Τουρισμός και εθνική οικονομία

Rodiaki NewsRoom

Γράφουν οι Δημήτρης Προκοπίου και Αικατερίνη Αιμιλία

Ο τουρισμός ξεκίνησε, όπως σημειώνει ο Ανδριώτης (2008) ως μια οικονομική δραστηριότητα χωρίς σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Αυτό όμως είναι προφανέστατα κάτι που δεν ισχύει πλέον. Αυτό που συνεχίζει να ισχύει είναι ότι το περιβάλλον, στις βασικότερές του εκφάνσεις, φυσικό, πολιτιστικό, και δομημένο, αποτελεί κύριο συστατικό του τουρισμού, αφού συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση των ποιοτικών του προδιαγραφών και επομένως προσδιορίζει τις μορφές του και επηρεάζει την ανταγωνιστικότητά του.

Περιοχές με ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες, εκτεταμένες παραλίες, καθαρές θάλασσες, σπουδαία ιστορικά και αρχαιολογικά μέρη, με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, με τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και με ένα δομημένο περιβάλλον, που σέβεται την αισθητική και την ιστορία του τόπου και ανταποκρίνεται στις λειτουργικές και πολιτιστικές ανάγκες των ανθρώπων, βρίσκονται στις πρώτες προτιμήσεις των σύγχρονων τουριστών.

Έρευνες για τα κίνητρα επιλογής προορισμών της Μεσογείου, στους οποίους συγκαταλέγεται και η Ελλάδα, καταδεικνύουν ότι τα περιβαλλοντικά στοιχεία, όπως το κλίμα, ο ήλιος, η θάλασσα, οι παραλίες και βεβαίως το επίπεδο των υπηρεσιών κατέχουν κυρίαρχη θέση μεταξύ των προτιμήσεων των υποψήφιων επισκεπτών του τόπου (Λογοθέτης, 2001)2.

Αυξημένη ήταν η συνεισφορά του ελληνικού τουρισμού στην εθνική μας οικονομία το 2017, όπως αποτυπώνεται στη νέα μελέτη που εκπόνησε το Ινστιτούτο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝΣΕΤΕ).

Σύμφωνα με τα βασικά συμπεράσματα της μελέτης με τίτλο «Η συμβολή του τουρισμού στην ελληνική οικονομία το 2017», ο ελληνικός τουρισμός παρουσίασε πέρυσι αύξηση εσόδων από το εξωτερικό κατά 11,4% ή κατά 1,45 δισ. ευρώ σε σχέση με το 2016.

Η συνολική αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας εκτιμάται σε 1,56 δισ. ευρώ (από 16,7 δισ. ευρώ άμεσης συνεισφοράς στο ΑΕΠ το 2016 σε 18,3 δισ. ευρώ το 2017). Επίσης, ο τουρισμός συνέβαλε άμεσα στη δημιουργία του 10,3% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ η άμεση και έμμεση συμβολή του εκτιμάται από 22,6% έως 27,3%.

Τα αποτελέσματα της μελέτης, δείχνουν ότι ο τουρισμός είναι ένας τομέας με μεγάλη διάχυση ωφελειών στην οικονομία. Ειδικότερα, για κάθε 1 ευρώ τουριστικού εσόδου, το ΑΕΠ της χώρας αυξάνεται κατά 2,2 έως 2,65 ευρώ.

Στις Περιφέρειες της Κρήτης, του Νοτίου Αιγαίου και των Ιονίων Νήσων, ο τουρισμός συνεισφέρει άμεσα στη δημιουργία άνω του 47,4% του ΑΕΠ των εν λόγω προορισμών. Οι τρεις αυτές Περιφέρειες, έχουν από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ στη χώρα, τεκμηριώνοντας την άποψη ότι ο τουρισμός οδηγεί σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των περιοχών στις οποίες παρουσιάζει ανάπτυξη.

Παράλληλα, ο τουρισμός συμβάλλει άμεσα στην αιχμή της τουριστικής σεζόν στο 16,9% της απασχόλησης και συνολικά (άμεσα και έμμεσα) μεταξύ 37,2% και 44,8%, ενώ αποτελεί βασικό μοχλό για τη μείωση της ανεργίας.

Ο τουρισμός τις τελευταίες δεκαετίες έχει εκδηλωθεί με ποικίλες μορφές και έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό που αποτελεί μια κυρίαρχη οικονομική δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο. Oι σημαντικές επιτεύξεις της τεχνολογίας, η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και του ελεύθερου χρόνου, κυρίως στις δυτικού τύπου οικονομίες, έχουν συνεισφέρει δυναμικά στην στην αύξηση της ζήτησης για διακοπές και αναψυχή.

Ο τουριστικός κλάδος στην ελληνική οικονομία αποτυπώνεται στο γεγονός ότι αποτελεί το 18% του ΑΕΠ και το 17% της συνολικής απασχόλησης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ) υπολογίζει ότι στην Ελλάδα τα επόμενα δέκα έτη οι τουριστικές εισροές θα σημειώσουν μέση ετήσια αύξηση της τάξεως του 4,1%.

Από τη θετική πλευρά ο τουρισμός δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, συμβάλλει στην εισροή συναλλάγματος, στη δημιουργία διασυνδέσεων με τους λοιπούς κλάδους της οικονομίας, στην αύξηση των κυβερνητικών εσόδων, στην κατασκευή υποδομής, στην αναστήλωση των ιστορικών μνημείων και στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και του περιβάλλοντος και γι' αυτό έχει θεωρηθεί ως ένα μέσο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Η τουριστική ανάπτυξη και οι τουριστικές δραστηριότητες έχουν όχι μόνο θετικές, αλλά και πολλές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία, στο περιβάλλον, στην κοινωνία και στον πολιτισμό των κοινωνιών υποδοχής τουριστών.

Ο τουρισμός είναι σημαντικότατος για την επιβίωση της χώρας μας σε αυτοδύναμο επίπεδο και συνεισφέρει σε δημοσιονομικό, συναλλαγματικό και ιδιωτικο-οικονομικό πεδίο.

Ο τουρισμός μετά τη μαζικοποίηση και τον εκδημοκρατισμό του αποτελεί τη σημαντικότατη βιομηχανία για πολλές χώρες. Παλιότερα ο τουρισμός στην Ελλάδα ήταν από μια περιορισμένης εμβέλειας δραστηριότητα που προσέλκυε σχετικά λίγους με τα σημερινά δεδομένα τουρίστες σε συγκεκριμένες περιοχές, μετετράπη στο βάθος του χρόνου σε μεγάλη βιομηχανία, την μεγαλύτερη της χώρας μας.

Η συμβολή του τουρισμού στην οικονομία αφορά:
• Τη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών
• Την καταπολέμηση της ανεργίας και της μετανάστευσης
• Την περιφερειακή ανάπτυξη
• Τον περιορισμό της διαφοράς των εισοδημάτων μεταξύ των αστικών κέντρων και της περιφέρειας
• Την αύξηση των εσόδων του κράτους και της τοπικής αυτοδιοίκησης
• Την ανάπτυξη των συναφών κλάδων της οικονομίας
• Τη διαφύλαξη και προβολή της πολιτιστικής κληρονομίας

Οι οικονομικές επιπτώσεις αναλυτικότερα είναι:
Ι. Απασχόληση
Ο τουρισμός είναι τομέας έντασης εργασίας και δημιουργεί συχνά πολλές θέσεις εργασίας. Βέβαια ο εποχικός χαρακτήρας της λειτουργίας του συνήθως επηρεάζει και τα χαρακτηριστικά αυτής της απασχόλησης, η οποία είναι σε μεγάλο ποσοστό εποχική, ανειδίκευτη και περιστασιακή. Ιδιαιτέρα σημαντική είναι η συμβολή στην ενίσχυση της αυτοαπασχόλησης (τουριστικές επιχειρήσεις, εμπορικά καταστήματα).

Πολλές φορές η απασχόληση στον τουρισμό συνδυάζεται και με παράλληλη απασχόληση σε άλλους κλάδους της οικονομίας (π.χ. γεωργία, βιομηχανία) αυξάνοντας εισοδήματα με αποτέλεσμα τη γενικότερη αύξηση των οικογενειακών εσόδων. Ιδιαίτερα στις τουριστικές περιοχές που λειτουργούν εποχικά, η πολλαπλή απασχόληση με επίκεντρο τον τουρισμό αποτελεί τον κανόνα για υψηλό ποσοστό του πληθυσμού.

ΙΙ. Περιφερειακή ανάπτυξη
Πολλές είναι οι περιπτώσεις που ο τουρισμός έχει συμβάλει στην ενίσχυση της ανάπτυξης περιφερειών αποβιομηχανοποιημένων, γεωγραφικά απομονωμένων, ορεινών και μειονεκτικών ή με υποβαθμισμένο αγροτικό τομέα.

Η ανάπτυξη του τουρισμού αύξησε τα εισοδήματα, την απασχόληση, τις επενδύσεις και διεύρυνε την παραγωγική βάση της τοπικής οικονομίας, με αποτέλεσμα να σταματήσει η μετανάστευση και να βελτιωθεί το επίπεδο και η ποιότητα ζωής. Ειδικότερα δε στις περιοχές που διαθέτουν πλούσιους επιχειρηματικούς πόρους, η ανάπτυξη είναι εξαιρετικά δυναμική σε ετήσιους ρυθμούς.

ΙΙΙ. Πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην τοπική οικονομία
Έχουν γίνει προσπάθειες να εκτιμηθούν οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις της τουριστικής ανάπτυξης στους υπόλοιπους κλάδους της εθνικής ή τοπικής οικονομίας. Παρά τις διαφορετικές τελικές εκτιμήσεις, από τη λειτουργία ενός κοινού πολλαπλασιαστή τουρισμού, κοινή είναι η εκτίμηση ότι υπάρχουν θετικές επιδράσεις σε πολλούς κλάδους, οι δραστηριότητες των οποίων σχετίζονται με τον τουρισμό, όπως βιομηχανία, κατασκευές, γεωργοκτηνοτροφία, υπηρεσίες, μεταφορές, εμπόριο κλπ. Οι θετικές δε αυτές επιδράσεις καταγράφηκαν σε περιοχές και χώρες με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά ανάπτυξης.

IV. Ισοζύγιο πληρωμών
Δύο ζητήματα κυρίως έχουν αναλυθεί σχετικά με τον τουρισμό: α) Η επιβάρυνση του ισοζυγίου πληρωμών των τουριστικών χωρών από την ανάγκη να εισάγουν είδη και προϊόντα αναγκαία για τη λειτουργία του τουριστικού τομέα και β) Η θετική επίδραση των συναλλαγματικών εισροών από τον τουρισμό στο ισοζύγιο. Στις περισσότερες χώρες με τουριστική ανάπτυξη, και ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες, διαπιστώνουμε και τις δυο παραπάνω επιδράσεις και το τελικό, θετικό και μη, αποτέλεσμα εξαρτάται από των χωρών αυτών να σχεδιάζουν και να προγραμματίζουν τη γενικότερη λειτουργία του τουρισμού.

V. Φορολογικά έσοδα από το κράτος
Οι επενδύσεις στον ευρύτερο τουριστικό τομέα αλλά και η ιδιότητα του τουρισμού να ενισχύουν δυναμικά τη δημιουργία πολλών μικρών επιχειρήσεων στις περιοχές όπου αναπτύσσεται, οδηγούν στην αύξηση ων φορολογικών εσόδων. Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει σε αυτήν την αύξηση είναι ο μεγάλος αριθμός των απασχολουμένων στον τομέα, η πλειονότητα των οποίων έχει υψηλά εισοδήματα και αντίστοιχη καταναλωτική δαπάνη.

VI. Πληθωρισμός και αύξηση των τιμών της γης σε τοπικό επίπεδο
Έχει παρατηρηθεί ότι ο τουρισμός συχνά δημιουργεί πληθωριστικές πιέσεις, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το κόστος ζωής σε τοπικό επίπεδο, ιδιαίτερα σε περιοχές που η ανάπτυξη του είναι μαζική και οργανωμένη.

Συχνά επίσης, εξαιτίας και της ταχύτατης οικοπεδοποίησης, υπάρχει υπερβολική αύξηση στις τιμές της γης, γεγονός που σχετίζεται και με τη γενικότερη τάση για χωρική επέκταση των δραστηριοτήτων του, ιδιαίτερα στις περιοχές με μαζικό οργανωμένο τουρισμό, όπου υπάρχει και η μεγαλύτερη ζήτηση.

1 Ανδριώτης, Κ. (2008) Αειφορία και εναλλακτικός τουρισμός. Αθήνα: Σταμούλης.
2 Λογοθέτης, Μ. (2001) “Τουρισμός και περιβάλλον’”, Εισήγηση στο 13ο Συνέδριο Πανελληνίου Δικτύου Οικολογικών Οργανώσεων με θέμα Δάση – Χωροταξία – Τουρισμός. Ρόδος, 19-22 Οκτωβρίου 2001.