«Αν ο ιός μου είχε ρουλεμάν...»

Rodiaki NewsRoom

Μια ατίθαση μαγειρική προσέγγιση στη σύγχρονη καταστροφική λογοτεχνία

Γράφει ο Ηλίας Β. Αργύρης* στο safegreece.org

Το να γράφεις σενάρια καταστροφικών συμβάντων για ασκήσεις επί χάρτου, είναι σαν τη ζωγραφική ή τη σύνθεση ενός τραγουδιού.

Όπως υπάρχουν τόσες νότες και χρώματα, έτσι υπάρχουν διαφορετικά επεισόδια, τόσες απρόβλεπτες εξελίξεις, συμβάντα, δράσεις και παύσεις – το πώς τις συνδυάζεις είναι αυτό που κάνει τα ανθρώπινα μυαλά που ασχολούνται με τη διαχείρισή τους να γεννούν αποφάσεις.

Εάν αυτές είναι και οι κατάλληλες, είτε να αποσοβήσουν δυσμενείς επιπτώσεις είτε να μετριάσουν δραστικά τις απώλειες και τις ζημιές που θα προκαλούσαν, είναι κάτι που φαίνεται στο τελικό αποτέλεσμα.

«Δεν χρειάζεται να μαγειρεύετε φανταχτερές ή πολύπλοκες συνταγές, αλλά καλό φαγητό από φρέσκα υλικά» έγραψε λίγο πριν το θάνατό της το 2004 η Julia Child, διάσημη Αμερικανίδα σεφ, μη γνωρίζοντας ότι τούτη τη χρονική στιγμή όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη θα ήμασταν θεατές σε μία πρωτόγνωρη βιολογική απειλή, η διαχείριση της οποίας απαιτεί τη συνεργασία πάρα πολλών ομάδων επαγγελματιών, πολυποίκιλων διαδικασιών και αποτελεσματικών μέσων.

Το φρέσκο και πολύ τοξικό υλικό που ακούει στο κωδικοποιημένο σκληρό όνομα COVID-19 θα επιχειρηθεί σε αυτό το άρθρο να προσθέσει λίγη οξύτητα προβληματισμού σε μια καυτή περίπτωση, της οποίας πρόσφατα η πικρή επίγευση χαράχτηκε βαθιά στη μνήμη όλων των Ελλήνων, με σκοπό τη δημιουργία μιας φανταστικής ιστορίας βασισμένης σε πραγματικά γεγονότα, ώστε να αποτελέσει τροφή για σκέψη πάνω στον σχεδιασμό και τη διαχείριση πεπλεγμένων καταστροφικών γεγονότων.

Με νωπές τις εικόνες μιας οικίας τραγωδίας λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από τη μεγαλύτερη ελληνική πόλη να αποτελούν το βασικό συστατικό της συνταγής, και χωρίς να αλλάζουν οι βασικές παράμετροι που ανέπτυξαν στα όρια της καταστροφής τη φονικότερη στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους πυρκαγιά που ξεκίνησε στις 23 Ιουλίου του 2018 στις πλαγιές της Πεντέλης.

Παράγοντες όπως η τοπογραφία και το μικροκλίμα της περιοχής, το ιδιαίτερα θερμό περιβάλλον με θερμοκρασίες κοντά στους 40° C, ο ξηρός καιρός με σχετική υγρασία μόλις στο 19% με ανέμους πολύ ισχυρούς, άνω των 7 μποφόρ θα παραμείνουν ίδιοι.

Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα ή καταστάσεις είναι εντελώς συμπτωματική και ουδεμία σχέση έχει με την πραγματικότητα.

Μια φορά κι έναν τέτοιο καιρό λοιπόν, στις 24 Απριλίου 2020 και ενώ ισχύουν στο σύνολό τους -λόγω της αντιμετώπισης των επιπτώσεων της ασθένειας COVID-19- τα περισσότερα μέτρα απαγόρευσης κυκλοφορίας των πολιτών, με τις περισσότερες επιχειρήσεις και καταστήματα κλειστά, τις δημόσιες Υπηρεσίες να δουλεύουν στο ρελαντί και με προσωπικό ασφαλείας, με τα Σχολεία και τα Πανεπιστήμια κλειστά, και τους φοβισμένους πολίτες ερμητικά εγκλεισμένους στα σπίτια τους, στις 12:03 ξεσπά πυρκαγιά σε δασική περιοχή ψηλά στα Γεράνεια Όρη, πάνω από την περιοχή της Κινέτας.

Λόγω της μεγάλης ταχύτητας των ανέμων (περίπου 100 χλμ/ώρα ή 28μ./δευτερόλεπτο), η φωτιά φτάνει προς τους οικισμούς, οι οποίοι πρέπει να εκκενωθούν άμεσα. Η φωτιά περνά πάνω από την Εθνική Οδό Αθηνών - Κορίνθου και έχοντας καταστρέψει ολοσχερώς τους οικισμούς Πανόραμα και Γαλήνη, καίει σπίτια και στην Κινέτα σε μεγάλη έκταση.

Με τη συσσώρευση τεράστιας ποσότητας καύσιμης ύλης, τόσο μέσα σε αστικό ιστό όσο και στην ύπαιθρο, η οποία δεν καθαρίστηκε από τους ίδιους τους πολίτες στους προηγούμενους μήνες λόγω της απαγόρευσης των μετακινήσεων και της αδυναμίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θεσμικά και ουσιαστικά με την απουσία προσωπικού και μέσων για τον καθαρισμό τους στην περίοδο της προετοιμασίας, η πύρινη λαίλαπα αποκτά μεγάλη ένταση.

Σύμφωνα με στοιχεία που έρχονται από το Κέντρο Επιχειρήσεων, η συνολική έκταση που καίγεται μέχρι αυτή τη στιγμή ξεπερνά τα 60.000 στρέμματα. Στην κλήση της Π.Υ. για βοήθεια μόνο οι μισές από τις εγγεγραμμένες Εθελοντικές Οργανώσεις αρχίζουν να κινητοποιούνται. Χωρίς να έχει προβλεφθεί ειδική άδεια μετακίνησης από πριν, οι περισσότεροι από τους εθελοντές χάνουν πολύτιμο χρόνο, ώστε να εξασφαλιστεί η έγκρισή τους για τη μετάβασή τους στους τόπους των συμβάντων. Το ίδιο συμβαίνει και με την ενεργοποίηση χειριστών μηχανημάτων για την υποβοήθηση των δυνάμεων κατάσβεσης.

Στις 16:41 το απόγευμα και ενώ υπάρχουν ήδη φήμες για νεκρούς και τραυματίες, και η εικόνα ετοιμότητας και στις υπόλοιπες δημόσιες υπηρεσίες -όπως η ΕΛ.ΑΣ. το Ε.Κ.Α.Β. το Λιμενικό Σώμα, η Περιφέρεια και οι Δήμοι- αρχίζει να βελτιώνεται σημαντιικά, ξεσπά δεύτερη πυρκαγιά, κοντά στο Νταού στην Πεντέλη, βόρεια της κεντρικής πλατείας του χωριού. Η πυρκαγιά αρχικά κατευθύνεται με ταχείς ρυθμούς προς την περιοχή του Διονύσου, καίγοντας χαμηλή βλάστηση.

Στις 17:00 εμφαίνεται αδυναμία πραγματοποίησης Συντονιστικών Οργάνων Πολιτικής Προστασίας, τόσο σε Περιφερειακό, όσο και σε Τοπικό Επίπεδο. Μόνο τηλεφωνικές επικοινωνίες μεταξύ εμπλεκόμενων υπηρεσιών πραγματοποιούνται, ενώ διαπιστώνεται και η αδυναμία σχεδιασμού επιχειρήσεων εκκένωσης για τους οικισμούς. στους οποίους ενδεχομένως να παρουσιαστεί πρόβλημα λόγω αμφιβολιών εάν οι εναλλακτικοί τόποι καταφυγής ανταποκρίνονται επαρκώς στις οδηγίες που δίνονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Συγκαλείται το Εθνικό Συμβούλιο Πολιτικής Προστασίας και ζητείται βοήθεια από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας, που όμως αδυνατεί να συνδράμει εξαιτίας αφενός της απαγόρευσης πτήσεων μεταξύ των χωρών, αφετέρου των συνθηκών έκτακτης ανάγκης που βρίσκονται οι γειτονικές χώρες.

Στις 17:30 ο άνεμος ισχυροποιείται απότομα και αλλάζει κατεύθυνση προς τα ανατολικά, η πυρκαγιά βγαίνει γρήγορα εκτός ελέγχου, ενώ παράλληλα εκτός ελέγχου δίνεται και η πυρκαγιά στη Κινέτα. Με την επιχειρησιακή λειτουργία του κατεξοχήν αρμόδιου για την αντιμετώπιση του κινδύνου πυρκαγιάς Π.Σ. είναι στελεχωμένη με τη δύναμη της χωρισμένη σε δύο βάρδιες ετοιμότητας ανά δεκαπενθήμερο και ενώ εγκλωβίζονται αρκετά οχήματα, παρά τις προσπάθειες του προσωπικού, συγκαλούνται εκτάκτως όλες οι εφεδρείες. Παράλληλα διαδίδονται φήμες για θύματα μεταξύ αυτών που επιχειρούν.

Καταγράφονται πολλαπλές κλήσεις για βοήθεια και διάσωση εγκλωβισμένων πολιτών που οι περισσότεροι από το φόβο της μετάδοσης της ασθένειας παραμένουν στα σπίτια τους. Παρατηρείται άρνηση από διερχόμενα οχήματα να παραλάβουν πολίτες που βρίσκονται σε οδικά δίκτυα της περιοχής και ζητούν βοήθεια.

Οι πρώτοι σοβαρά τραυματίες και πολυεγκαυματίες καταφθάνουν στα Νοσοκομεία υποδοχής, όπου δημιουργείται σύγχυση και αναταραχή λόγω πληρότητας στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, καθώς είναι κατειλημμένες από ασθενείς του COVID-19. Αδυναμία διασωλήνωσης των βαριά τραυματιών σε πολλές περιπτώσεις. Μεγάλη δυσφορία από τους συγγενείς των θυμάτων και των ασθενών. Ξεσπούν διαξιφισμοί και μικροεπεισόδεια μέσα και έξω από τα Νοσοκομεία. Πολλοί ασθενείς μεταφέρονται σε άλλα Νοσοκομειακά Ιδρύματα και Κέντρα Περίθαλψης εκτός Αττικής.

Η φωτιά στην Πεντέλη εξαπλώνεται με απίστευτα ταχείς ρυθμούς λόγω της ασυνήθιστα ακραίας ταχύτητας των ανέμων, καθώς οι ριπές ανέμου στο βουνό φτάνουν ως και τα 124 χιλιόμετρα την ώρα ή 35 μέτρα το δευτερόλεπτο, κατακαίει τη βόρεια πλευρά του χωριού του Νταού, κινείται δια μέσου της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος, προς την ευρύτερη περιοχή της Ραφήνας, και φτάνει μέσα σε λίγα λεπτά στους οικισμούς Νέος Βουτζάς, Κόκκινο Λιμανάκι και Μάτι.

Γύρω στις 18:15 η φωτιά φτάνει στη θάλασσα. Μεγάλος αριθμός τρομοκρατημένων πολιτών και λόγω των συνθηκών και προτροπών για την αντιμετώπιση της πανδημίας να μένουν οικιοθελώς στις οικίες τους, δεν τις εγκαταλείπουν. Οι περισσότεροι καταφεύγουν στην ακτή, ενώ αρκετοί από αυτούς παρασύρονται από τον δυνατό άνεμο και τα κύματα. Τα λιγοστά σκάφη του Λιμενικού Σώματος επιχειρούν διάσωση, ενώ η απουσία ψαράδων και τουριστικών πλοιαρίων καθιστά αδύνατη την περισυλλογή όλων των ναυαγών.

Στις 18:52 δημιουργείται ένα ακόμα μέτωπο σε αγροτοδασική έκταση, στη θέση Πανόραμα στους Αγίους Αποστόλους Καλάμου του δήμου Ωρωπού. Παρατηρείται κόπωση και αδυναμία από τις δυνάμεις, που καταφθάνουν με μεγάλη καθυστέρηση για την αντιμετώπιση της, και η φωτιά παίρνει διαστάσεις απειλώντας οικισμούς.

Ώρα 23.59 τα μέτωπα ακόμη δεν έχουν τεθεί υπό έλεγχο και για λόγους οικονομίας του άρθρου θα σταματήσει εδώ η Κόλαση του Δάντη, που όπως θα διαπιστωθεί τις επόμενες εβδομάδες, άφησε πίσω της πολλές εκατοντάδες νεκρούς, χιλιάδες τραυματίες, αρκετούς επιπλέον ασθενείς με COVID-19, οι περισσότεροι από αυτούς άστεγοι.

Ο φόβος του θανάτου λόγω της ασθένειας ενισχύεται τρομακτικά με την απογοήτευση ότι το Κράτος «Δεν αντιμετώπισε την Πυρκαγιά, Δεν απέτρεψε την εξάπλωση» της θανατερής νόσου.
Και κανένας δεν έζησε μετά από αυτό καλά, κι ούτε κι εμείς καλύτερα, γιατί επιπλέον πληθυσμός ήδη φορτωμένος με προβλήματα ανεργίας και οικονομικής δυσπραγίας σε ένα περιβάλλον που κυριαρχεί η αβεβαιότητα τίθεται σε ανοσοκαταστολή με όλα τα κοινωνικά επακόλουθα. Μια τέτοια κρίση που ξεσπά από ιδιαίτερα πολύπλοκα καταστροφικά συμβάντα αποτελεί απειλή για τη σταθερότητα, την ομαλότητα, την ασφάλεια, τις αξίες, τις δομές, τις υποδομές, το περιβάλλον και την κοινωνία στο σύνολό της και όχι μόνο τοπικά.

Γιατί όμως πρέπει να μπερδεύονται τόσα πολλά υλικά που μπορούν και να αναμιγνύονται μεταξύ τους με απρόβλεπτα αποτελέσματα;
Η εμπειρία που προέρχεται από τη μελέτη και συναναστροφή έμπειρων διαχειριστών κρίσεων και σεναριογράφων μπορεί να οδηγήσει στην άποψη ότι η πολυπλοκότητα των συμβάντων είναι θεμιτή για τη δημιουργία επιχειρησιακής διαλειτουργικής σκέψης που θα οδηγήσει σε παραγωγή γρήγορων και εφικτών αποφάσεων. Επιδίωξη της παραπάνω παρασκευής, δεν είναι να μπορούν να αναζητηθούν απαντήσεις σε ερωτήματα που έχουν να κάνουν με το αν βαθμός επικινδυνότητας στην περιοχή για πρόκληση πυρκαγιάς ήταν ο κατάλληλος, αν τα πυροσβεστικά αεροσκάφη επιχείρησαν άμεσα, γιατί δεν αξιολογήθηκε εγκαίρως η βεβαιότητα ότι θα απειληθούν κατοικημένες περιοχές, γιατί δεν ειδοποιήθηκαν οι κάτοικοι να εκκενώσουν έγκαιρα τις περιοχές: συμπεράσματα επίπονων υπηρεσιακών και δικαστικών διαδικασιών που θα γίνουν αργότερα.

Ίσως κάποια ερωτήματα όπως τα παρακάτω που εξάγονται από το σενάριο και αφορούν:
1. την επιχειρησιακή δυσλειτουργία του κατεξοχήν αρμόδιου φορέα όπως το Πυροσβεστικό Σώμα για την αντιμετώπιση του κινδύνου πυρκαγιάς να είναι μειωμένη κατά το ήμισυ της δύναμής του και το Λιμενικό Σώμα να αντιμετωπίζει παράλληλα τις μεταναστευτικές εισροές, με την ίδια εικόνα να επικρατεί και στις υπόλοιπες δημόσιες υπηρεσίες όπως στην ΕΛ.ΑΣ. στο Ε.Κ.Α.Β., στην Περιφέρεια και στους Δήμους.

2. τη συσσωρευμένη ποσότητα καύσιμης ύλης, η οποία δεν καθαρίστηκε από τους ίδιους τους πολίτες τους προηγούμενους μήνες λόγω της απαγόρευσης των μετακινήσεων και την αδυναμία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τόσο θεσμικά, όσο και ουσιαστικά, με την απουσία προσωπικού και μέσων για τον καθαρισμό τους στην περίοδο της προετοιμασίας.

3. την απορία για το πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί εκκένωση πληθυσμού χωρίς σχέδιο, χωρίς ορισμένο τόπο συγκέντρωσης, χωρίς μέσα ατομικής προστασίας και με τα Συντονιστικά Τοπικά και Περιφερειακά Όργανα Πολιτικής Προστασίας να μην έχουν συνεδριάσει στην προηγούμενη περίοδο.

4. τη διαδικασία διάσωσης, διαλογής τραυματιών, τη μεταφορά τους και σε ποιους χώρους. Είναι ικανές οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας να αντέξουν το βάρος τόσων περιστατικών χωρίς την επαφή με ασθενείς;

5. τη διασαφήνιση για το πότε υπερισχύουν οι οδηγίες που αντιστοιχούν στη φυσική καταστροφή (π.χ. για μαζική εκκένωση, συγκέντρωση πληθυσμού σε χώρους καταυλισμού κ.λπ.) και πότε οι οδηγίες που αντιστοιχούν στην πανδημία

6. την αποτελεσματικότητα των οδηγιών που δίνονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας και την ικανότητα των προεπιλεγμένων ανοικτών χώρων συγκέντρωσης ή καταυλισμού να αντεπεξέλθουν στο βάρος των ειδικών περιστάσεων και τη διασφάλισή τους.

7. τα κατάλληλα και ενδεδειγμένα μέτρα προστασίας, τις οδηγίες και μεθόδους επιτήρησης των διαδικασιών που θα μπορεί να γίνεται ασφαλής η επιχειρησιακή λειτουργία του κάθε οργανισμού. Να μπορούν να αποτελέσουν τροφή για σκέψη… και να προσθέσουν επιπλέον στοιχεία διερεύνησης της προσαρμοστικότητας ή μη του πληθυσμού τόσο στην προετοιμασία – ετοιμότητα, στην αντιμετώπιση αλλά και στη φάση της αποκατάστασης έχοντας υπόψη πως η καταστροφική εμπειρία μιας περιοχής αφήνει σχεδόν πάντα ερωτήματα – που έχουν διερευνηθεί ελάχιστα – όπως: Ποιο το μέγεθος του πληθυσμού που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την κατοικία του; Πού πήγε; Πόσο παρέμεινε σε άλλες περιοχές; Επέστρεψε και πότε στις προ της καταστροφής περιοχές όπου κατοικούσε; («Ασφαλείς Πόλεις», Παύλος Δελλαδέτσιμας 2009).

Για όσους πάντως άνοιξε η όρεξη και θα’ θελαν να μαγειρέψουν οτιδήποτε, η γλυκιά Julia Child συστήνει: Πάντα να αρχίζεις με μεγαλύτερη κατσαρόλα απ’ αυτήν που νομίζεις πως χρειάζεσαι.

* O Ηλίας Β. Αργύρης είναι Αγρονόμος Τοπογράφος Α.Π.Θ., Εφαρμοσμένη Γεωπληροφορική στη Διαχείριση Περιβάλλοντος & Κινδύνων MSc. Προϊστάμενος Αυτοτελούς Γραφείου Πολιτικής Προστασίας Δήμου Ρόδου