Εκκλησία και ελληνισμός στις ΗΠΑ

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Τσαμπίκα-Καλλιόπη Ξάνθου
Δικαστική υπάλληλος, απόφοιτη Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών (Ελληνικός Πολιτισμός) ΕΑΠ

Από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τη δεκαετία του 1970, ο συνδυασμός παραγόντων απωθητικών, προσελκυστικών και δικτύωσης προκάλεσαν την εισροή μεγάλου αριθμού Ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ κυρίως από αγροτικές περιοχές της Πελοποννήσου και από μικρά αστικά κέντρα, αλλά και από τη Μικρά Ασία μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.

Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα σε συνδυασμό με τη συνεχώς ανοδική οικονομική ανάπτυξη των ΗΠΑ, λόγω της εκμετάλλευσης των φυσικών της πόρων, της τεχνολογικής της ανάπτυξης και της συνακόλουθης ανάγκης για εργατικά χέρια, προκάλεσε ένα ρεύμα Ελλήνων μεταναστών, κυρίως χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, χωρίς γνώση της αγγλικής γλώσσας και με έλλειψη εξειδίκευσης, το οποίο ενισχύθηκε μέσα από τη δράση των παραγόντων δικτύωσης είτε με τη μορφή αλυσιδωτών μετακινήσεων, είτε μέσω μεταναστευτικών πρακτορείων.

Υπήρχε όμως και ένας αριθμός Ελλήνων που ανήκαν στη μεσαία αστική τάξη, οι οποίοι είχαν ανώτερο μορφωτικό επίπεδο και γνώριζαν την αγγλική γλώσσα. Αυτοί εισερχόμενοι στο αμερικανικό κράτος που είχε συγκροτηθεί πάνω στο πλαίσιο του προτεσταντικού αγγλοσαξονισμού και που αντιμετώπιζε με ξενοφοβικές τάσεις τους εισερχόμενους μετανάστες, αναγκάστηκαν να διαχωρίσουν τη θέση τους από τους φτωχότερους ομοεθνείς τους και να προωθήσουν την ταύτισή τους απευθείας με την Αρχαία Ελλάδα και όχι με τη σύγχρονη, προκειμένου να αντιμετωπίσουν το δυσμενές κλίμα του μονοπολιτισμού, ρατσισμού και αμερικανισμού που επικρατούσε στις ΗΠΑ έως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και που απαιτούσε τον αποκλεισμό των μεταναστών ή στην καλύτερη περίπτωση την πλήρη αφομοίωσή τους.

Και οι δύο κοινωνικές ομάδες όμως είχαν την ανάγκη ένταξης σε κοινότητες. Η Εκκλησία αποτελούσε βασικό συντελεστή ίδρυσης των ελληνικών κοινοτήτων, αφού μέσω των πιστών της και κατ’ επέκταση των ενοριών προωθούνταν όλες οι ενέργειες συγκρότησής τους με σκοπό την προάσπιση της ελληνικότητας και τη δημιουργία δικτύου αλληλοβοήθειας μεταξύ των Ελλήνων μεταναστών με την ίδρυση κοινωφελών ιδρυμάτων, την ανέγερση εκκλησιών και τη λειτουργία ελληνικών σχολείων. Μάλιστα, η ελληνορθόδοξη εκκλησία στις ΗΠΑ εξακολουθεί να είναι ο κύριος διαμορφωτής της ελληνικής ομογένειας εκεί. Σε αυτό συντέλεσε και το γεγονός ότι το αμερικανικό κράτος χρησιμοποίησε την ελληνορθόδοξη εκκλησία ως ανάχωμα στη δημιουργία και λειτουργία αριστερών οργανώσεων και έτσι δέχθηκε την ίδρυση της Αρχιεπισκοπής Βόρειας και Νότιας Αμερικής.

Από την άλλη πλευρά, το ελληνικό κράτος επιχειρούσε να ασκεί έλεγχο στις ελληνικές αμερικανικές κοινότητες μέσω της Εκκλησίας και της τοποθέτησης Αρχιεπισκόπων φιλικών στην εκάστοτε κυβέρνηση. Και το εκκλησιαστικό όμως ποίμνιο ήταν χωρισμένο σε δύο παρατάξεις. Τους βενιζελικούς, που ανήκαν στα μικροαστικά στρώματα, επιδίωκαν την αφομοίωσή τους στο αμερικανικό περιβάλλον και επιθυμούσαν η Αρχιεπισκοπή να ανήκει στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και τους βασιλικούς και παραδοσιακούς μετανάστες του χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, που επιθυμούσαν αυτή να ανήκει στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδας. Οι αντιπαλότητες αυτές οδήγησαν σε πλήρη ρήξη τους βενιζελικούς και βασιλικούς μετανάστες, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που εκκλησιάζονταν σε διαφορετικές εκκλησίες.

Το χάσμα αυτό γεφυρώθηκε επί Πατριάρχη Αθηναγόρα (1931), ο οποίος κατάφερε να ενώσει τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, να ενισχύσει το ρόλο της Εκκλησίας στο εσωτερικό των κοινοτήτων, αλλά και να αναπτύξει στενές σχέσεις με Αμερικανούς πολιτικούς, μειώνοντας έτσι την επιρροή των λαϊκών. Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος ενισχύοντας ακόμα περισσότερο την ηγετική θέση της Εκκλησίας σε όλους τους τομείς των ελληνικών παροικιών στην Αμερική, σε βάρος των υπολοίπων οργανώσεων.

Σημαντικό ρόλο άλλωστε έπαιξε η Εκκλησία και στον τομέα της ελληνόφωνης εκπαίδευσης στην Αμερική, στο πλαίσιο προστασίας της ελληνικής ταυτότητας. Στην αρχή οργάνωνε για τα παιδιά των μεταναστών μαθήματα ελληνικής γλώσσας, ενώ μετά το 1908 άρχισαν να ιδρύονται ελληνικά παροικιακά σχολεία από τις ενοριακές κοινότητες, στα οποία δίδασκαν ιερείς και στεγάζονταν σε χώρους των εκκλησιών των ενοριών. Στη συνέχεια το 1931 συντελέστηκε η ενοποίηση των ενοριακών αυτών σχολείων και η υπαγωγή αυτών στην Αρχιεπισκοπή. Επιπλέον, η Αρχιεπισκοπή ίδρυσε ακαδημαϊκού και πανεπιστημιακού επιπέδου σχολές όπως η Παιδαγωγική Ακαδημία του Αγίου Βασιλείου και το Ελληνικό Κολλέγιο της Βοστώνης, ενώ σε μεταπτυχιακό επίπεδο λειτούργησε η ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή.

Παρόλα αυτά η Εκκλησία δεν κατάφερε να διατηρήσει αλώβητη την ελληνικότητα των ελληνικών παροικιών της Αμερικής. Αφενός το γεγονός της μείωσης του ενδιαφέροντος των ελληνόπουλων της δεύτερης και τρίτης γενιάς για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και η αφομοίωσής τους στο αμερικανικό περιβάλλον και τον αμερικανικό τρόπο σκέψης και αφετέρου η τέλεση πλέον της θείας λειτουργίας στην αγγλική γλώσσα στις εκκλησίες των ενοριακών κοινοτήτων, συντέλεσαν στη διαμόρφωση ενός εθνοτικού ελάχιστου. Παρόλα αυτά εξακολουθεί να υπάρχει στην Αμερική ένα ελληνικό λόμπι που στηρίζεται από την εκκλησία και τις ελληνικές οργανώσεις και που προωθεί τα εθνικά θέματα της Ελλάδας και της Κύπρου στις ΗΠΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1) Φακιολάς Ροσέτος, «Οι Έλληνες των ΗΠΑ», στο: Ελ Ταχίρ Γκαμάλ κ.λ.π., Ελληνισμός της Διασποράς, τόμος Γ΄, Ο Ελληνισμός της Διασποράς στις Υπερπόντιες Χώρες, Αφρική και Μέση Ανατολή, ΕΑΠ, Πάτρα 2002,
2) Λαλιώτου Ιωάννα, «Ηνωμένες Πολιτείες», στο: Οι Έλληνες στη Διασποράς, 15ος -21ος αι., επιμέλεια Χασιώτης Ιωάννης, Κατσιαρδή-Hering Όλγα, Αμπατζή Ευριδίκη, Βουλή των Ελλήνων.