Μεσαιωνολόγιο: «Το Δόγμα των Υπογραφών»

Rodiaki NewsRoom

Παράξενες ιστορίες από το Μεσαίωνα...

Αν παρατηρήσουμε πολλές από τις τροφές που καταναλώνουμε καθημερινά, σε μη επεξεργασμένη μορφή, θα δούμε ότι μοιάζουν … με όργανα του σώματός μας.

Μήπως όμως περιέχουν και θρεπτικά συστατικά ιδιαίτερα ωφέλιμα για τα συγκεκριμένα όργανα; Μία παρατήρηση που προέρχεται από την αρχαιότητα και διαδόθηκε ιδιαίτερα τον Μεσαίωνα, ονομάστηκε «Δόγμα των Υπογραφών» (Doctrine of Signatures), εννοώντας πως τα εδώδιμα λαχανικά, βότανα και φρούτα, φέρουν την «υπογραφή του Θεού» …

Σε πιο ελεύθερη μετάφραση θα λεγόταν ίσως το «Δόγμα των (θείων) Συμβολισμών» ή των «Σημαδιών», αφού σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, το σχήμα του κάθε φρούτου ή λαχανικού, συμβολίζει το σχήμα του ζωτικού οργάνου για το οποίο προορίζεται η θεραπευτική του ιδιότητα. Το δόγμα αυτό πιθανόν να έχει τις ρίζες του στην εποχή του Διοσκουρίδη, του Θεόφραστου και του Γαληνού ή ακόμα στην Πυθαγόρεια διατροφή, που λέγεται ότι εξαφάνιζε το 95% των ασθενειών.

Στο τέλος όμως του Μεσαίωνα αυτό επιβεβαιώθηκε από μία θεολογική θεώρηση της Χριστιανικής εκκλησίας, που ήθελε τον Θεό να δείχνει με αυτό τον τρόπο στον άνθρωπο σημάδια για το ποια είναι τα κατάλληλα βότανα, φυτά ή φρούτα, για κάθε θεραπεία. Στην ουσία επικρατούσε η αντίληψη πως υπάρχει θεία πρόνοια που οδηγεί και ρυθμίζει τα πάντα και δεν υπάρχει τίποτα δίχως σκοπό.

Κυρίαρχος μαχητής αυτής της θεωρίας ήταν ο αλχημιστής του 16ου αιώνα, ονόματι Παράκελσος (1493-1541), που έγραψε το βιβλίο: «Ανώτατα Μυστήρια της Φύσης». Το Δόγμα αργότερα υιοθέτησε και διεύρυνε ο Giambattista Porta, στο έργο του «Φυτογνωμονικά», όπου υποστήριζε ότι οι «Υπογραφές» βρίσκουν εφαρμογή και στα ζώα (1588).

Συνεχιστής αυτών υπήρξε ο Γερμανός μυστικιστής Jacob Boehme (1575-1624), ο οποίος έγραψε το βιβλίο με τον τίτλο: «Η Υπογραφή των Πραγμάτων». Όλο αυτό όμως ταιριάζει και με τις αντιλήψεις του Ιάμβλιχου, που είναι αρκετά προγενέστερος του Παράκελσου, ο οποίος έγραψε στο «Περί των Αιγυπτίων Μυστηρίων» :... «'Όπως δημιουργούν οι θεοί όλα τα αντικείμενα μέσω των μορφών, σαν να τους έχει αποτυπωθεί μία σφραγίδα...».

Ο Άγγλος βοτανολόγος William Coles (1626-1662) γράφει στο έργο του «Η Τέχνη της Δειγματοληψίας» ότι π.χ. τα καρύδια είναι κατάλληλα για θεραπείες που αφορούν το κεφάλι, καθώς μοιάζουν με τον εγκέφαλο, το βάλσαμο για ασθένειες του δέρματος (σηπτικό, επούλωση πληγών) καθώς οι κουκκίδες - οπές των πετάλων του άνθους του προσομοιάζουν με τους πόρους του δέρματος, η φτέρη Αsplenium ή σπληνόχορτο, είναι κατάλληλη για τον σπλήνα, λόγω των σπληνόσχημων σπόρων των φύλλων της αλλά και οι ρώγες του σταφυλιού μοιάζουν με τα αιμοσφαίρια και ως γνωστόν, οι σύγχρονες ακόμα έρευνες έχουν δείξει ότι τα σταφύλια τονώνουν το αίμα και την καρδιά.

Παράλληλα, το ίδιο Δόγμα δείχνει να συνυπάρχει και να εφαρμόζεται στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, χωρίς να υπάρχουν στοιχεία ότι μεταλαμπαδεύτηκε εκεί από τη Δύση. Γνωστοί γιατροί του Λεβάντε, όπως ο Ibn al-Baytar και ο Daud al-Antaki από την Αντιόχεια, προτείνουν τις δικές τους θεραπείες στις πραγματείες τους, στηριγμένες στην ίδια φιλοσοφία, πράγμα που υποδηλώνει την αρχαιότητα αυτής της θεωρίας, η οποία επηρέασε βαθιά τους πολιτισμούς στους οποίους διαδόθηκε.

Ή ίσως απλώς, τελικά, όσο ο άνθρωπος παρέμεινε στο φυσικό του περιβάλλον, να αντιλαμβανόταν διαισθητικά ή τηλεπαθητικά τις ενέργειες κάθε φυσικού υλικού, με αποτέλεσμα να γνωρίζει τις «υπογραφές» των πραγμάτων και να συμμετέχει με τον καλύτερο τρόπο στην εξυπηρέτηση της ζωής. Αλλά όσο απομακρυνόταν από το φυσικό του περιβάλλον, έχανε την ικανότητα αυτή, καταλήγοντας τελικά να ατροφήσουν οι αισθήσεις του αυτές.

Το εκπληκτικό είναι ότι σήμερα έχει έρθει η επιστήμη και έχει επιβεβαιώσει ότι κάποια από τα φυτά και βότανα που οι μεσαιωνικοί άνθρωποι πίστευαν ότι ωφελούσαν συγκεκριμένα ανθρώπινα όργανα, λόγω της ομοιότητας του σχήματός τους, πράγματι το κάνουν! Μάλιστα, υπάρχουν μορφές εναλλακτικής ιατρικής, όπως η ομοιοπαθητική, που στηρίζουν τη φιλοσοφία τους σε παρόμοια βάση.

Παρακάτω ένας ενδεικτικός συσχετισμός των φυτών και των ασθενειών που θεραπεύουν ή των οργάνων που ωφελούν, λόγω των ιδιοτήτων τους και των συστατικών που περιέχουν:

- Φασόλια: μοιάζουν σχηματικά με τα νεφρά. Αποτελούν εξαιρετική πηγή μετάλλων, όπως π.χ. το μαγνήσιο και το κάλιο. Μελέτες έχουν δείξει ότι η επαρκής πρόσληψη των παραπάνω μετάλλων μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης πέτρας στα νεφρά.

- Μαϊντανός: μοιάζει στα νεύρα. Περιέχει υψηλές δόσεις βιταμινών C και Κ, που είναι σημαντικές για την εύρυθμη λειτουργία του νευρικού συστήματος.

- Kαρύδι: μοιάζει στον εγκέφαλο. Έχει ένα σκληρό περίβλημα, που προστατεύει την ψίχα, όπως τα οστά του κρανίου προφυλάσσουν τον εγκέφαλο. Επίσης, το βρώσιμο μέρος έχει 2 τμήματα, γεμάτα πτυχές και αυλάκια, που μοιάζουν με τα 2 ημισφαίρια του εγκεφάλου. Τα καρύδια αποτελούν μία από τις πλουσιότερες πηγές ω-3 λιπαρών οξέων, τα οποία, σύμφωνα με έρευνες, σχετίζονται με τη βελτίωση των εγκεφαλικών λειτουργιών και ενδέχεται να προστατεύουν από την άνοια και τη νόσο Αλτσχάιμερ.

- Σταφύλι: το τσαμπί μοιάζει στις κυψελίδες των πνευμόνων. Το σταφύλι μειώνει τον κίνδυνο νεοπλασμάτων του πνεύμονα, το εμφύσημα και την ένταση των συμπτωμάτων του αλλεργικού άσθματος.

- Καρότα: κομμένα εγκάρσια μοιάζουν στην ίριδα του ματιού. Η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι τα καρότα ενισχύουν τη ροή του αίματος προς τα μάτια, διασφαλίζοντας την καλή τους λειτουργία.

- Πορτοκάλια: μοιάζουν με το μαστικό αδένα. Βοηθούν στη μετακίνηση της λέμφου, από και προς τον μαστό, εξασφαλίζοντας την καλή λειτουργία του.

- Μανιτάρια: κομμένα εγκάρσια μοιάζουν με το ανθρώπινο αυτή. Λέγεται ότι η βρώση τους ενισχύει την ακοή.

- Πολυτρίχι ή Αδίαντο: βότανο λεπτοφυές με πλούσιο φύλλωμα, γνωστό και ως «Κόμη της Αφροδίτης» γιατί προσομοιάζει σε πλούσια χαίτη. Το εξωτερικό των φύλλων του χρησιμοποιείται και σήμερα σε σκευάσματα για την πιτυρίδα ή ως τονωτικό των μαλλιών.

- Αριστολοχία (birthwort): μοιάζει με τη μήτρα. Πίστευαν ότι διευκόλυνε τον τοκετό. Χρησιμοποιήθηκε γι’ αυτό το σκοπό επί αιώνες στην Ευρώπη και την Ασία αλλά αν και έχει παυσίπονες ιδιότητες, οι σύγχρονες μελέτες απέδειξαν ότι είναι τοξική.

Παρόλο που η ιατρική επιστήμη σήμερα απορρίπτει αυτή τη θεωρία των συσχετισμών, λόγω της απόλυτα υποκειμενικής της φύσης, στη λαϊκή και παραδοσιακή ιατρική του 21ου αιώνα, το «Δόγμα των Υπογραφών» δείχνει να βρίσκει ακόμη εφαρμογή σε διαφορετικές και απομακρυσμένες χώρες, από την Ευρώπη ως την Ασία και την Αφρική, αποδεικνύοντας την ισχυρή επιρροή μίας εφαρμοσμένης ιατρικής παράδοσης, που έχει αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου, επιβιώνοντας από την αρχαιότητα μέχρι τη νέα χιλιετία … Ή ίσως ο Θεός, έβαλε πράγματι την υπογραφή του, στη φύση γύρω μας!

Πηγές:
Efraim Lev, “The Doctrine of Signatures in the Medieval and Ottoman Levant”, Vesalius, VIII, 1, 13-22, US National Library of Medicine, 2002
Owen Durant, “A World of Similarity: The Doctrine of Signatures and its application in medicinal plant identification”, Herbal History Research Conference Paper, June 2014
manolismanos.weebly.com
www.medicalland.gr
www.jcrows.com
www.iokh.gr
www.vita.gr
www.in.gr

Καρύδια και εγκέφαλος