Αξιοποίηση μνημείων - Η Ρόδος χρειάζεται καινοτόμες ιδέες

Rodiaki NewsRoom

Του Γιάννη Σταυλά

Σήμερα υπό τη σκιά της πανδημίας μετράμε επιπτώσεις. Αναλογιζόμαστε αν η εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και η περιβαλλοντική υποβάθμιση, ήταν αναπόφευκτο κακό στον βωμό της τουριστικής ανάπτυξης.

Μόνο ο πολιτισμός έμεινε αλώβητος και εξακολουθεί να αποτελεί το συγκριτικό πλεονέκτημα του τόπου μας. Μια μικροσκοπική κουκίδα γης με αναρίθμητα μνημεία. Ένας ανεκτίμητος πλούτος, που όμως δεν έχει αξιοποιηθεί στον βαθμό που θα έπρεπε.

Δεκάδες μνημεία σκορπισμένα σε διάφορα σημεία της πόλης-άγνωστα στην πλειονότητα των πολιτών-βυθισμένα στη μοναξιά τους. Σε ορισμένα από αυτά, αφού έγιναν πολυδάπανες εργασίες αποκατάστασης, αφέθηκαν στην τύχη τους και στην εκμετάλλευση ξένων τουριστικών πρακτορείων. Πολλές φορές κλειστά, ερημωμένα, βορά στον αδηφάγο χρόνο. Από την άλλη οι πολίτες, μη γνωρίζοντας την αξία τους, έκτισαν οικοδομές στις σάρκες τους ή τα μετέτρεψαν σε σκουπιδότοπους.

Ο θρυλικός δήμαρχος της Καλαμάτας, Σταύρος Μπένος, όταν δημιούργησε το «Διάζωμα», οι πρώτες κουβέντες που είπε ήταν: «Αν δεν κοινωνικοποιηθούν τα μνημεία μας, ούτε προστατεύονται, ούτε αναδεικνύονται», (Πηγή: www.lifo.gr).
Με λίγα λόγια, μελέτες και έργα αποκατάστασης αρχαιολογικών μνημείων ναι μεν πρέπει να εντάσσονται σε χρηματοδοτικά προγράμματα και προγραμματικές συμβάσεις, με την προϋπόθεση όμως ότι θα εξασφαλίζεται η επισκεψιμότητα και βιωσιμότητά τους.

Πρέπει, δηλαδή, να περιέχουν «μηχανισμούς» αξιοποίησης που να χρηματοδοτούν τη συντήρησή τους, να δημιουργούν θέσεις εργασίας, και έσοδα στα ταμεία τοπικής αυτοδιοίκησης και κράτους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο αρχαιολογικός χώρος Χαγκάρ Κιμ που βρίσκεται στο νότιο άκρο της Μάλτας.

Προστατεύτηκε με περίφραξη η περιοχή και τα μνημεία με ειδικές κατασκευές στέγασης. Στη συνέχεια κατασκευάστηκε ένα σύγχρονο κέντρο υποδοχής επισκεπτών (Visitors Centre) με Πάρκινγκ, εκθεσιακό χώρο, αίθουσα ενημέρωσης και προβολής 4D, με σύγχρονους βοηθητικούς χώρους και εστιατόριο.

Το αποτέλεσμα; Περίπου 110.000 επισκέπτες κάθε χρόνο, επιφέρουν μεικτά έσοδα που υπερβαίνουν το 1.500.000 Ευρώ.
Σε σύγκριση αναφέρω τον λόφο του Αγίου Στεφάνου. Έναν τεράστιας αξίας αρχαιολογικό χώρο με μνημεία της ελληνιστικής και υστεροελληνιστικής περιόδου. Αναδείχτηκε σε κάποιο βαθμό επί Ιταλοκρατίας και έκτοτε αφέθηκε στη μοίρα του για αρκετές δεκαετίες.

Με την ένταξη του έργου «Προστασία και ανάδειξη αρχαίας Ακρόπολης Ρόδου» στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου 2014-2020, ξεκίνησαν οι εργασίες τον Αύγουστο του 2016. Το έργο έχει προϋπολογισμό 1,6 εκατ. ευρώ και υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου.

Μετά από 5 χρόνια όμως, οι πολίτες δεν αντιλήφθηκαν κάποια ουσιαστική βελτίωση. Οι κίονες του ναού του Πυθίου Απόλλωνος εξακολουθούν να καλύπτονται από σκαλωσιές. Ένα τοιχίο μήκους 250 μέτρων και μέσου ύψους 1,5 μέτρον περίπου, κατασκευάζονταν επί σχεδόν 2,5 χρόνια από 6-7 τεχνίτες.

Στήθηκε μια πανάκριβη σκάλα, εξ ολοκλήρου από μασίφ πέτρα, χωρίς επαρκές πλατύσκαλο για την ασφάλεια των χρηστών και στη συνέχεια θάφτηκε στις δύο πλευρές της. Από την περίφραξη διαπιστώνει κανείς ότι η μελέτη δεν εστιάζει στον άνθρωπο. Αφήνει χώρο για την κυκλοφορία αυτοκινήτων και ελάχιστο ή καθόλου δυνατότητα κίνησης πεζών και ποδηλάτων. Ειδικά η περίφραξη του πευκόφυτου χώρου ανατολικά του ναού μέχρι τα όρια του δρόμου εγείρει ερωτήματα για την πληρότητα της μελέτης.

Η μελέτη προβλέπει μεταξύ άλλων ενημερωτικές επιγραφές για τους επισκέπτες και υπαίθριο μουσειακό χώρο, που δεν παρέχει προστασία των ευρημάτων από τις καιρικές συνθήκες.
Αναρωτιέται κανείς πώς μπορεί με επιγραφές να αποτυπωθεί η τεράστια ιστορία του τόπου…του Διαγόρα, της Καλλιπάτειρας και τόσων άλλων σημαντικών λόγιων και Ολυμπιονικών;

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να απευθυνθώ σε συμπολίτες μου, που θεωρούν ότι δεν χρειάζεται προστασία του μνημείου με περίφραξη, και θέσπιση εισόδου με αντίτιμο. Είμαι ο ίδιος μάρτυρας βανδαλισμών και απρεπών συμπεριφορών στον ιερό χώρο. Αναρωτιέμαι παγματικά, γιατί πρέπει να πληρώνει ο πολίτης για αποκατάσταση, φύλαξη, καθαρισμό και αποψιλώσεις του χώρου, όταν σε άλλα Ευρωπαϊκά κράτη με ζηλευτές οικονομίες, εισπράττουν απίστευτα ποσά αξιοποιώντας μνημεία τους...

Από εκμετάλλευση Πάρκινγκ αυτοκινήτων μέχρι ακόμα και από χρήση WC. Αναλογιστείτε, γιατί καταρρέουν τα κάστρα Κρητηνίας, Μονολίθου και τόσα άλλα, όταν οι ξένοι πράκτορες εισπράττουν τεράστια ποσά από εκδρομές, οι επισκέπτες μας σταθμεύουν δωρεάν και στη συνέχεια δυσφημίζουν τη χώρα μας για την κατάσταση που επικρατεί.
Όσο για την επισκεψιμότητα του χώρου από Ρόδιους, μπορούν να θεσπιστούν ειδικά προνόμια, όπως, για παράδειγμα, ετήσια κάρτα εισόδου σε ώρες λειτουργίας.

Τέλος, θα επιθυμούσα να ενημερωθώ αν προβλέπεται η οριστική απομάκρυνση των κεραιών από τα θεμέλια του ναού της Αθηνάς Πολιάδος και του Διός Πολιέως, στο βόρειο άκρο του λόφου της ακρόπολης. Μια εικόνα ντροπής, για έναν τόπο, που αν μη τι άλλο φημίζεται για τον πολιτισμό του. Αλήθεια πώς συμβιβάστηκαν αβίαστα οι Αρχές του Τόπου με αυτή την κατάσταση.

Προφανώς το βόρειο άκρο του λόφου της ακρόπολης, είναι το καταλληλότερο μέρος για την εγκατάσταση κεραιών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών. Δεν είναι τυχαίο που ο σερ Σίντνεϊ Σμιθ, διοικητής των βρετανικών ναυτικών δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο, επέλεξε να εγκαταστήσει εκεί το παρατηρητήριό του.

Διερωτώμεθα όμως, είναι η ΚΒ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων ικανοποιημένη από αυτή την εξέλιξη;
Η Ρόδος χρειάζεται καινοτόμες ιδέες. Προτάσεις που να δημιουργούν πλούτο και ταυτόχρονα να προστατεύουν την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Η Τεχνική Συστημάτων παρέχει εργαλεία προσέγγισης τέτοιου είδους προβλημάτων. Με Brainstorming ή τη μέθοδο Δελφοί καταγράφονται εναλλακτικές λύσεις. Στη συνέχεια αξιολογούνται από ειδικούς με τη βοήθεια αναλύσεων, όπως η δαπανών – οφελών (cost benefit analysis). Η οριστική απόφαση βέβαια, βαρύνει τους καθ’ ύλην αρμοδίους και ιδιαίτερα τους αρχαιολόγους.

Υπάρχουν αρκετά εργαλεία που μπορούν να μετατρέψουν τα κλειστά μνημεία σε μια τεράστια «βιομηχανία» πολιτισμού, με εκατοντάδες νέες θέσεις εργασίας και εισροή κεφαλαίων στα ταμεία του υπουργείου Πολιτισμού και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Πρέπει να πάψουμε να είμαστε πολύ “large”, όπως συνηθίζει να λέει η νεολαία μας... Να προσφέρουμε τα πάντα «τζάμπα».

Αλήθεια, δεν θα προτιμούσατε, αντί στις εισόδους της Μεσαιωνικής Πόλης να πωλούνται κινεζικά προϊόντα, να προσφέρονται δεκάδες θεματικές περιηγήσεις στα αναρίθμητα μνημεία που διαθέτει;