Ιωάννα Μαρίνου (Δίοδος): «Οι νέοι μας σήμερα έχουν ανάγκη να τους ακούμε και να τους σεβόμαστε»

Μιχάλης Μαστής

Δύσκολο πράγμα να μπορεί κανείς να ισορροπήσει τις ψυχές των ανθρώπων. Ειδικά των νέων. Που είναι ατίθασες φτιαγμένες να παλεύουν σε «τρικυμίες» πολλές φορές όμως έχοντας άγνοια κινδύνου.

Γι’ αυτούς τους νέους, τους έφηβους, τα παιδιά, αλλά και τους μεγαλύτερους, η ομάδα της «Διόδου» που εδρεύει στα νησιά μας, βάζει εδώ και πολλά χρόνια τα δικά της λιθαράκια.

Στόχος να στηριχθούν αυτοί οι άνθρωποι, να ενδυναμώσουν οι μηχανισμοί και οι ομάδες στην οικογένεια, το σχολείο, τους συλλόγους, την ίδια την κοινωνία δηλαδή.

Υψώνουν τείχη και φραγμούς ενάντια σε κάθε είδους εξάρτηση. Βάζοντας απέναντί τους, τις γνώσεις, την εκπαίδευση, τις δεξιότητες και βέβαια την αγάπη και την επικοινωνία που δυστυχώς πολλές φορές είναι σε... έλλειψη.

Η Ιωάννα Μαρίνου, από τα προγράμματα των δομών της «Διόδου» άφησε το αποτύπωμα προβληματισμού της σε αυτή τη συνέντευξη, απαντώντας σε όλα τα ερωτήματά μας.

Υπηρετείτε σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη κοινωνική δομή, όπως αυτή του Κέντρου Πρόληψης Εξαρτήσεων (ΔΙΟΔΟΣ) στη Ρόδο και η πρώτη ερώτηση που θα ήθελα να σας υποβάλω είναι ποια είναι η κατάσταση που αντιμετωπίζετε σήμερα εδώ, στο νησί μας;
Κύριε Μαστή, χαίρομαι καταρχήν για το χαρακτηριστικό σας σχετικά με τη «Δίοδο» ως “εξαιρετικά ευαίσθητη δομή”. Η «Δίοδος», είναι ένα από τα 75 Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της ψυχοκοινωνικής Υγείας, που λειτουργούν στη χώρα μας. Ως τέτοιο λοιπόν, τα προγράμματα και οι δράσεις που υλοποιούνται από τα εξειδικευμένα στελέχη, απευθύνονται σε όλο τον πληθυσμό.

Υλοποιεί προγράμματα με στόχο τη θωράκιση του ατόμου όχι μόνο απέναντι σε κάθε μορφής εξάρτηση (ουσίες, internet, διατροφικές διαταραχές κ.ά.) αλλά και άλλες δυσλειτουργικές συμπεριφορές όπως η βία, ο ρατσισμός κ.α.

Όπως καταλαβαίνετε, μέσα στις σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που τα φαινόμενα αυτά αυξάνονται ραγδαία, τα αιτήματα, κυρίως από τη σχολική κοινότητα, έχουν αυξηθεί πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια, σε βαθμό που δυσκολευόμαστε να ανταποκριθούμε σε αυτά, μιας και η διεπιστημονική ομάδα της Διόδου αποτελείται από 4 επαγγελματίες μόνο και στην περιοχή ευθύνης του Κέντρου ανήκουν εκτός από τη Ρόδο και άλλα 6 νησιά. (Σύμη, Τήλος, Χάλκη, Καστελλόριζο, Κάρπαθος και Κάσος).

Τι ρόλο παίζει η σωστή ενημέρωση των νέων σήμερα, για να κρατηθούν μακριά από... δρόμους χωρίς επιστροφή ενδεχομένως; Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας;
Εδώ και αρκετά χρόνια έχει αποδειχθεί ότι η ενημέρωση μόνο δεν αρκεί για να αλλάξει κάποιος στάσεις ζωής και συμπεριφορές, ιδιαίτερα μάλιστα όταν κάποιες ενημερώσεις έχουν χαρακτηριστικά εκφοβισμού και τρομοκρατίας.

Βασική ανάγκη των νέων σήμερα, δεν είναι κύριε Μαστή, η ενημέρωση για τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος, του αλκοόλ κ.λπ. Οι νέοι έχουν ανάγκη από γονιούς- πρότυπα, έχουν ανάγκη να επικοινωνούν και να μιλάνε για τα συναισθήματά τους, έχουν ανάγκη να τους ακούσουμε και να τους σεβαστούμε, να τους υποστηρίξουμε στα όνειρά τους, να αναπτύξουν την αυτοεκτίμησή τους βοηθώντας τους ως ενήλικες να αναδείξουν και άλλες δεξιότητες πέρα από τις σχολικές επιδόσεις.

Αυτό προσπαθούμε να πετύχουμε με τα προγράμματά μας (τα οποία βασίζονται στη βιωματική μεθοδολογία) και αυτά χρειάζεται να προσπαθήσουν και οι γονείς.

Πώς ένας γονιός μπορεί να επηρεάσει το παιδί του θετικά ή αρνητικά; Είναι καθοριστικός ο ρόλος του γονέα ή του εκπαιδευτικού;
Δυστυχώς, κύριε Μαστή, όσο καλοπροαίρετα και αν λειτουργεί κάποιος γονιός ή κάποιος εκπαιδευτικός με “συμβουλές” και “πρέπει” δε μπορεί να είναι αποτελεσματικός. Γιατί είναι πια και επιστημονικά τεκμηριωμένο, ότι τα βιώματά μας είναι αυτά που επηρεάζουν την ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας. Τι θα πούμε σε ένα παιδί για το internet και το κινητό, όταν βλέπει εμάς να κάνουμε αυτό που του λέμε ότι δεν είναι σωστό;

Πώς θα μιλήσουμε σε ένα παιδί για σεβασμό στο διαφορετικό, όταν εμείς για παράδειγμα παρκάρουμε σε θέσεις ΑΜΕΑ; Πόσο μπορεί να μας ακούσει σχετικά με την ασφαλή οδική συμπεριφορά, όταν εμείς οδηγούμε χωρίς ζώνη ή κράνος ή έχοντας καταναλώσει αλκοόλ; Αυτό που παρατηρούμε είναι η οικογένεια να αναζητά ευθύνες για το μεγάλωμα των παιδιών από το σχολείο και το σχολείο από την οικογένεια. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι ΚΑΙ η οικογένεια ΚΑΙ το σχολείο αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για το μεγάλωμά του. Γι’ αυτό και χρειάζεται να υπάρχει μεταξύ τους σχέση υποστηρικτική και συνεργατική και όχι ανταγωνιστική.

Υπάρχουν συγκεκριμένες ηλικίες ή συγκεκριμένοι χαρακτήρες που θα μπορούσαν να είναι πιο επιρρεπείς για παράδειγμα για να γίνουν εξαρτημένα άτομα;
Σίγουρα, η εποχή της εφηβείας, τότε που ο νέος μπαίνει στη διαδικασία να αναζητήσει αλλά και να διαμορφώσει την προσωπική του “ταυτότητα”, χαρακτηρίζεται ως μια κρίσιμη φάση. Αυτό φυσικά που αποκλείει την ευαλωτότητα και άλλων φάσεων μεγαλώματος του ανθρώπου.. Άλλωστε οι μορφές των σύγχρονων εξαρτήσεων είναι πολλές (π.χ. ίντερνετ, τυχερά παιχνίδια, παχυσαρκία, μοναξιά, εξαρτητικές ανθρώπινες σχέσεις κ.α.) αποτελούν πρόκληση για τον σημερινό άνθρωπο, ενήλικα και ανήλικο. Γι’ αυτό, χρειάζονται καινούριες δεξιότητες ζωής – εφόδια για τη βιοψυχοκοινωνική του επιβίωση και ανταπόκριση στα νέα κοινωνικά δεδομένα, οι οποίες σε όσο μικρότερες ηλικίες αποκτώνται τόσο καλύτερα είναι.

Υπάρχουν καινοτόμα προγράμματα στη χώρα μας; Υπάρχουν λειτουργοί και εξειδικευμένο προσωπικό να τα εφαρμόσει;
Τα προγράμματα των Κέντρων Πρόληψης στην Ελλάδα είναι μια καινοτομία της χώρας μας. Αυτό καταγράφεται από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο. Εδώ και 20 χρόνια περίπου γίνεται μια συντονισμένη προσπάθεια από τα 75 Κέντρα Πρόληψης σε όλη την Ελλάδα, τα οποία διαθέτουν εξειδικευμένο διεπιστημονικό προσωπικό (παιδαγωγούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς) με μεγάλη εκπαίδευση στο χώρο της ψυχικής υγείας. Δυστυχώς όμως οι ανάγκες συνεχώς αυξάνονται καθώς τα προγράμματα των Κέντρων Πρόληψης απευθύνονται σε ολόκληρη την Κοινότητα και καθώς οι σύγχρονες συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη δυσλειτουργικών συμπεριφορών. Από την άλλη τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως δομές, οδηγούν πολλούς συναδέλφους με γνώσεις και εμπειρία σε παραιτήσεις, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα αναπλήρωσης των κενών θέσεων εξαιτίας του προβληματικού θεσμικού πλαισίου των δομών. Έτσι αυτή τη στιγμή τα περισσότερα Κέντρα Πρόληψης είναι υποστελεχωμένα.

Πότε πρέπει ν ανησυχήσει μια μητέρα ή ένας πατέρας; Πότε χτυπά για παράδειγμα το καμπανάκι του κινδύνου;
Ένας γονέας είναι “ενήμερος” και συμβάλλει ενεργά στο μεγάλωμα του παιδιού του, καθ΄ όλη τη διάρκειά της. Είναι ο φροντιστής “καλλιεργητής” αυτού του μεγαλώματος. Μέσα στα χρόνια μαθαίνει να παρατηρεί, να “ακούει” τις δυσκολίες και να ανταποκρίνεται σε αυτές. Όταν κάποια στιγμή εντοπίζει συμπεριφορές από το παιδί του που δεν τις αναγνωρίζει ή δυσκολεύεται ο ίδιος να χειριστεί, εκεί χρειάζεται να ζητήσει βοήθεια. Είναι η στιγμή που η οικογένεια χρειάζεται να διαπραγματευτεί αλλαγές ή ζητήματα που βγαίνουν στην επιφάνεια. Σε ό,τι αφορά όμως την πρόληψη σαφέστατα δε χρειάζεται να περιμένει να χτυπήσει το καμπανάκι, αν και η εμπειρία μας δείχνει ότι αυτή είναι η στιγμή που οι γονείς ίσως κινητοποιηθούν και αυτό όχι πάντα. Είναι λοιπόν σημαντικό ο γονιός να αναζητήσει υποστήριξη στο δύσκολο αυτό ρόλο του πριν παρατηρήσει “συμπτώματα”.

Στον... ορίζοντα τι φαίνεται; Γίνονται καλύτερα τα δεδομένα (από τις έρευνες που έχετε στα χέρια σας) ή χειρότερα; Και που οφείλεται αυτό κατά την απόψή σας;
Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα είναι από τις χώρες της Ευρώπης που χαρακτηρίζονται από τα χαμηλότερα ποσοστά χρήσης ουσιών του πληθυσμού. Ωστόσο, συνεχώς υπάρχει μια αυξητική τάση εξαρτήσεων στη χώρα, (μεγαλύτερος αριθμός χρηστών, νέες εξαρτήσεις) μέσα στα χρόνια επηρεασμένη κάθε φορά από τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Αυτό σημαίνει ότι η συντονισμένη προσπάθεια πρόληψης πρέπει να συνεχιστεί, να απλωθεί, να εξελιχθεί αξιοποιώντας την εμπειρία χρόνων αλλά και τη νέα γνώση.

Να γίνει εργαλείο όχι μόνο στα χέρια των στελεχών πρόληψης, ως ειδικών επαγγελματιών, αλλά και των ανθρώπων που κατέχουν θέσεις κομβικές στην κοινωνική συνοχή και ευημερία (π.χ. εκπροσώπους τοπικής αυτοδιοίκησης, επαγγελματίες υγείας κ.ά.), μέχρι του γονέα που οραματίζεται με αφορμή το μεγάλωμα του παιδιού του, τον αυριανό Άνθρωπο. Οι συνθήκες που διαμορφώνονται κάθε φορά στις κοινωνίες είναι αυτές που επηρεάζουν τελικά και όξυνση ή όχι αυτών των φαινομένων.