Mεσαιωνολόγιο: «Μανδραγόρας, το βότανο του έρωτα… ή μήπως του σατανά;»

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Άννα Αχιολά
info@medievalfestival.gr

ΠΑΡΑΞΕΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ …

O Μανδραγόρας είναι ποώδες φυτό που ανήκει στην οικογένεια των Σολανιδών και τον βρίσκουμε στις μεσογειακές χώρες, με μεγάλα φύλλα και με ρίζα διχαλωτή, που μοιάζει με ανοιχτά πόδια ανθρώπου που στέκεται όρθιος.

Χαρακτηρίζεται κυρίως από τη μεγάλη σαρκώδη ρίζα του, η οποία μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο μέσα στο έδαφος και συχνά μοιάζει με ανθρωπόμορφο ξόανο.

Αυτό, μαζί με το γεγονός ότι έχει ναρκωτικές ιδιότητες, συνετέλεσε στη δημιουργία διάφορων παραδόσεων, μύθων και δεισιδαιμονιών. Η μορφή και η υφή της ρίζας ωστόσο, μπορεί να διαφέρει από φυτό σε φυτό, όντας ενιαία ή διαχωρισμένη, που μας επιτρέπει να τα διαχωρίζουμε σε “αρσενικό” και “θηλυκό”.

Ο Μανδραγόρας είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Βρέθηκε στους Αιγυπτιακούς τάφους των βασιλέων των Θηβών του 1800 π.χ. Οι αρχαίοι ανατολικοί λαοί (Σουμέριοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι) γνώριζαν από πολύ νωρίς τις φαρμακευτικές ιδιότητες του Μανδραγόρα και τον χρησιμοποιούσαν αναλόγως. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τον χρησιμοποιούσαν ως υπνωτικό, αναλγητικό και ηρεμιστικό. Αναφέρεται από τον Θεόφραστο ότι όταν ο Μανδραγόρας τεμαχίζεται και εμβαπτίζεται σε ξύδι χρησιμοποιείται για την ποδάγρα.

Τον χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης ως αναισθητικό και ο Διοσκουρίδης κάνει µακρά αναφορά στις πολυάριθμες χρήσεις του π.χ. στις φλεγμονές των ματιών και των ελκών.

Στη Βίβλο αναφέρονται οι αφροδισιακές ιδιότητές του. Στην Αγία Γραφή, η Ραχήλ απελπισμένη που δεν έκανε παιδιά µε τον Ιακώβ, κατέφυγε στον Μανδραγόρα για να γεννήσει τον Ιωσήφ. Τον χρησιμοποιούσαν ακόμα σαν ηρεμιστικό στους µελλοθάνατους µε σταύρωση αλλά και ως φυλαχτό για την προστασία από τον θάνατο και την ασθένεια.

Κατά τον Μεσαίωνα αναφέρονται οι μαγικές του ιδιότητες. Αυτή την περίοδο χρησιμοποιήθηκε ευρέως σε πολλές χώρες της Δύσης, ως αναισθητικό σε εγχειρήσεις από τους γιατρούς και τους φαρμακολόγους.

Επίσης, όσοι επρόκειτο να ακρωτηριαστούν ή να καούν, λάμβαναν µανδραγορίτη οίνο για να µην πονούν την ώρα της επέμβασης. Πολλές ήταν ακόμα οι χρήσεις του από τους αλχημιστές, τους μάγους, τους αγύρτες κ.λπ. Tην ονομασία του «homunculus» δηλαδή ανθρωπάριο, την οφείλει στον αλχημιστή Παράκελσο που υποστήριζε ότι από ανθρώπινο σπέρμα, που εμφυτεύεται σε ένα είδος αγγουριού, το οποίο σαπίζει στη φυσική θερμοκρασία αλογίσιας κοπριάς, τρεφόμενο από ανθρώπινο αίμα και μετά 40 μέρες αρχίζει να κινείται οπότε γεννιόνται μικρά ανθρωπάρια.

Λόγω της ανθρώπινης φιγούρας της ρίζας (πολλές φορές την επεξεργάζονταν κατάλληλα, της έσφιγγαν ορισμένα σημεία ώστε να τονίσουν την ανθρώπινη µορφή και να πάρει τρομακτική όψη και το ξαναφύτευαν για ορισμένο χρονικό διάστημα) πίστευαν ότι είναι προϊόν μετεμψύχωσης ανθρώπου που έχει αυτοκτονήσει. Πίστευαν ακόμα ότι κάτω από τα δέντρα που γίνονταν απαγχονισμοί φύτρωνε μανδραγόρας από το σπέρμα των κρεμασμένων.

Μια εκδοχή του θρύλου που τον περιβάλλει είναι ότι, ως αυτοτιμωρία, ένας άνδρας που ερωτεύτηκε μια νεράιδα η οποία πέθανε ξαφνικά, θέλησε να την ακολουθήσει και ζήτησε να τον θάψουν όρθιο δίπλα της. Όταν λοιπόν κάποιος πάει να τον βγάλει από εκεί αυτός βγάζει μία κραυγή-στριγκλιά που σκοτώνει ή τρελαίνει όποιον δεν έχει καλυμμένα τα αυτιά του εκείνη την ώρα. Ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί ο θάνατος ήταν να βάλουν στα αυτιά τους κερί και να ακολουθήσουν μία τελετουργία.

Έπρεπε να ξεριζωθεί νύχτα µε πανσέληνο, να είναι παρών ένας μαύρος σκύλος ή γάιδαρος και να έχουν δέσει τη ρίζα µε ένα σκοινί στο πόδι του ζώου για να το τραβήξει και να το ξεριζώσει, µετά από απαραίτητες προσευχές. Μάλιστα, κάποιοι ζωγράφιζαν τρεις κύκλους γύρω από το φυτό µε ένα μυτερό κλαδί ιτιάς πριν το ξεριζώσουν.

Όταν το φυτό είχε πια αποκοπεί από τη γη μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ευεργετικούς ή … σκοτεινούς σκοπούς. Ο μανδραγόρας ήταν βασικό συστατικό για τα μαντζούνια των μαγισσών της εποχής.

Οι θρύλοι και οι παραδόσεις για τον μανδραγόρα δεν έχουν τέλος, στον αγώνα του ανθρώπου να γνωρίσει το άγνωστο και να το κατακτήσει. Η αμάθεια και οι προλήψεις, απομεινάρια του παρελθόντος, έδιναν τροφή στους φερόμενους ως αγύρτες µάγους και θρησκευόμενους, να προσπαθούν να ελέγξουν τις μάζες προς ίδιον όφελος.

Μία άλλη άποψη έχει σχέση µε τα ερωτικά φίλτρα, αφού γίνονται συχνά αναφορές σε μεσαιωνικά χειρόγραφα.

Την πρώτη αναφορά κάνει ο Διοσκουρίδης υποστηρίζοντας ότι από τη ρίζα του Μανδραγόρα παρασκεύαζαν φίλτρα ερωτικά και γι’ αυτό η Αφροδίτη λεγόταν και Μανδραγορίτις. Οι νέοι στην Αττική είχαν πάνω τους ένα σακουλάκι µε κοµµάτια ρίζας του φυτού για ερωτικό φυλαχτό. Επίσης, ο κάτοχος του Μανδραγόρα, εκτός της σεξουαλικής ικανότητας, είχε προστασία από δηλητηριάσεις και κακώσεις, του προσέφερε πλούτο, υγεία και μακροζωία, ως φυλαχτό.

Οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμαζαν «Μήλο του Έρωτα», οι Άραβες αλλά και οι δυτικοί «Μήλο του Σατανά». Οι Εβραίοι το αποκαλούσαν «Μήλο της Αγάπης» ως γονιμοποιό για τις γυναίκες, παράδοση που διατηρείται σε κάποιους τόπους μέχρι σήμερα. Την ερωτική και μαγική ιδιότητα, λέει µία εκδοχή, την απέκτησε από τη μάγισσα Κίρκη, καθώς κάποιοι πιστεύουν ότι από αυτό το αφέψημα έδωσε στους άνδρες του Οδυσσέα και τους μεταμόρφωσε.

Οι παλιότεροι στα χωριά, αποξήραιναν τον µανδραγόρα και έφτιαχναν µία σκόνη που τη χρησιμοποιούσαν σα φάρμακο το οποίο ονόμαζαν «Φιστουλόχορτο». Στις σωστές ποσότητες πίστευαν ότι θεράπευε τις στείρες γυναίκες και ότι όποια έγκυος το έπινε, θα έκανε αρσενικό παιδί κι έτσι ονομάστηκε και σερνικοβότανο.

Η ρίζα του θεραπεύει τις πληγές των ερπετών και παύει τους πόνους των αρθρώσεων. Σήμερα, η σύγχρονη επιστήμη έχει αποφανθεί ότι οι ρίζες του Μανδραγόρα ανήκουν στην κατηγορία των αναλγητικών όπως η Μπελαντόνα και τα φύλλα της Κόκας. ∆ύο από τα ενεργά χημικά συστατικά του Μανδραγόρα είναι η ατροπίνη και η σκοπολαµίνη, δύο ισχυρά κατευναστικά.

Ο Μανδραγόρας έχει επίσης μεγάλη περιεκτικότητα σε µανδραγορίνη, ένα ισχυρό υπνωτικό και ναρκωτικό. Είναι έτσι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αποδίδονται στο φυτό αφροδισιακές ιδιότητες όπως επίσης ο κίνδυνος να προκαλέσει τρέλα... Λειτουργεί ακόμα ως εμετικό και καθαρτικό.

Σε κάθε περίπτωση, η απευθείας λήψη της ρίζας δεν συνίσταται καθώς τα αποτελέσματα είναι τοξικά και εξαιρετικά απρόβλεπτα, προκαλώντας παραισθήσεις και ντελίριο που μπορεί να καταλήξουν ακόμα και στο θάνατο!

Τα γνωστά είδη του Μανδραγόρα είναι δύο, ο φθινοπωρινός (Mandragora autumnalis), που είναι πιο συνηθισμένος, με μωβ άνθη, τα οποία εμφανίζονται το φθινόπωρο και Μανδραγόρας ο φαρμακευτικός (Mandragora officinarum), με λευκοπράσινα άνθη, τα οποία εμφανίζονται την άνοιξη. Φύεται κυρίως σε περιοχές της Μεσογείου ενώ στη Ρόδο είναι διαδεδομένο το πιο σπάνιο είδος, του φαρμακευτικού Μανδραγόρα. Στον Αρχάγγελο Ρόδου τον λένε και «Πεθαμό».