Ρόδος, ένα νησί στη στροφή της αισθητικής

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Αγαπητός Ξάνθης, Αρχιτέκτονας-Μεταδιδάκτορας του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Η πόλη τρέχει πάνω στα νέα μοντέλα ανάπτυξης με την τεχνολογία να προΐσταται των δράσεων και η ψηφιακή επικοινωνία να αντικαθιστά την ανθρώπινη επαφή (smart cities).

Η νέα πόλη της Ρόδου τις τελευταίες δεκαετίες ακολουθεί στρεβλή πορεία, αλλά διαθέτει και όλες τις αγκυλώσεις που προκαλούνται από την οικονομική ασυμμετρία και το εκρηκτικό μείγμα των χρήσεων γης σε όλο το νησί, αλλά και στην πολη την ίδια.
Έτσι η τάξη του χώρου και η λειτουργικότητα των χρήσεων γίνεται ένα σύνθετο κουβάρι, με κέντρο στήριξης το «βόρειο» ανισοβαρές Τμήμα διοίκησης και οικονομίας. Ο άνθρωπος πίσω από τις ασύμμετρες εξελίξεις. Η αρχιτεκτονική στις καλένδες. Η χωροταξία στο συρτάρι.
Όμως η αρχιτεκτονική βασίζεται σε φόρμες, και όπως έχει πει κάποιος σπουδαίος, «η αρχιτεκτονική είναι ποίηση, γιατί κάθε στοίχος είναι μια φόρμα της ύλης»

Επισημαίνουμε σ’ αυτόν τον αρχιτεκτονικό αχταρμά μερικές σκέψεις:
• Ο σχεδιασμός χώρου κρατά μια θέση ιδιαίτερη και «γλώσσα» του είναι η πολεοαρχιτεκτονική. Σήμερα η πολεοαρχιτεκτονική σβήνει κάτω από την πίεση της καπιταλιστικής επέκτασης της πόλης.
• Η «μεγάλη» πολεοδομία έχει χάσει την πρωταρχική της σημασία και γίνεται παρακολούθημα του ορθολογισμού, της λειτουργικότητας, της μαζικής παραγωγής και της μαζικοποιημένης αισθητικής του.
• Η πόλη και η αρχιτεκτονική είναι η μια πλευρά της σύνθετης πραγματικότητας η οποία εξελίσσεται στο χρόνο σαν συνισταμένη της συνδυασμένης δράσης πολλών άλλων παραγόντων, οι οποίοι άλλωστε συν-διαμορφώνουν και τη «συλλογική άποψη», τη συνείδηση του αστικού γεγονότος.

• Η αρχιτεκτονική θεωρείται μέσα από την ιστορία, το πρωταρχικό στοιχείο κατασκευής της πόλης, με μια αίσθηση μονιμότητας, τόπου, στιγμής και μνήμης.
• Η πόλη είναι σαν ένα δένδρο, όπου τα στοιχεία της λειτουργούν ως σύνολο με χαρακτηριστικά συστήματος με υποστηρικτικές δομές σαν μία πόλη-δένδρο. Το «δίκτυο» μπορεί να είναι τα κλαδιά και οι άνθρωποι τα φύλλα ο δε κορμός λέγεται Ρόδος.

• Η αρχιτεκτονική της Πόλης κυριεύεται από μορφές και τυπολογία και αντιμετωπίζεται ως όλον αποτελούμενο από πολλά ολοκληρωμένα τμήματα που καθορίζουν την αναλογική πόλη-«analogus city» σύμφωνα με το αρχιτέκτονα Aldo Rossi, η οποία σημαίνει ένα σύστημα συσχέτισης στο οριόγραμμα του αστικού ιστού.
• Ο ιστορικός ιστός των ιστορικών κέντρων των ελληνικών πόλεων παραμορφώνεται βαθμιαία με την ανοικοδόμηση νέων κατασκευών πάνω στις παλιές χαράξεις που εκλογικεύονται με τις ρυμοτομικές διανοίξεις και τις πράξεις τακτοποίησης των οικοπέδων και αυθαίρετων. Η Μεσαιωνική Πόλη οφείλει να βρει τη βιώσιμη πορεία της ως κεντρομόλα ιστορική χωρική ενότητα όλου του νησιού και όχι μόνο

• Το ανατολικό παραλιακό μέτωπο της πόλης οφείλει να αντιμετωπισθεί ως «ένα μεγάλο μπαλκόνι» που η Ρόδος θα το διατίθεται ως εκτόνωση της οικιστικής εσωτερικής πίεσης της γειτνιάζουσας περιοχής.
• Βιώσιμη κυκλοφοριακή ροή και κινητικότητα. Το μεγάλο ζητούμενο για την «απελευθέρωση της Πόλης» από το ζυγό του αυτοκινήτου με την ανάλογη ενδυνάμωση του δημόσιου χώρου και των πεζόδρομων.
• Ενσωμάτωση της ψηφιακής λογικής στις βασικές λειτουργίες της πόλης. Σήμερα η τεχνολογία διευκολύνει, προωθεί, συμβάλλει στην αποφόρτιση της πόλης αλλά και ευρύτερα όλου του νησιού.

Εισπράττοντας όλα τα παραπάνω σκέπτομαι:
Η πόλη εξελίσσεται ραγδαία αποτυπώνοντας τις στρεβλώσεις του παραγωγικού μοντέλου μέσα από την πολιτική οικονομία. Η αστυφιλία και η μείωση των ροών μέσα από το κυνήγι της ανταγωνιστικότητας, η αστική ζωνοποίηση του κέντρου και των περιχώρων, ο μαρασμός της υπαίθρου καταλήγουν σε μια πόλη-παροχής υπηρεσιών. Η πόλη πλέον δεν αναπνέει, αλλά μπουκωμένη από τον ατομικισμό δεν δείχνει στοιχεία δημόσιου συμφέροντος. Οι ελεύθεροι δημόσιοι χώροι υποχωρούν μεταβαλλόμενοι σε εργαλεία των αναγκών (π.χ. χώροι στάθμευσης), το νόημα της πλατείας με τη συναγωγή και της συνάθροισης του κοινού μεταγγίζεται στα υπερ-καταστήματα (super markets), όπου δηλώνεται πλέον η α-τοπία. Ο τόπος με τα χαρακτηριστικά των κοινών εθίμων και ηθών, τις κοινωνικές σχέσεις, της επαφής, της ζεστής γειτονίας τροποποιείται σε άψυχη χωρική ενότητα και χωρίς το δικαίωμα στην πόλη (Henry Lefebvre).

Σήμερα παρά πότε απαιτείται η Στροφή προς την αισθητική, την αυθεντική συμπεριφορά, στο νέο τρόπο σκέψης που όλα επικοινωνούν και τοποθετούνται επικουρικά στο πνεύμα της θεώρησης της συνθετότητας, όπου το τοπικό είναι συμπληρωματικό του παγκόσμιου και το παγκόσμιο διαχέεται στο τοπικό σε ελάχιστό χρόνο. Χρειάζεται μια νέα κοινωνική συμφωνία αντίληψης.
Το νησί μας επικίνδυνα εξαντλημένο από το τουριστικό άναρχο επεκτατισμό δόμησης αγκομαχά εξαντλώντας τη φέρουσα ικανότητα του. Η λεγόμενη στροφή αισθητικής οφείλει να αγγίξει και τη Ρόδο με τα χαρακτηριστικά του μέτρου που της ταιριάζουν.

Ήπια ανάπτυξη, έργα υποδομής, εναλλακτικός τουρισμός, ενέργεια, διαχείριση λυμάτων – απορριμμάτων, το παραλιακό μέτωπο της πόλης με τη θάλασσα σε πρωτεύουσα θέση και βιώσιμη κυκλοφορία είναι τα θέματα που απαιτεί η πόλη να βρουν διέξοδο.
Παρ’ όλα αυτά η Ρόδος αντέχει στους κραδασμούς της οικονομίας, στις απειλές του περιβάλλοντος, στην κοινωνική (α)συνοχή και βέβαια στην ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα από το χάρισμα της φιλοξενίας που χαρακτηρίζει τους κατοίκους του νησιού.
Το νησί είναι ο Τόπος που μας γαλούχησε και πρέπει να τον προσέχουμε ευλαβικά.
Στο χέρι μας είναι το μέλλον μας.