος εγώ από ό,τι δεν μου κάνει καλό;», «γιατί να φταίει πάντα η άλλη πλευρά;».
Αμέτρητες φορές αφήνουμε τα πράγματα στην «τύχη» τους.
Δεν καταλαβαίνουμε ότι η δική μας αντίδραση είναι καθοριστική για όλα αυτά που μας αφορούν!

Περιμένουμε να συνειδητοποιήσουν και να αλλάξουν οι άλλοι κι όχι εμείς. Κι αν αυτό δεν έρθει ποτέ ή αργήσει πολύ να έρθει;
Πόσο πολύ μπορεί να πονέσουμε αργότερα, όταν θα βλέπουμε τα πράγματα πιο καθαρά, πιο αποστασιοποιημένα;

Ο άνθρωπος που τολμά να κάνει την αυτοκριτική του εξελίσσεται, γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό του, δεν συντηρεί νοσηρές καταστάσεις.
Δεν χάνει χρόνο μέσα από την αναμονή και το θυμό.
Δεν δικαιολογεί πάντα τον εαυτό του εις βάρος των άλλων. Δεν θυματοποιείται και δεν δέχεται να είναι κομπάρσος στη ζωή του.
Η αυτοκριτική, λοιπόν, δεν είναι απειλή, αλλά λύτρωση από αυταπάτες, ψευδαισθήσεις και παρερμηνείες...