Ντοκουμέντο: Οι Αιγυπτιώτες στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Rodiaki NewsRoom

Το παράδειγμα του Στέφανου Καζούλλη (Αδημοσίευτες φωτογραφίες)

Γράφει η Μαρία Παπανικολάου
Ιστορικός-Αρχειονόμος, Επικεφαλής του Τμήματος Σύγχρονων Αρχείων του Αμερικανικού Πανεπιστημίου Καΐρου

Η κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και η είσοδος της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησαν αισθήματα συγκίνησης στους Έλληνες της Αιγύπτου, οι οποίοι με ποικίλες δράσεις συνέδραμαν ηθικά και υλικά στον δίκαιο αγώνα της μητέρας πατρίδας τους.

Αμέσως μετά την ιταλική επίθεση ιδρύθηκε η Εθνική Επιτροπή Ελλήνων Αλεξανδρείας με πρόεδρο τον δικηγόρο με καταγωγή από τη Λέρο Γεώργιο Ρούσσο, ο οποίος είχε διατελέσει Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος στις βενιζελικές κυβερνήσεις της περιόδου 1924-1925 και πρέσβης της Ελλάδος στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1917. Η Επιτροπή μετονομάστηκε σε «Εθνική Επιτροπή Ελλήνων της Αιγύπτου», και μέσα σε έξι μήνες συγκέντρωσε 150.000 αιγυπτιακές λίρες για την υποστήριξη των Ελλήνων στρατιωτών στο μέτωπο.

Άλλες σημαντικές ενέργειες προς ενίσχυση του εθνικού αγώνα υπήρξε η αποστολή τεσσάρων πολεμικών αεροπλάνων στην Ελλάδα, προσφορά εύπορων παροίκων, και η δημιουργία ενός στρατιωτικού τάγματος 900 οπλιτών, από τους οποίους οι μισοί ήταν εθελοντές, για να πολεμήσουν στο μέτωπο στο πλευρό των συμπατριωτών τους. Μετά την πτώση του μετώπου και τη γερμανική εισβολή τον Απρίλη του 1941, ο βασιλιάς Γεώργιος ο Β’ και η βασιλική οικογένεια, η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση και τμήματα του ελληνικού στρατού και του πολεμικού ναυτικού, κατέφυγαν στο Κάιρο.

Ο ελληνισμός της Αιγύπτου συμπαραστάθηκε στα εκεί εγκατεστημένα ελληνικά στρατεύματα ιδρύοντας ενός πλήθους επιτροπών, όπως «Τo Δέμα του Στρατιώτου» και το «Σπίτι του Ναύτου», για την υλική και ηθική τους υποστήριξη. Παράλληλα, οι παροικιακές κοινότητες διέθεσαν τις κτιριακές υποδομές τους, τα νοσοκομεία και τα ιδρύματα για τις ανάγκες των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων.

Η παρουσία της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης και των ελληνικών στρατευμάτων στην Αίγυπτο, το καθεστώς της βρετανικής στρατιωτικής κατοχής στο οποίο περιήλθε η χώρα αμέσως μετά το ξέσπασμα του πολέμου και η μετατροπή της σε έδρα του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής του βρετανικού στρατού, έδωσε την ευκαιρία στους Αιγυπτιώτες Έλληνες να συνεισφέρουν στον κοινό αγώνα της Ελλάδας και των Συμμάχων στα πεδία των μαχών και στο μυστικό πόλεμο.

Μαζί με πολλούς Έλληνες οι οποίοι διέφυγαν κρυφά από την Ελλάδα στην Αίγυπτο και στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής, Αιγυπτιώτες Έλληνες εκπαιδεύτηκαν από τις βρετανικές δυνάμεις, και είτε συμμετείχαν σε καταδρομικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, είτε κατατάχτηκαν στον ελληνικό στρατό στην Αίγυπτο.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα Έλληνα Αιγυπτιώτη που εντάχθηκε στις βρετανικές καταδρομικές δυνάμεις, και συγκεκριμένα στην Special Boat Service (SBS) η οποία ήταν τμήμα των ειδικών δυνάμεων του Βασιλικού Ναυτικού της Μεγάλης Βρετανίας, ήταν ο Ανθυπολοχαγός Στέφανος Καζούλλης. Ο Στέφανος Καζούλλης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια, φοίτησε στο Αβερώφειο Γυμνάσιο και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Λωζάνης και στο London School of Economics.

Ήταν γιος του Μιχάλη και της Μαρίκας Καζούλλη, η οποία ήταν κόρη του Στέφανου Δραγούμη και αδερφή του Ίωνα Δραγούμη. Η Μαρίκα Καζούλλη υπήρξε μεγάλη φιλάνθρωπος της ελληνικής παροικίας, ιδρύτρια και πρόεδρος της Ένωσης Ελληνίδων Αλεξάνδρειας η «Μάννα».
Ο Στέφανος Καζούλλης έλαβε τη στρατιωτική του εκπαίδευση από τους βρετανούς στην El Geneifa, μια ερημική τοποθεσία κοντά στη Διώρυγα του Σουέζ, συμμετείχε σε πολλές καταδρομικές επιχειρήσεις Βρετανών και Ελλήνων στο Αιγαίο και σκοτώθηκε στη Σαντορίνη στις 24 Απριλίου του 1944.

Η ηρωική του δράση του είχε μεγάλη σημασία για την ιδιαίτερη πατρίδα της οικογένειας Καζούλλη, τη Ρόδο.
Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος διέρρηξε την επίσημη πολιτική άρνησης διεκδίκησης των Δωδεκανήσων από το ελληνικό κράτος, την οποία είχε εγκαινιάσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τη σύναψη του ελληνοϊταλικού συμφώνου φιλίας, συνδιαλλαγής και δικαστικού διακανονισμού το 1928.

Η παραχώρηση των Δωδεκανήσων από την Τουρκία στην Ιταλία με τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για την έναρξη του «Δωδεκανησιακού Αγώνα» όπως ονομάστηκε η συστηματική δράση δωδεκανησιακών συλλόγων, ομάδων και μεμονωμένων Δωδεκανησίων, για την ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα.

Πρωτοστάτες του «Δωδεκανησιακού Αγώνα» οι Δωδεκανήσιοι της Διασποράς.
Η οικογένεια Καζούλλη, έμποροι βαμβακιού και μία από τις πιο εύπορες οικογένειες της ελληνικής παροικίας της Αιγύπτου, μεγάλοι ευεργέτες της Ρόδου στον τομέα της εκπαίδευσης, καθώς ίδρυσαν σχολεία (Καζούλλειον Παρθεναγωγείον, Αστική Σχολή Ρόδου) και άφησαν κληροδοτήματα για την κάλυψη των σπουδών άπορων μαθητών και φοιτητών, κρατούσε τα ηνία του Δωδεκανησιακού Αγώνα στην Αίγυπτο.

Ο θείος του Στέφανου Καζούλλη, Ιωάννης Καζούλλης, ήταν πρόεδρος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής Ενώσεων Δωδεκανησίων Αιγύπτου, και ο πατέρας του Μιχάλης, δραστήριο μέλος της Επιτροπής. Με ψηφίσματα προς τον Ιταλό Πρέσβη στην Αίγυπτο και σε ξένους ηγέτες, η Επιτροπή υποστήριζε τη ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα.

Η Ιταλική Διοίκηση των Δωδεκανήσων παρακολουθούσε συστηματικά τη δράση του Ιωάννη και του Μιχάλη Καζούλλη και τους θεωρούσε προπαγανδιστές του δωδεκανησιακού αλυτρωτισμού και εχθρούς του ιταλικού καθεστώτος στα νησιά.

Ο Ιωάννης Καζούλλης, αμέσως μετά την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου πήγε στην Αθήνα όπου έγινε πρόεδρος της Κεντρικής Δωδεκανησιακής Επιτροπής και συνέβαλλε στην ίδρυση του Συντάγματος Εθελοντών Δωδεκανησίων.

Η ηρωική θυσία του Στέφανου Καζούλλη δεν υπήρξε μόνο μία στιγμή στον αγώνα των Αιγυπτιωτών Ελλήνων για την απελευθέρωση της Ελλάδας, αλλά απόρροια της πατριωτικής δράσης της οικογένειάς του για τη γενέτειρά τους, τη Ρόδο και τα Δωδεκάνησα.

Πηγές –Βιβλιογραφία
- Γ. Θ. Βεργωτή, «Η συμβολή της οικογένειας Π. Καζούλλη στην ομαλή λειτουργία των σχολείων της νήσου Ρόδου», Δωδεκανησιακά Χρονικά Η’ (1983), σ. 289-310.
- Παντελής Καστρουνής, «Η Ιστορία του Δωδεκανησιακού Αγώνα στην Αίγυπτο», Δωδεκανησιακά Χρονικά Δ’ (1975), σ. 222-314.

- Αλέξανδρος Κιτροέφ, «Η Ελληνική Παροικία στην Αίγυπτο και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Περίπτωση του Εθνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου», Μνήμων 9 (1984), σ.1-32.,
doi:https://doi.org/10.12681/mnimon.207, ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2020.
- Alexander Kitroef, The Greeks and the Making of Modern Egypt, AUC Press, Cairo 2019.

- Ματούλα Τομαρά – Σιδέρη, «Ρόδος και Αίγυπτος: Λίκνα ευεργετισμού», Διάλεξη στο Επιμελητήριο Δωδεκανήσου, 5 Απριλίου 2014, https://bit.ly/3760G0S, ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2020.
– «Ανθυπολοχαγός Στέφανος Καζούλλης- Καταδρομή στην Σαντορίνη», Πολιτιστική Ομάδας Αρχιπέλαγος, To Βlog, 22/04/2020, http://www.arxipelagos.org/taualpha-nu941alpha-mualphasigmaf-2020/6839452, πρόσβαση στις 15 Οκτώβρίου 2020.
- Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Οικογένειας Στέφανου και Ελίζας Δραγούμη, Φάκελος 5, Υποφάκελοι 2, 5, 6.
Γενικά Αρχεία του Κράτους, Τμήμα Ρόδου, Αρχείο Ιταλών Καραμπινιέρων.

*Το άρθρο της κ. Παπανικολάου δημοσιεύθηκε στο «Νέο Φως» στις 19.10.20.

Φωτογραφία της Μαρίκας Καζούλλη με τα δύο μωρά. Η Μαρίκα Καζούλλη κρατά στην αγκαλιά της το Στέφανος μωρό και πλάι της ο μεγαλύτερος γιος της ο Αλέξανδρος. Πηγή: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Οικογένειας Στέφανου και Ελίζας Δραγούμη.

Η Μαρίκα και ο Μιχάλης Καζούλλης, στο εσωτερικό του σπιτιού τους στην Αλεξάνδρεια, μαζί με δύο από τα παιδιά τους. Πηγή: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Οικογένειας Στέφανου και Ελίζας Δραγούμη.

Αλέξανδρος, Στέφανος και Έλλη Καζούλλη σε νηπιακή ηλικία. Πηγή: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Οικογένειας Στέφανου και Ελίζας Δραγούμη.

Η Μαρίκα και ο Μιχάλης Καζούλλης στον κήπο του σπιτιού τους μαζί με τους γιους τους Αλέξανδρο και Στέφανο, στον κήπο του σπιτιού τους στην Αλεξάνδρεια. Πηγή: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Οικογένειας Στέφανου και Ελίζας Δραγούμη.

Αφιέρωμα στη θανούσα Μαρίκα Καζούλλη στη Λογοδοσία του 1939 της Ενώσεως Ελληνίδων Αλεξανδρείας η «Μάννα». Πηγή: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Οικογένειας Στέφανου και Ελίζας Δραγούμη.

Λογοδοσία του 1939 της Ενώσεως Ελληνίδων Αλεξανδρείας η «Μάννα». Παραπομπή: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αρχείο Οικογένειας Στέφανου και Ελίζας Δραγούμη.