Καρπάθιοι στη Βραζιλία: «Οι Διακόπουλοι»

Rodiaki NewsRoom

Του Μανώλη Δημελλά στα Καρπαθιακά Νέα

Στις άγριες εποχές, τότε που η ζωή ήταν μεταμορφωμένη σε μόνιμη κρίση, κάποιοι έμειναν πίσω και το πάλεψαν όσο καλύτερα μπορούσαν, όμως υπάρχουν κι ορισμένοι που άνοιξαν πανιά και χάραξαν δρόμους μέσα στην άγρια ζούγκλα…

22/9/1931 Aquidauana, Mato Grosso, Brazil.
Ο μετανάστης Δημήτρης Διακόπουλος δεν κατάφερε να τηρήσει τις υποσχέσεις του, δε ξανάδε την Κάρπαθο. Άφησε τον αδελφό του, τον Αντρέα, να παλεύει μονάχος τις οικογενειακές εμπορικές επιχειρήσεις στην μακρινή και άγνωστη Βραζιλία.

Η αδελφή τους, Δέσποινα Κωστάκη, θα μάθει το κακό μαντάτο, για τον αναπάντεχο θάνατο του αδελφού της, και μαζί με τις κόρες της, Τιτίκα και Αλίκη, θα τελέσει το μνημόσυνο στο Νέο Φάληρο του Πειραιά. Όσο για τον υπέργηρο πατέρα, τον Πολυχρόνη Διακόπουλο, αλλά και τους υπόλοιπους συγγενείς, εκείνοι μοιρολόγησαν στο Απέρι τον άτυχο Καρπάθιο, αφού δεν κατάφερε να επιστρέψει και να πατήσει για μια τελευταία φορά στα χώματα της πατρίδας.

Οι αδελφοί Διακόπουλοι είναι από τους λίγους Καρπάθιους μετανάστες που διάλεξαν έναν εντελώς διαφορετικό προορισμό για να παλέψουν με τη μοίρα τους και να κάμουν τα δικά τους καλιμέντα. Είναι οι δυο καρπάθιοι που έσπειραν μια Ελλάδα βαθιά μέσα στη Νότιο Αμερική.

Μα είναι τόσο άγνωστη και εντελώς αχαρτογράφητη η ψυχή του μετανάστη!

Πάνω σε σιδηροδρομικές ράγες γράφτηκε ολάκερο το μέλλον της φαμίλιας των Διακόπουλων. Ο Πολυχρόνης Διακόπουλος, ήταν τεχνίτης στις κατασκευές σιδηροδρόμων και βρέθηκε να δουλεύει στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας. Σχεδόν 20 χρόνια πριν το ξεκίνημα του 20ου αιώνα γεννήθηκαν εκεί οι δυο γιοί και η μοναχοκόρη του. Δεν ήταν ο μοναδικός Απερίτης, καρπάθιος στο Αϊδίνι, εκεί από το 1890 συναντάμε την συλλογική ένωση Καρπαθιών “‘Αγιος Βασίλειος”.

Το 1856 είχαν ξεκινήσει οι εργασίες για τη σιδηροδρομική σύνδεση Σμύρνης – Αϊδινίου (Aydın). Η γραμμή αυτή γρήγορα ολοκληρώθηκε και συνέχισε στην ενδοχώρα διατρέχοντας την κοιλάδα του Μαιάνδρου, περνώντας από το Ναζιλί (Nazili) μέχρι το Εγκριντίρ (Egkrintir).

Πλήθος εργοστάσια και βιομηχανικές μονάδες χτίσθηκαν κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής και αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των κατοίκων στις γειτονικές περιοχές. Το 1863 δόθηκε άδεια και ξεκίνησαν οι εργασίες για μια άλλη σιδηροδρομική γραμμή που ξεκίνησε από τη Σμύρνη και μέσω της Μαγνησίας, του Κατσαμπά και της Φιλαδελφείας ανέβαινε στη δύσβατη περιοχή του Ουσάκ (Usak) και διασχίζοντας το υψίπεδο της κεντρικής Μικράς Ασίας έφθανε στο Αφιόν Καραχισάρ (Afyon Karahisar).

Ο Πολυχρόνης δεν άφησε στα χέρια της τύχης το πεπρωμένο, έτσι πήρε τους δυο γιούς του και ξενιτεύτηκαν για τη άγνωστη Νότιο Αμερική, οι δουλειές εκεί μόλις άνοιγαν.

Το ταξίδι του θαρραλέου πατέρα και των δυο γιών, του Αντρέα και του Δημήτρη, ξεκινά αρκετά χρόνια πριν τον Α΄παγκόσμιο πόλεμο. Διέσχισαν τον ατλαντικό και έφτασαν πρώτα από στην Αργεντινή, έπειτα βρέθηκαν στην Παραγουάη και το 1914 κατέληξαν στην πόλη που έγινε δεύτερη πατρίδα, την Ακινταουάνα, στο Μάτο Γκρόσο της Βραζιλίας.

Τον ακολούθησε και ο αδελφός του, ο Θεοχάρης Διακόπουλος, που λίγα χρόνια νωρίτερα στις 22/4/1912 παντρεύτηκε με την Σοφία Κ. Κοντού στο Απέρι. Η κόρη τους Ζωή τελείωσε το δημοτικό σχολείο στις καλόγριες στην Βραζιλία.

Οι Έλληνες μετανάστες άρχισαν να φθάνουν στην Αργεντινή σε μικρές ομάδες μετά από το 1870, μια περίοδο που η χώρα έκανε προσπάθειες για να τραβήξει εργατικά χέρια. Οι περισσότεροι έφτασαν σαν μέλη πληρωμάτων καραβιών υπήρχαν όμως και αρκετοί που ήταν εφοδιασμένοι με σφραγισμένα συμβόλαια εργασίας.

Από τους πρώτους Δωδεκανήσιους στη Νότιο Αμερική ήταν ο καραβοκύρης Κασιώτης Εμμανουήλ Χατζηδάκης μαζί με τον αδελφό του Νικόλαο που έφτασαν στο Μοντεβίδεο της Ουρουγουάης με ένα βαπόρι φορτωμένο λίπασμα που τελικά πήρε φωτιά!

Στην Φλοριανόπολη πήγε το 1883 και η οικογένεια του Καστελορίζιου καπετάν Σάββα Νικολάου Σάββα, όταν το πλοίο στο οποίο επέβαιναν, η «Λευκή Περιστέρα», λόγω βλάβης άραξε στο λιμάνι της πόλης.

Ο καπετάν Σάββας Νικολάου Σάββας, εγκαταστάθηκε στη συνέχεια στο νησί της Σάντα Καταρίνα. Μερικά χρόνια αργότερα, στο τέλος του 19ου αιώνα έφτασαν στην Αργεντινή οι Συμιακοί. Η πρωτεύουσα Μπουένος Άιρες ήταν μετά τη Νέα Υόρκη το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο σε όλη τη Β. και Ν. Αμερική.

Αλλά και στη Βραζιλία οι περισσότεροι Έλληνες έφθασαν σε τρία μεγάλα ρεύματα κατά την περίοδο 1890-1954. Το σημαντικότερο ήταν στο διάστημα 1890-1924, δηλαδή την εποχή που έφτασαν και οι δυο καρπάθιοι, οι αδελφοί Διακόπουλοι.

Σύμφωνα με επίσημη καταγραφή οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες έφτασαν στη Βραζιλία το 1912, και είχαν καταγωγή από τον Αρχάγγελο της Ρόδου. Η χώρα αυτή έχει μια ιδιαίτερη γεωγραφία και έναν ξεχωριστό πολιτισμό, τέτοιο που φωλιάζετε στη φαντασία των Ελλήνων ήδη από το 19ο αιώνα. Μήπως το ίδιο δεν γίνεται και σήμερα όταν ακούμε κάτι για την Βραζιλία;

Μεταξύ 1909 και 1912 έφτασαν περίπου 1.000 Έλληνες για να εργαστούν στην κατασκευή του σιδηροδρόμου. Ήταν νέοι, μικρά παιδιά από 11 έως 22 χρονών, οι περισσότεροι από την Κρήτη που είχαν έρθει μετά από πρόσκληση του Ιωάννη Φραγκούλη, που καταγόταν από την Ιεράπετρα.

Οι περισσότεροι δούλεψαν στα μεγάλα έργα που ήταν σε εξέλιξη. Όπως η κατεδάφιση του λόφου “Μόρο ντού Καστέλο”, εκεί είχαν ρόλο οι ειδικευμένοι Έλληνες δύτες. Αλλά και στην κατασκευή της πρώτης σιδηροδρομικής γραμμής μεταξυ του Ρίο ντέ Ζανέιρο- Πετρόπολις. Είναι γνωστή η ιστορία ορισμένων Ελλήνων που δούλεψαν εκεί, όπως οι αδελφοί Καλόγεροι, γιοι του καλόγερου Ζοάν Μπατίστα, που έφτασε εκεί με τη σύζυγο του Ιουλία από την Κέρκυρα.

Στην κατασκευή μιας άλλης σιδηροδρομικής γραμμής, μεταξύ Mαδέιρα- Μαμορέ, στην Πολιτεία που σήμερα ονομάζεται Ροντόνια, στην περιοχή του Αμαζόνιου δούλεψαν χιλιάδες εργάτες, και από αυτούς οι περισσότεροι Έλληνες ήταν Κρητικοί.

Στην πόλη Ακινταουάνα οι αδελφοί Διακόπουλοι φτάνουν το 1914, μόλις δυο χρόνια μετά από την ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής σύνδεσης με την υπόλοιπη χώρα. Η κίνηση στο νέο σταθμό αμέσως δημιούργησε το εμπορικό κέντρο, που πριν ήταν συγκεντρωμένο γύρω από τις όχθες του ποταμού Aquidauana, αφού για πολλές δεκαετίες ήταν η μοναδική διέξοδος για τον πληθυσμό.

Εκεί οι Καρπάθιοι εκμεταλλεύτηκαν την λαμπρή εμπορική ευκαιρία και μεγαλούργησαν, μάλιστα από τις εφημερίδες της εποχής μαθαίνουμε ότι ήταν από τους πιο γνωστούς και πετυχημένους επιχειρηματίες στο Σαο Πάολο.

Αν και ένας ολόκληρος ατλαντικός τους χωρίζει από το μικρό σκλαβωμένο τους νησί οι Διακόπουλοι δεν το λησμονούν.

Επικοινωνούν τακτικά με τους συγγενείς, τους στηρίζουν και τους βοηθούν με κάθε δυνατό τρόπο.
Ο πρωτογιός του Πολυχρόνη, ο Αντρέας Διακόπουλος, παντρεύτηκε την βραζιλιάνα Herminia Mascarenhas και η πρωτοκόρη του Σοφία γεννήθηκε το 1919.

Όμως ο αδελφός του, ο Δημήτρης, δεν είχε τύχη. Το 1931 ήταν 47 χρονών και ακόμη ελεύθερος όταν σχεδίαζε να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στη μακρινή πατρίδα. Μα τον διάλεξε ο θάνατος και έσβησε ακαριαία.

Μια από τις πιο σπουδαίες στιγμές, εκείνες που συνήθως η ιστορία της παραμελεί, είναι εκείνη που διηγήθηκε η 90χρονη πρωτοκόρη του Αντρέα Διακόπουλου, η Σοφία, στην ερευνήτρια Βασιλική Κωνσταντινίδου το 2008. Η Σοφία Διακόπουλος παντρεύτηκε τον Antonio Rondon και μαζί έκαναν τρια παιδιά. Η dona Sofia πέθανε το 2017. Μια σπουδαία γυναίκα και μεγάλη ευεργέτιδα της Aquidauana.

Η αδελφή του Αντρέα ήταν η Πιπίνα με το όνομα, η Δέσποινα Κωστάκη, ταξίδεψε για δεύτερη φορά στη Βραζιλία και μετακόμισε το 1934 στο Σαο Πάολο, όπου και έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της. Τότε συνέπεσε ο θάνατος του συζύγου της Σοφίας Διακόπουλου, του Antonio Da Costa Rondon, η Πιπίνα ένιωσε τη θλίψη της 25χρονης Σοφίας, που είχε ήδη και τρία παιδιά. Έτσι την φώναξε στο κρεβάτι της. Εκεί την παρότρυνε να αφήσει πίσω τη θλίψη και μαζί ξεκίνησαν να τραγουδούν Ελληνικά τραγούδια, για να φύγουν όλες οι στεναχώριες, όπως συνήθιζε να λέει η αδελφή των καρπάθιων που άνοιξαν το δρόμο στην μακρινή Βραζιλία.

Λίγα λόγια για την έρευνα

Οι φωτογραφίες (καθώς και αρκετές πληροφορίες) που συνοδεύουν την έρευνα και αφορούν την οικογένεια του Αντρέα Διακόπουλου, είναι από την Ακινταουάνα της Βραζιλίας τραβηγμένες περίπου στο 1920.
Οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στην δημοσιογράφο Βασιλική Κωνσταντινίδου που ερεύνησε και ανέσυρε πολλές ιστορίες Ελλήνων μεταναστών και τις παρουσίασε στο εξαιρετικό βιβλίο της: “Θεματοφύλακες των αναμνήσεων – Os guardioes dαs lembrancas” με θέμα τους Έλληνες της Βραζιλίας.

Η Βασιλική Θωμά Κωνσταντινίδου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950 και βρέθηκε στη Βραζιλία από την ηλικία των τριών χρονών. Οι γονείς ήρθαν στη Βραζιλία της από τη Μικρά Ασία ως μετανάστες και εγκαταστάθηκαν στο Σάο Πάολο.

Είναι δημοσιογράφος και από το 1992 έχει αφιερωθεί στην μελέτη της προφορικής ιστορίας και μνήμης και στην έρευνα της ελληνικής μετανάστευσης στη Βραζιλία.

Να αναφέρω τέλος την Σούλα Διακίδη-Μπέρτου που και εκείνη παθιάζεται και φωτίζει κάθε φορά τις έρευνες για το παρελθόν της Καρπάθου. Είναι η Σούλα που οδήγησε στην Ρηγώ Σταματάκη, και έτσι μάθαμε για τον Θεοχάρη Διακόπουλο και το ταξίδι του στη Βραζιλία.

Πηγές
http://www.elzoni.gr/html/ent/112/ent.33112.asp
www.gregosnobrasil.com.br.
http://kastellia.blogspot.gr/2011/04/blog-post_4846.html
Μανώλης Κασσώτης, Καρπαθιακή παροικία Αμερικής, Αθήνα 2012