Άγχος: Ό,τι δεν λέει το στόμα, αποτυπώνεται στο σώμα. Εσύ, Κρίση Πανικού, τι θέλεις να μου πεις;

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Θεανώ Μακαρούνα

Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια, Οικογενειακή Σύμβουλος και Κοινωνική λειτουργός

«Νιώθω ένα βάρος που ξεκινά απ το στέρνο μου και διαχέεται σε όλο το σώμα μου. Σαν πύρινη λάβα εξαπλώνεται έως τις άκρες των δαχτύλων μου»

«Ένας κόμπος στο λαιμό. Σαν θηλιά που στενεύει και η αναπνοή μου σαν να χάνει τη δύναμή της. Σαν να τελειώνει ο αέρας. Σαν να μου κόβεται η ανάσα!»

«Η καρδιά μου χτυπά σαν τρελή. Νιώθω ότι θα σπάσει»

«Σκέψεις πολλές. Η μία μετά την άλλη. Η μία πυροδοτεί την άλλη και δεν σταματούν ποτέ και αισθάνομαι να απελπίζομαι και προσπαθώ να σταματήσω το μυαλό μου αλλά δεν σταματά ό,τι κι αν κάνω, όσο κι αν προσπαθώ!»

«Φοβάμαι ότι θα αρρωστήσω και παραλύω. Νιώθω ότι κάτι έχω και πηγαίνω στο γιατρό πιστεύοντας ότι θα τελειώσει αλλά η ανακούφιση διαρκεί για λίγο, έπειτα καταλαβαίνω ότι μάλλον δεν θα τελειώσει ποτέ αυτό που περνάω και φοβάμαι για κάτι άλλο τώρα και γυρνώ από γιατρό σε γιατρό. Τίποτα δεν έχω λένε! Κανείς δεν μπορεί να μου πει πώς θα σταματήσει όμως αυτό που έχω και βασανίζομαι. Αυτός ο φόβος που δεν με αφήνει να ζήσω!»

«Είναι σαν να χάνω την επαφή με την πραγματικότητα. Το μόνο που υπάρχει είναι εγώ και ο φόβος μου! Δεν ακούω τίποτε γύρω μου»

«Ζαλίζομαι... Νιώθω ότι χάνω τις αισθήσεις μου. Νιώθω ότι κινδυνεύω ανά πάσα στιγμή και χρειάζεται να είμαι προετοιμασμένος να βρεθώ στο κοντινότερο Νοσοκομείο»

«Το σπίτι μου σιγά σιγά γίνεται ο μόνος ασφαλής τόπος μου και αυτό πολλές φορές δεν είναι αρκετό εάν δεν είναι κάποιος μαζί μου»
«Σχεδιάζω κάθε έξοδο από το σπίτι, ποτέ δεν φεύγω χωρίς να έχω μπαταρία στο κινητό μου, γιατί κάτι μπορεί να συμβεί!»

«Νιώθω σαν να μην μπορώ να υπάρξω μέσα στο ίδιο μου το σώμα».

Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε το άγχος, το φόβο και τον πανικό
Το άγχος θα μπορούσαμε να πούμε πως έχει μια μόνιμη διάρκεια και αφορά τη σταθερή ανησυχία που παρουσιάζει ένα άτομο, για πιθανόν επερχόμενους κινδύνους. Είναι μια γενικευμένη αίσθηση δυσφορίας σε μια άγνωστη-αόρατη απειλή. Ο φόβος πυροδοτείται από έναν ορατό ή υπαρκτό εξωτερικό κίνδυνο.

Ο πανικός είναι η απροσδόκητη, ξαφνική και αιφνίδια κορύφωση του άγχους, με συμπτώματα που το άτομο μοιάζει να χάνει τον έλεγχο της διαχείρισής τους. Το άγχος στην πραγματικότητα λειτουργεί προστατευτικά, προετοιμάζει το νου και το σώμα προκειμένου να αντιμετωπίσουμε σοβαρές ή και επικίνδυνες καταστάσεις.

Οι πρόγονοί μας όταν έρχονταν αντιμέτωποι με ένα θηρίο ή άκουγαν έναν ανεξήγητο ήχο μέσα στο σκοτάδι προετοιμάζονταν είτε για μάχη, είτε έτρεχαν να φύγουν μακριά, είτε «πάγωναν» παρέμεναν δηλαδή ακίνητοι, σχεδόν χωρίς να ακούγεται η αναπνοή τους προκειμένου να σωθούν.

Ερχόμενοι στο σήμερα, όταν αντιληφθούμε ότι ένα αυτοκίνητο έρχεται καταπάνω μας με ιλιγγιώδη ταχύτητα, θα τρέξουμε για να σώσουμε τη ζωή μας καθώς είμαστε «εξοπλισμένοι» απ’ τη φύση μας με το μηχανισμό «πάλης ή φυγής» που αυτόματα ενεργοποιείται. Συνεπώς ο μηχανισμός λειτουργίας του άγχους και η αίσθηση του φόβου υπάρχει για να μας προστατεύει και όχι για να μας βλάπτει.

Στη θεραπεία των αγχωδών διαταραχών οι άνθρωποι εκπαιδεύονται στο λεγόμενο «θερμόμετρο του άγχους», σε μια κλίμακα βαθμολόγησης του άγχους απ' το 0 έως το 8. Ένα εκ των αποτελεσμάτων αυτής της θεραπευτικής τεχνικής είναι η συνειδητή αυτοπαρατήρηση. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να έχουν μια πιο ενσυνείδητη στάση προς τον εαυτό τους, το σώμα τους αλλά παράλληλα και προς αυτά που συμβαίνουν γύρω τους και τους επηρεάζουν.

Για παράδειγμα, εάν κανείς τοποθετούσε το άγχος του στο «θερμόμετρο καταγραφής» της κλίμακας στο 0 θα καταλαβαίναμε ότι είναι υπό την επήρεια κάποιας ουσίας ή βρισκόταν για τον οποιονδήποτε οργανικό ή ψυχοσυναισθηματικό λόγο σε καταστολή.

Για να είμαστε λειτουργικοί και να μπορούμε να αντεπεξέλθουμε στις υποχρεώσεις της καθημερινότητας χρειαζόμαστε ένα «δημιουργικό άγχος» που θα μπορούσαμε να πούμε πως θα το βαθμολογούσαμε σε μια κλίμακα απ’ το 0 έως το 8, στο 2 με 3. Όταν το βασικό μας άγχος λοιπόν βρίσκεται σε «φυσιολογικά» επίπεδα, τότε οποιοδήποτε στρεσογόνο ερέθισμα επέλθει στη ζωή μας και μας ταράξει θα ανέβει το βασικό μας άγχος στο 4 με 5. Αυτό σημαίνει πως έχουμε μια προστατευτική απόκλιση έως το 8, που είναι το «κόκκινο» και εκδηλώνεται μια κρίση πανικού. Εάν όμως τα επίπεδα του βασικού μας άγχους είναι ήδη υψηλά, τότε η απόσταση μας απ’ τις κρίσεις πανικού ολοένα και μειώνεται.

Και πώς διατηρούμε σε χαμηλά επίπεδα το άγχος μας; Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί! Φροντίζοντας τον εαυτό μας είναι η απλή αλλά συνάμα πολυσύνθετη απάντηση! Πολύ συχνά χρησιμοποιώ μια εικόνα για να εξηγήσω τι εννοώ με αυτό, είναι σαν να είμαστε ένα ποτιστήρι που γύρω μας έχουμε πολλά γλαστράκια (ανθρώπους, υποχρεώσεις, ρόλους ζωής κτλ) εάν συνεχώς ποτίζουμε αυτά τα γλαστράκια χωρίς να υπάρχουν «πηγές» που και εμάς θα μας «γεμίζουν», τότε κάποια στιγμή θα «στερέψουμε»! Και ο καθένας μπορεί να κάνει τις δικές του σκέψεις σχετικά..

Τι συμβαίνει όταν το άγχος μας παύει να λειτουργεί προστατευτικά και καταλήγει να μας προκαλεί δυσφορία; Πότε το άγχος αρχίζει να γίνεται «παθολογικό»;
Το καταλαβαίνει κανείς όταν αρχίζει να επηρεάζεται η λειτουργικότητα του σε τέτοιο βαθμό που δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις καθημερινές δραστηριότητες, αρχίζουν να αναπτύσσονται συμπεριφορές εξ αιτίας του φόβου, που αποστειρώνουν κάθε απόλαυση της ζωής.

Όλη η ζωή του ατόμου μοιάζει να δομείται πάνω στην προσμονή μιας αόρατης απειλής που του στερεί την ίδια την ζωή.. είναι σαν οι σκέψεις να οδηγούν σε συναισθήματα ή τα συναισθήματα σε σκέψεις.. και αυτά με τις σειρά τους να εκδηλώνουν συμπεριφορές που καθώς περνά ο καιρός ο φόβος μεγαλώνει και εγκλωβίζουν το άτομο ολοένα και περισσότερο στον «ασφαλή» του τόπο, στο σπίτι του. Κλεισμένοι και φοβισμένοι άνθρωποι στον εαυτό τους και στο «χρυσό κλουβί τους» (..αλλά ούτε και εκεί τελικά υπάρχει ασφάλεια).

Σε πρώτο επίπεδο το πιο σημαντικό που χρειαζόμαστε είναι να μπορέσουμε αρχικά να κατανοήσουμε αυτό που συμβαίνει στο σώμα μας και σε δεύτερο επίπεδο να δώσουμε ένα νόημα σε αυτό που μας συμβαίνει ώστε να πάψει πια να μας τρομάζει σαν «αόρατος εχθρός». Να μπορέσουμε δηλαδή να εκφράσουμε με λόγια το βίωμα μας και έπειτα να το συνδέσουμε με την ξεχωριστή προσωπική ιστορία της ζωής μας ώστε να μπορέσουν να εντοπιστούν οι αιτίες που πυροδοτούν την εκδήλωση των συμπτωμάτων.

Τι συμβαίνει στο σώμα μας λοιπόν όταν φοβόμαστε πολύ;
Χτυπά ένας «συναγερμός» και ο εγκέφαλος λαμβάνει το σήμα «έκτακτης ανάγκης» και τότε ενεργοποιείται το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα. Αυτό το σύστημα περιλαμβάνει δύο υποσυστήματα. Το ένα ονομάζεται Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα, εμείς θα το ονομάσουμε «γκάζι» και το άλλο είναι το Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα που θα το ονομάσουμε «φρένο».

Το «γκάζι» θέτει το σώμα σε κατάσταση εγρήγορσης και το «φρένο» επαναφέρει το σώμα στη φυσιολογική του λειτουργία. Από τα επινεφρίδια απελευθερώνονται δύο χημικές ουσίες οι οποίες ονομάζονται αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη. Τότε το σώμα βρίσκεται σε «εμπόλεμη» κατάσταση αυτή της «μάχης» ή της προετοιμασίας για «φυγή».

Οι παλμοί της καρδιάς αυξάνονται και δυναμώνουν. Η ροή του αίματος αυξάνεται και βελτιώνεται η ροή της κυκλοφορίας του οξυγόνου στους ιστούς.
Η ροή του αίματος αλλάζει κατεύθυνση, απομακρύνεται από το δέρμα, τα άνω και κάτω άκρα και μεθοδικά οδηγείται προς τους μυς ώστε να μπορεί το άτομο να τρέξει σε περίπτωση ανάγκης. Για το λόγο αυτό, παρατηρείται μια χλωμή απόχρωση στο δέρμα και τα δάχτυλα είναι κρύα ή μουδιασμένα.

Η αναπνοή αλλάζει ρυθμό και ένταση. Γίνεται γρηγορότερη ώστε να μπορεί να μεταφερθεί οξυγόνο στους ιστούς για να προετοιμαστούν για δράση. Λόγω αυτού το άτομο αισθάνεται δύσπνοια, νιώθει ότι πνίγεται και ίσως κυριαρχεί ένα σφίξιμο στο στήθος.

Η ποσότητα αίματος στο κεφάλι λιγοστεύει, καθώς έχει διοχετευτεί σε διάφορες άλλες περιοχές που καλούν την «προσοχή» με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται συμπτώματα δυσάρεστα αλλά όχι βλαβερά όπως ζάλη, σύγχυση, εξάψεις, θόλωμα στα μάτια, αίσθημα ότι χάνεται η πραγματικότητα.

Εφίδρωση. Όταν το σώμα μας υπερθερμαίνεται, ο ιδρώτας βοηθά να επανέλθει η δροσιά.
Οι κόρες των ματιών διαστέλλονται με σκοπό την αύξηση του φωτός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ίσως τη θολή όραση ή την αίσθηση πως βλέπουμε κουκίδες μπροστά μας.

Μειώνεται η σιελόρροια γι’ αυτό και το στόμα μας είναι στεγνό και το αισθανόμαστε ξηρό.
Το πεπτικό σύστημα υπολειτουργεί και αυτό έχει ως συνέπεια την εκδήλωση δυσάρεστων συμπτωμάτων, όπως ναυτία ή το αίσθημα «κόμπου» στο στομάχι.
Οι μυες του σώματος σφίγγονται και ενδέχεται να προκαλείται πραγματικός πόνος σε διάφορες περιοχές και μια γενικότερη αίσθηση έντασης και πίεσης.

Ο μεταβολισμός είναι σε συνεχή λειτουργία γι' αυτό και το άτομο που έχει βιώσει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα ή και όλα, έπειτα αισθάνεται κόπωση και μια έντονη ζεστασιά.
Με απλά λόγια το άγχος είναι φυσιολογική αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού ώστε να «εξοπλιστεί» όσο το δυνατόν καλύτερα όταν ο εγκέφαλος έχει λάβει το σήμα πως βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα - «γκάζι» μπαίνει σε λειτουργία προκειμένου να μας προφυλάξει στην ουσία, αυτή του όμως η λειτουργία με όλες τις δυσάρεστες αισθήσεις που βιώνουμε, δεν μπορούν να έχουν μόνιμη διάρκεια γι’ αυτό και μια κρίση πανικού έχει διάρκεια από 10’ έως 30’ συνήθως. Έπειτα ο οργανισμός από μόνος προσπαθεί να επαναφέρει και πάλι την ισορροπία και σε αυτήν την επαναφορά καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα - «φρένο».

Τα ευχάριστα νέα είναι πως έχουμε την ικανότητα να ενεργοποιήσουμε τη λειτουργία του «φρένου» και το γνωστό «μυστικό» είναι η ενσυνείδητη αναπνοή μας. Όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση «κρίσης» αναπνέουμε έντονα, γρήγορα, ακανόνιστα και το πιο άξιο προσοχής θωρακικά! Αν παρατηρήσετε την κίνηση του θώρακα, όταν είστε πολύ αγχωμένοι θα δείτε πως κινείται έντονα το πάνω μέρος του κορμού σας. Η θωρακική αναπνοή, είναι η «αναπνοή του άγχους». Αυτό που θέλουμε είναι να επαναφέρουμε την «αναπνοή της ηρεμίας» και αυτό θα συμβεί μεταφέροντας τον αέρα χαμηλά στην κοιλιά.

Αν παρατηρήσετε την κοιλιά ενός βρέφους θα δείτε πως με την εισπνοή ο ομφαλός ανεβαίνει και με την εκπνοή κατεβαίνει.. εμείς συνήθως έχουμε την αντίθετη κίνηση!
Ενώ ξεκινά «ήρεμα» η αναπνοή απ' τις πρώτες στιγμές της ζωής μας, με τα χρόνια και τα βάρη που σιγά σιγά φορτώνεται ο καθένας, μέσα στα πολλά μηχανιστικά που κάνουμε καθώς χανόμαστε στη ροή και την ρουτίνα της ίδιας της ύπαρξής μας, χάνεται και ο τρόπος της σωστής αναπνοής μας... Χανόμαστε και εμείς οι ίδιοι και κάπου εκεί «ξαφνικά» έρχονται και οι κρίσεις άγχους.

Χρειάζεται λοιπόν να βρούμε τον τρόπο να επιστρέψουμε στον εαυτό μας. Ξεκινώντας αρχικά απ’ την ανάσα μας. Χρειάζεται αρκετή εξάσκηση μέχρι να μας γίνει οικείος αυτός ο επαναπαραγραμματισμός. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι πως αναπνέουμε αργά, ήρεμα, αβίαστα σαν να έχουμε μπροστά μας ένα πούπουλο που δεν θέλουμε να μετακινηθεί καθώς ο αέρας φυσά απαλά προς αυτό.

Η υπερβολική εισχώρηση αέρα μέσα μας καθώς εισπνέουμε μπορεί να υπεροξυγονώσει τον εγκέφαλο και τελικά να έρθουμε αντιμέτωποι με όλα όσα προσπαθούμε να αποφύγουμε. Κρατήστε λοιπόν στο νου σας ότι χρειάζεται σταθερά ήρεμη αναπνοή! Και ιδανικά η εκπνοή μας να έχει διπλάσιο χρόνο από την εισπνοή!

Υπάρχουν πολλές τεχνικές διαχείρισης του άγχους, οι οποίες θα μπορούσαν να πάρουν σελίδες ολόκληρες για να τις καταγράψουμε και πράγματι μπορούν να μας βοηθήσουν να απαλλαγούμε σε επίπεδο συμπεριφορικό απ' τις κρίσεις πανικού. Πολλές φορές όμως για τους ανθρώπους που βιώνουν τις βασανιστικές επιπτώσεις του άγχους, του φόβου, του πανικού, δεν αρκούν αυτές οι τεχνικές για να βρουν αληθινή ανακούφιση! Είναι χρήσιμες όλες οι τεχνικές χαλάρωσης εάν γίνουν κομμάτι της φιλοσοφίας της ζωής μας, με την υπόσχεση και τη δέσμευση προς τον εαυτό μας για φροντίδα!

Αυτό που χρειάζεται είναι μια εκ των ένδον ολιστική αντιμετώπιση..
Εκείνη τη στιγμή της κρίσης να υπάρχει ένας εσωτερικός διάλογος, όπου θα κυριαρχεί μια «συμπονετική φωνή» μέσα μας που θα μας δίνει δύναμη και κουράγιο και όταν η «αυστηρή- επικριτική φωνή» θα μας απελπίζει με σκέψεις που λένε ότι «ποτέ δεν θα απαλλαγείς απ’ αυτό το βάσανο» να υπάρχει ένας φωτεινός αντίλογος που θα υπενθυμίζει τους λόγους που μπορούμε αληθινά να τα καταφέρουμε...

Σιγά σιγά στόχος είναι να οδηγηθούμε στο σημείο εκείνο που θα διατυπωθεί μια συνεκτική αφήγηση, όπου πλέον το άτομο θα έχει κατανοήσει τους λόγους που το οδήγησαν στις φαινομενικά «απροσδόκητες» κρίσεις πανικού!

Τίποτα δεν μας συμβαίνει τυχαία ούτε είναι ασύνδετο με τη ζωή μας. Αν δώσουμε λιγάκι περισσότερη προσοχή στο «περιβάλλον» που αναπτυχθήκαμε, στους ανθρώπους που σχετιζόμαστε, στο προσωπικό παρελθόν μας, στη φάση ζωής που περνούμε στο τώρα, στην αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας στα εφόδια που έχουμε ή δεν έχουμε ως προσωπικότητες για να διαχειριζόμαστε στρεσογόνες και αληθινά αιφνίδιες καταστάσεις που είναι ούτως η άλλως αναπόφευκτες στη ζωή...

Αν παρατηρήσουμε το κατά πόσο επιτρέπουμε στον εαυτό μας να «λυγίσει», κατά πόσο είμαστε συνδεδεμένοι με τα συναισθήματά μας και όλες τις εκφάνσεις και τις αποχρώσεις τους...

Αν σκεφτούμε σε τι εξυπηρετούν τελικά αυτά τα συμπτώματα που εκφράζουμε για τη σχέση μας με τους «σημαντικούς άλλους» της ζωής μας... Μήπως δεν έχουμε άλλο τρόπο να τους κάνουμε να μας «κοιτάξουν» και να αισθανθούμε την αγάπη τους;

Μήπως είναι μια «κραυγή βοήθειας», που άλλο τρόπο δεν ξέρει για να εκφράσει αυτό που αληθινά χρειάζεται;
Ήδη κάποιες εκλάμψεις φωτός φευγαλέα ίσως υπάρξουν εάν κοιτάξουμε με έναν πιο εμπλουτισμένο τρόπο αυτό που μας συμβαίνει, ίσως τελικά καταλήξουμε ότι τελικά δεν είναι και τόσο «απροσδόκητες» και «ασύνδετες» οι κρίσεις άγχους.

Πράγματι όπως προαναφέρθηκε και συχνά υπενθυμιζόταν ο σκοπός της ύπαρξης των δυσφορικών εκδηλώσεων του άγχους είναι η προστασία μας και αληθινά έτσι χρειάζεται να τις δούμε... Κάτι θέλουν να μας πουν, για κάποιο λόγο εμφανίστηκαν! Είναι σαν να θέλουν να μας πουν ότι κάτι διαφορετικό χρειάζεται να κάνουμε...

Ίσως θέλουν να μας πουν πως χρειαζόμαστε να μας φροντίσουμε περισσότερο, ίσως χτυπούν το καμπανάκι για να μας ταρακουνήσουν, να μας υπενθυμίσουν, να μας φωνάξουν: «φτάνει πια..!» «Στάσου για λίγο και άκουσε τις αληθινές σου ανάγκες, τις επιθυμίες σου». «Ζήτησε αυτά που χρειάζεσαι», «πες όσα θες να πεις. Όσο σωπαίνεις σε πνίγουν», «μπορείς και να λυγίζεις», «δεν χρειάζεται να βασανίζεσαι για να παίρνεις φροντίδα» και άλλα πολλά!

Έχεις ένα κομμάτι μέσα σου που τρέμει στην ιδέα ότι δεν θα απαλλαγείς απ' αυτό το φόβο που σε παραλύει και αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα άλλο κομμάτι σου που επιθυμεί απεγνωσμένα να ζήσει! Αν σπάσουμε τα δεσμά που οι ίδιοι βάζουμε στον εαυτό μας, τότε σιγά σιγά θα απελευθερωνόμαστε και απ’ τα βάρη μας και θα γινόμαστε όλο και πιο ανάλαφροι και ελεύθεροι για να απολαύσουμε τη ζωή μας! Και να θυμάσαι.. όσο περίπλοκοι και αν μοιάζουμε εμείς οι άνθρωποι, άλλο τόσο απλοί είμαστε τελικά! Ό,τι δεν λέει το στόμα μας, αποτυπώνεται στο σώμα μας!