Λίγες σκέψεις για τις διερευνητικές επαφές Ελλάδας-Τουρκίας. Ο σύγχρονος Μίτος της Αριάδνης

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Αγαπητός Ξάνθης*
Αρχιτέκτονας

Προλογικό σημείωμα
Επ’ ευκαιρία της έναρξης του 61ου γύρου των διερευνητικών επαφών Ελλάδας-Τουρκίας (brainstorming) καταθέτω μερικές πάγιες σκέψεις σε συνέχεια του κλίματος που έχει αναπτυχθεί μετά τον Ιούλιο του 1974, χρόνος εισβολής της γειτονικής χώρας στην Κύπρο, και με τον Ιανουάριο του 1996 με την υπόθεση των Ιμίων (περί γκρίζων ζωνών).

Στα μέσα του ’70 Ελλάδα και Τουρκία είχαν φτάσει ένα βήμα πριν από την υπογραφή του συνυποσχετικού για το ΔΔΧ για την υπόθεση της υφαλοκρηπίδας με τα του Αιγαίου, αλλά η Άγκυρα αντέτεινε την τελευταία στιγμή και την παράλληλη συνεκμετάλλευση του Αιγαίου, οπότε το όλο εγχείρημα ματαιώθηκε. Ακολούθησε το 1976, όπου οι δύο πλευρές υπογράφουν το Πρακτικό της Βέρνης «περί αποχής πάσης πρωτοβουλίας ή πράξεως σχετικής προς την υφαλοκρηπίδα» διατηρώντας όμως τις θέσεις τους και οι δύο πλευρές.

Έτρεξε χρόνος, εντάσεις και προσεγγίσεις, Μ.Ο.Ε. και αύξηση των εξοπλισμών, όμως τα πρόβλημα παραμένει.
Στη δεκαετία του 2000-2010 οι δύο χώρες είχαν φτάσει δύο φορές (ιδιαιτέρα η πρώτη, του 2003) κοντά στην υπογραφή συνυποσχετικού για τον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας σε συνδυασμό με τα χωρικά ύδατα σε μια συνεκτική θέση στη θεωρία της χρήσης των «χτενιών» (εναλλασσόμενες χαράξεις στη βάση της μέσης γραμμής στο τόξο του Αιγαίου).

Όμως οι πολιτικές συγκυρίες και η αλλαγή πλεύσης από τις μετέπειτα κυβερνήσεις άφησαν ανοιχτό το θέμα να αποτελεί ουσιαστικά το πρώτο ακανθώδες ζήτημα της εξωτερικής πολιτικής της χώρας μας σε απόλυτο συνδυασμό με το «Κυπριακό».

Σήμερα το τόξο εξέτασης των θαλάσσιων ζωνών έχει επεκταθεί και στην Νοτιο-ανατολική Μεσόγειο (βλ. σύμπλεγμα Καστελλορίζου) λόγω του πλούσιου πυθμένα της ευρύτερης περιοχής από υδρογονάνθρακες και των ανάλογων συγκρουόμενων συμφερόντων (conflict interest).

Επίσης προστεθήκαν και οι έννοιες της οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και της Υφαλοκρηπίδας σε συνοδεία των χωρικών υδάτων σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας για να αποτελέσει όλο αυτό ένα πλέγμα για δύσκολους λύτες. Λύτες που διέπονται από δυσπιστία, ιστορικές μνήμες, διαφορετικές αφετηρίες πολιτισμού και πάντως προκαταλήψεις που συνδέονται με πολέμους και πατριωτικές εκφάνσεις (και στις δύο πλευρές), παρά τις όποιες στιγμιαίες φιλοφρονήσεις.

Αποτύπωση θέσεών (μου):
Οι σχέσεις της Ελλάδας και Τουρκίας ξεκινώντας ουσιαστικά μετά το ’74 και την κατοχή του 1/3 της Κύπρου από τουρκικά στρατεύματα, διέπονται από ένα μείγμα καχυποψίας, δυσπιστίας. αναξιοπιστίας. Αυτό το κλίμα συνεχώς επιβαρύνεται σε συνεχή αθροιστικά γεγονότα που άλλοτε φτάνουν στα όρια θερμού επεισοδίου και άλλοτε σε διαβουλεύσεις και με το κτίσιμο περιοδικών Μ.Ο.Ε.
Σήμερα το θέμα έχει γίνει ευρωπαϊκό ή κατά άλλους διεθνές εμπλέκοντας όλο το «τρίγωνο του διαβόλου» από την Κασπία στο Κόλπο και τη Μεσόγειο σε ένα Παίγνιο για δύσκολους λύτες.

Η Τουρκία πιστεύει:
• Στη γαλάζια πατρίδα, μια μαξιμαλιστική θέση για να μπορεί να τροφοδοτεί το εσωτερικό της με οράματα και μεγαλόπνοα σχέδια κερδίζοντας τον ρόλο της ηγετικής μουσουλμανικής χώρας.
• Καθορίζει την εξωτερική πολιτική σύμφωνα με τα εσωτερικά της προβλήματα και αντίστροφα σε μια σχέση συγκοινωνούντων δοχείων με επικίνδυνο «υγρό κυκλοφορίας».

• Επιδιώκει να επεκτείνει την μουσουλμανική επιρροή από την Αλβανία στη Σομαλία και τη Λιβύη, από το Κατάρ και το Ιράν μέχρι και το Αζερμπαϊτζάν. Ένας μεγάλος δακτύλιος στο μάτι της Ευρασίας.
• Δείχνει τα δόντια της με τον ισχυρό της στρατό, την πειθαρχία του «ενός ανδρός» ακροβατώντας σ’ ένα τεντωμένο σχοινί της διεθνούς νομιμότητας και δικαίου.

• Γι’ αυτό διαφαίνεται ότι η Τουρκία με τις σημερινές συνθήκες παραμένει αναθεωρητική, υπερφίαλη και επιλεκτική στη συμπεριφορά της κρατώντας τα σκήπτρα της χώρα-ρυθμιστή της ευρύτερης περιοχής.
Κάθε διάλογος με αυτές τις συνθήκες είναι «υπο-εδαφικός» και οφείλει να γίνεται με κανόνες οριοθετημένης γραμμής και με επιδιαιτητή την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ελλάδα πιστεύει:
• Η Ελλάδα ως μέλος της Ε.Ε. επιδιώκει την περικύκλωση της Τουρκίας μέσα από τα θαλάσσια σύνορα «ατενίζοντας» τη Σύμβαση των Η.Ε. για το δίκαιο της Θάλασσας (United Nations Convention on the Law of the Sea) του 1982, στην οποία η Τουρκία δεν είμαι μέλος, και την επέκταση συμμαχιών με τρίτες χώρες ώστε να «στριμωχθεί» η Τουρκία σ’ ένα πλαίσιο διεθνών κυρώσεων.

• Η επιθυμία της Αθήνας για ένα Αιγαίο κατά το πλείστον ελληνικό ως μία ημίκλειστη θάλασσα (εάν εφαρμοσθεί η αύξηση της αιγιαλίτιδας ζώνης από 6.0 ν.μ. σε 12 ν.μ., η Ελλάδα θα κατέχει το 70,35% ήτοι 130.500 τ.χλμ της θαλάσσιας έκτασης, η Τουρκία μόλις το 9,2% ήτοι 17.200 τ.χλμ και το υπόλοιπο 20.38%, ήτοι 37.800 τ.χλμ είναι εναπομένουσα έκταση της ανοιχτής θάλασσας) δημιουργεί το φόβο του εγκλωβισμού και της ανάδειξης της θεωρίας του «κολάρου» στην Άγκυρα (εξ ου και υπάρχει και το “casus belli” εκ μέρους της Τουρκίας-της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης στις 8 Ιουνίου 1995 ως προς την επέκταση των χωρικών υδάτων εκ μέρους της Ελλάδας).

• Η Ελλάδα με κινήσεις τακτικής στη διεθνή σκακιέρα (και ευτυχώς) ως μέλος τα Ε.Ε. αποκτά ωφέλιμο χρόνο-χώρο και συμμάχους στη μεγάλη περιοχή ώστε να βρεθεί ενισχυμένη και καθοριστική στο υπό σύνταξη πιθανό μελλοντικό συνυποσχετικό στο «μεγάλο» διάβα προς το Δ.Δ. της Χάγης.

• Η Ελλάδα επιμένει για τη μια και μοναδική διαφορά, ήτοι τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών (αυτή ουσιαστικά γεννήθηκε το 1975/76), μεταξύ των δύο γειτόνων, κρατώντας την απόρριψη όποιου άλλου ζητήματος μεταξύ Αθήνας και Αγκύρας και πείθοντας ενδιάμεσα και την Ε.Ε. και ΗΠΑ σ’ αυτή την πάγια κατεύθυνση.

► Αυτός ο φαύλος κύκλος δεν μπορεί σπάσει εύκολα.

Είναι ένας σύγχρονος «Μίτος της Αριάδνης».
Και τα δύο μέρη οφείλουν να κάνουν βήματα απομονώνοντας τις αναφορές του «εγώ», του μοναδικού, του ηγεμονικού, του «φταίει ο άλλος»

Έτσι πρέπει:
1. Να αποφύγουν τη δημιουργία μεμονωμένων ενεργειών που δεν συνάδουν με το κλίμα του Διεθνούς Δικαίου
2. Οι μαξιμαλιστικές θέσεις περί «μεγάλων πατρίδων» να περιοριστούν στη σημερινή γεωγραφία των συνόρων και από τις δύο πλευρές
3. Ο λόγος και από τις δύο πλευρές να είναι συγκρατημένος, συνεκτικός και να εκφράζεται από το κατάλληλο πολιτικό/στρατιωτικό προσωπικό

4. Να υπάρξει μια ρητορική της ενσυναίσθησης, της καλής γειτονίας, του αμοιβαίου οφέλους (win/win), της άρσης της καχυποψίας με ένθεν και ένθεν μέτρα, της αναζήτησης συγκλίσεων, της διαλλακτικότητας και με το «Κυπριακό» να βρει ένα δρόμο επίλυσης στο πνεύμα της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας σύμφωνα με τις Αποφάσεις του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Το Αιγαίο είναι πέλαγος ειρήνης, εμπορικής διέλευσης, συνύπαρξης.
Η γεωγραφία επιτάσσει τις δύο χώρες να συζητούν, να διερευνούν στη βάση του Διεθνούς Δικαίου που και οι δύο χώρες το επικαλούνται.
Η γεωγραφική θέση είναι «δώρο Θεού» που μπορεί να δώσει στον κατέχοντα πλεονεκτήματα ισχύος και ευδαιμονίας αλλά μπορεί επίσης να καταστεί στοιχείο αντιπαραθέσεων στις διακρατικές σχέσεις και όχι μόνο.
Διαλέγουμε το πρώτο…

* Ο αρθρογράφος είναι μεταδικατορικός υπότροφος του Πανεπιστήμιου Αιγαίου, σε θέματα διεθνών σχέσεων, γεωοικονομίας και αειφόρου ανάπτυξης των νησιών και μέλος του Εργαστηρίου Μεσογειακής Πολιτικής του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών.