28η Οκτωβρίου 1940: Η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Ελλάδας

Rodiaki NewsRoom

(Το εθελοντικό Σύνταγμα Δωδεκανησίων)

Γράφει ο Κυριάκος Ι. Φίνας

Στις 4 Αυγούστου του 1936 ο Βασιλιάς Γεώργιος εγκατέστησε τον Ιωάννη Μεταξά, ως Πρωθυπουργό και σύντομα, σχεδόν, αμέσως ο τελευταίος σχημάτισε κυβέρνηση. Είναι γνωστό πως ο Ιωάννης Μεταξάς δεν πέτυχε τότε ποτέ να γίνει λαϊκός ηγέτης. Και τούτο οφειλόταν στο γεγονός ότι δεν ήταν θαυμαστής του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, όπως γράφει και ο Σπύρος Μαρκεζίνης στο έργο του: «Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος».

Ωστόσο, ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν κατά της Μικρασιατικής Εκστρατείας του 1920, γιατί, καθώς εκτιμούσε, υπερέβαινε τις ελληνικές δυνατότητες. Δημοτικότητα, όμως, θα αποκτήσει όταν τις πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου 1940, ως αληθινός Ηγέτης, «άκουσε μέσα στο αίμα του τη βαθιά φωνή της Εθνικής ψυχής. Όταν αποδιάβασε το κείμενο που του ενεχείρησε ο Ιταλός πρεσβευτής, σήκωσε τα μάτια του, κοίταξε καλά τον Γκράτσι και με φωνή συγκινημένη αλλά στέρεα, είπε: “Alors. C’ est la guerre”. Ώστε, λοιπόν, πόλεμος.

Ταραγμένος ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι, προσπάθησε να μετριάσει την εντύπωση να εξηγήσει. Ισχυρίστηκε πως αυτό δεν ήταν απαραίτητο. Η ιταλική κυβέρνηση, απεναντίας, είχε την ελπίδα που η ελληνική θα αποδεχόταν αυτά που της ζητούσε η διακοίνωση, θα άφηνε να μπουν τα ιταλικά στρατεύματα. Η κίνησή τους θα άρχιζε στις 6 το πρωί1.

***
Τρεις ηγετικές ελληνικές φυσιογνωμίες που προηγήθηκαν του Ιωάννη Μεταξά προσέφεραν ανάλογη ευθανασία: O Ιωάννης Καποδίστριας, που κατοχύρωσε την Ελληνική Ανεξαρτησία, δολοφονήθηκε. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, που έκανε την Ελλάδα για πρώτη φορά Κράτος απεβίωσε στο εξωτερικό, αφού έχασε και τη βουλευτική έδρα του. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, δημιουργός της Μεγάλης Ελλάδας, απεβίωσε και αυτός μακριά από την Πατρίδα.

***
Υπήρχε, όμως, μια μικρή μειοψηφία που επιχείρησε να υποτιμήσει τη σημασία της απάντησης που έδωσε ο Ιωάννης Μεταξάς στο ιταλικό τελεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου. Επί του προκειμένου μετά τον πόλεμο, ο Αντιστράτηγος Ι. Καραβίας απευθυνόμενος στους Έλληνες Ευέλπιδες θα αναφέρει:
«Αν ξυπνούσαμε το πρωί της 28ης Οκτωβρίου και είχαμε πληροφορηθεί ότι ο Μεταξάς είχε συνθηκολογήσει με τους Ιταλούς, εμείς θα πολεμούσαμε;2».

***
Εν τω μεταξύ δημοσιογράφοι, ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου επισκέφθηκαν στο σπίτι του τον Κωστή Παλαμά και του ζήτησαν τι έχει να τους δηλώσει για την επίθεση των Ιταλών. Ο εθνικός μας ποιητής τούς είπε:
«Αυτό το λόγο θα σας πω,
δεν έχω άλλο κανένα,
Mεθύστε με τ’ αθάνατο
κρασί του Εικοσιένα».

To εθελοντικό Σύνταγμα Δωδεκανησίων
Η άνανδρη και ύπουλη επίθεση της φασιστικής Ιταλίας ξεσήκωσε άμεσα και τους Δωδεκανησίους που βρίσκονταν στην Ελλάδα. Μεταξύ αυτών βρισκόταν και ο αείμνηστος Γιάννης Ζίγδης, ο οποίος μόλις είχε περατώσει τις σπουδές του στο εξωτερικό. Υπήρξε ο πρώτος εκ των Δωδεκανησίων της διασποράς, που τη μεθεπόμενη ημέρα, στις 30 Οκτωβρίου, δημοσίευσε επώνυμο άρθρο στη μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα των Αθηνών «Το Βήμα» στο οποίο τόνιζε ότι στον άνισο, αλλά υπέρτατο αγώνα των δυνάμεων του σκότους ήταν παρούσα και η Δωδεκάνησος.

Καθίσταται, όμως, και εμφανές ότι με τη διακήρυξή τους εκείνη ο Γιάννης Ζίγδης καταχωρούσε και την πρώτη υποθήκη, πως μετά τον πόλεμο, τα Δωδεκάνησα, ύστερα από τόσους αιώνες σκλαβιάς, θα έπρεπε, δικαιωματικά, να αποδοθούν στην αγκαλιά της Μητέρας-Πατρίδας.

Και προχωρώντας με πλέον θαρραλέα και πατριωτικά βήματα πρωτοστάτησε, μαζί με τον Γιάννη Καζούλλη και άλλους Δωδεκανησίους της Ελεύθερης Ελλάδας στην ίδρυση του Εθελοντικού Δωδεκανησιακού Συντάγματος, το οποίο εντάχθηκε στη δύναμη των Ενόπλων Δυνάμεων του Έθνους και έγραψε και αυτός, αναλογικά, σελίδες δόξας κατά το Αλβανικό Έπος.

Επί του προκειμένου, αναφερόμενοι ότι πέντε ημέρες ακριβώς πριν η Ιταλία κηρύξει τον πόλεμο κατά της Ελλάδος, ο Ιωάννης Μεταξάς εδέχθη στο Υπουργείο των Εξωτερικών τον Ιωάννη Καζούλλη με τον οποίο συζήτησε το Δωδεκανησιακό και τις ενέργειες των συμπατριωτών μας στο εξωτερικό. Ο Μεταξάς ζήτησε από τον εξέχοντα Δωδεκανήσιο, οι συμπατριώτες του να αποφύγουν κάθε ενέργεια, Δωδεκανήσιο, οι συμπατριώτες του να αποφύγουν κάθε ενέργεια, που οπωσδήποτε θα ζημιώσει το Δωδεκανησιακό Ζήτημα τις κρίσιμες αυτές ώρες.

Ο Γιάννης Ζίγδης, σε συνέντευξή του στη δημοσιογράφο Νίτσα Λουλέ - Θεοδωράκη, θα πει το 1987 τα παρακάτω σχετικά με το Εθελοντικό Σύνταγμα Δωδεκανησίων του 1940: «... Η απόφαση των ηγετικών παραγόντων της Δωδεκανησιακής παροικίας Αθηνών-Πειραιώς να συσταθεί το Σύνταγμα Δωδεκανησίων πάνω σε εθελοντική βάση ήταν, πράγματι, ηρωική, γιατί οι εθελοντές ως Ιταλοί υπήκοοι διέπρατταν το αδίκημα της εσχάτης προδοσίας κατά το ιταλικό δίκαιο. Και αν συλλαμβάνονταν αιχμάλωτοι, θα έπρεπε να εκτελεστούν. Οι οικογένειες των περισσοτέρων, εξάλλου, έμεναν στα Δωδεκάνησα και ήταν στα χέρια της ιταλικής κυβέρνησης για κάθε είδους δίωξη.

Παρόλα αυτά στο Σύνταγμα Δωδεκανησίων έτρεξαν να καταταγούν όλοι, σχεδόν, οι Δωδεκανήσιοι της Ελλάδας. Προσήλθαν παιδιά ηλικίας 16-17 ετών, ως και υπερήλικες. Ακόμα και Δωδεκανήσιοι εγκατεστημένοι στο εξωτερικό, που βρίσκονταν τυχαία στην Ελλάδα. Όλα αυτά ήταν πολύ συγκινητικά και αποδείκνυαν έμπρακτα τον πατριωτισμό των νησιωτών, που τόσο νοσταλγούσαν τη λευτεριά τους.

Στο Σύνταγμα έσπευσα να καταταγώ κι εγώ, χωρίς καθυστέρηση. Δεν υπήρχαν, όμως, ούτε αρκετές στολές, ούτε ατομικός οπλισμός διαθέσιμος. Έτσι, επί 40 ημέρες κυκλοφορούσα με το αμπέχωνο και ένα γκρίζο σπορ παντελόνι, διότι στρατιωτικό στο μέγεθός μου δεν υπήρχε στις αποθήκες. Μου έδωσαν ένα ντουφέκι Μάνλιχερ του 1907 και μια ξιφολόγχη του 1897, η οποία ήταν τόσο μεγάλη, που πολλές φορές σκόνταφτα εξαιτίας της κατά τα γυμνάσια.

Το Σύνταγμα περιλάμβανε πολλούς γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς και επιστήμονες άλλων κατηγοριών. Κανονικά πολλοί από αυτούς έπρεπε να γίνουν αξιωματικοί. Για να σταματήσω μια κίνηση, που άρχισε να διαμορφώνεται προς αυτή την κατεύθυνση, δήλωσα ότι εγώ, εφόσον κατατάχθηκα ως εθελοντής, δεν θα αποδεχόμουν κανένα αξίωμα. Θα υπηρετούσα ως απλός στρατιώτης, για να έχω τις εμπειρίες του κοινού πολίτη.

Για να υποστηρίξω, μάλιστα, τη θέση μου, ανέφερα το όνομα του Αλλαίν, του Γάλλου φιλοσόφου και καθηγητή, που κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θέλησε να γίνει αξιωματικός, για να έχει ακριβώς τις εμπειρίες του κοινού πολίτη. «Η δήλωσή μου βοήθησε σημαντικά την κατάσταση και τα παράπονα περιορίστηκαν στο ελάχιστο. Εγώ έμεινα απλός στρατιώτης, μέχρι που στη Μέση Ανατολή, ο Καλύμνιος Συνταγματάρχης Γ. Χατζησταυρής, με προβίβασε σε υποδεκανέα, χωρίς να με προειδοποιήσει!
«Υπηρέτησα, περίπου, 4 χρόνια σε Μακεδονία, Κρήτη και Μέση Ανατολή, όπου για δεύτερη φορά κατατάχθηκα εθελοντής.

- Οπως είναι γνωστό, ο πυρήνας των ενόπλων δυνάμεων της Μέσης Ανατολής αποτελέστηκε από τη «Φάλαγγα των Δωδεκανησίων», ένα εθελοντικό σώμα, που είχε συγκροτηθεί στην Αλεξάνδρεια, ταυτόχρονα σχεδόν, με το Σύνταγμα Δωδεκανησίων στην Αθήνα.
Το Σύνταγμα Δωδεκανησίων μετά τον Μεταξά στάλθηκε στα ελληνικά - γιουγκοσλαβικά σύνορα.

Στρατοπεδεύσαμε στο Καϊμακτσαλάν, κοντά στη λίμνη Βεγορίτιδα. Εκεί παίρνοντας νερό συναντήθηκα με Άγγλους αξιωματικούς του Συντάγματος βαρέως πυροβολικού, που είχε στρατοπεδεύσει κοντά στη μονάδα μας. Επειδή οι Έλληνες αξιωματικοί-σύνδεσμοι (μεταφραστές) δεν ήξεραν καλά εγγλέζικα, ζητήθηκε από το διοικητή του αγγλικού συντάγματος να αποσπαστώ στη μονάδα του, πράγμα που έγινε, παρά τις αντιρρήσεις μου.

Μετά την επίθεση των Γερμανών, στις 6 Απριλίου κατά της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας, πολλοί Γιουγκοσλάβοι διπλωμάτες ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι και αξιωματικοί, άρχισαν να διαρρέουν προς την Ελλάδα. Μαζί με Άγγλους αξιωματικούς αποτελέσαμε μια ομάδα ακριβώς πάνω στα σύνορα, για να τους υποδεχθούμε και να τους οδηγήσουμε στα μετόπισθεν.

Κάποια στιγμή εκτελώντας την υπηρεσία αυτή, γλίστρισα και έπεσα σ’ έναν βαθύ λάκκο. Κτύπησα στη μέση και έμεινα για λίγο αναίσθητος. Όταν συνήλθα και άνοιξα τα μάτια μου, βλέπω μπροστά μου μια φοράδα με το αλογάκι της. Εκείνο χόρευε γύρω της και εκείνη το καμάρωνε, σαν να μη συνέβαινε τίποτα. Η σκηνή με εντυπωσίασε. Ήταν η δύναμη της ζωής... Πήρα κουράγιο και σηκώθηκα. Πήγα κατ’ ευθείαν στη δουλειά μου, αν και η μέση μου πονούσε πολύ. Αυτό το αλογάκι και τη μάνα του θυμάμαι πάντα στις δύσκολες στιγμές της ζωής μου και αποτελούν για μένα μια αέναη πηγή θάρρους.

Στην υποχώρηση παρακολούθησα το αγγλικό Σύνταγμα Βαρέως Πυροβολικού σαν Σύνδεσμος. Στον Όλυμπο υποστήκαμε σοβαρές επιθέσεις των γερμανικών στούκας. Έξω από τον Τύρναβο σκοτώθηκε ο Συνταγματάρχης-Διοικητής της μονάδας και εγώ σώθηκα... κατά λάθος. την ώρα εκείνη δεν ήμουνα στο τζιπ του, όπως καθ’ όλη τη διαδρομή.

Στα Καμένα Βούρλα μείναμε μερικές ημέρες και όταν είδα ότι ήταν μοιραία η υποχώρηση, πρότεινα στους Άγγλους να ανατινάξουμε τις εγκαταστάσεις της λουτρόπολης, για να μην περιέλθουν στα χέρια των Γερμανών. Όταν το ‘μαθε ένας γέρος Άγγλος ταγματάρχης ήλθε και μου είπε: «Αγαπητέ Τζον, μην επιμένεις στην άποψή σου. Οι Γερμανοί θα ‘ρθουν και θα φύγουν. Ασ’ τους εκείνους να κάνουν τα γκρεμίσματα». Με συγκίνησε η άποψή του. Ήταν ένας καλός οιωνός και τη δέχτηκα. Στα Καμένα Βούρλα επίσης, έμαθα την αυτοκτονία του Πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κορυζή.

Ένα βράδυ δόθηκε διαταγή υποχώρησης της μονάδας. Μέσα στη νύχτα εγώ και 4 Άγγλοι χάσαμε την επαφή μας με τους άλλους. Προχωρούσαμε προς το νότο νηστικοί και κατακουρασμένοι, οπότε βλέπουμε στον κάμπο ένα μικρό φως. Ήταν η μικρή καλύβα ενός βοσκού. Γέμισε ένα μεγάλο φλιτζάνι με γάλα για τον καθένα μας και μας το πρόσφερε. Ο ένας από τους Άγγλους ρώτησε: «τι γάλα είναι αυτό;» Και ο βοσκός είπε: «Κατσικίσιο». Τότε και οι 4 Εγγλέζοι αναφώνησαν όλοι μαζί: «Θεός φυλάξοι! Κατσίκας γάλα» και έμειναν νηστικοί...».

1 Άγγελος Τερζάκης, «Ελληνική εποποιία 1940-1942», Αθήνα 1964.
2 Σπυρίδων Β. Μαρκεζίνης, «Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος», Αθήνα 1994.

Ο Γιάννης Ζίγδης, ως στρατιώτης εθελοντής στο Σύνταγμα Δωδεκανησίων 1940

O Iωάννης Μεταξάς το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 έξω από το Πολιτικό Γραφείο. Ικανοποιημένος για το από καιρό αποφασισμένο «Όχι» του, που λίγες ώρες πριν είχε διαμηνύσει στον Μουσολίνι. Η φορά της Ιστορίας τον έθεσε επικεφαλής ενός παλλαϊκού αγώνα κατά των εισβολέων (Πολεμικό Μουσείο)