70 χρόνια Ευρωπαϊκής Ενοποίησης (1951-2021) Από την κρίσιμη δεκαετία του 1950 στη δυστοπία μιας πανδημίας

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Σωτήρης Ντάλης*

Η άνοιξη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και εποχή της ευρωπαϊκής αισιοδοξίας και ελπίδας.

Τον Μάιο του 1945 τελειώνει ο καταστροφικός Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και πέντε χρόνια αργότερα τον Μάιο του 1950 μπαίνουν τα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη ο Ψυχρός Πόλεμος συγκεντρώνει απειλητικά σύννεφα σύγκρουσης μεταξύ των ανατολικών και δυτικών κρατών της Ευρώπης. Το ζητούμενο ήταν να δημιουργηθούν οι συνθήκες για μια διαρκή ειρήνη μεταξύ των χθεσινών εχθρών. Η ουσία του προβλήματος βρισκόταν στη σχέση μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας.

Στις 9 Μαΐου του 1950, σε μια ομιλία εμπνευσμένη από τον Γάλλο τεχνοκράτη Ζαν Μονέ, ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ρομπέρ Σουμάν, προτείνει την από κοινού εκμετάλλευση των βιομηχανιών άνθρακα και χάλυβα της Γαλλίας και της Γερμανίας και τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής οργάνωσης, στην οποία θα μπορούσαν να συμμετέχουν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη και η οποία θα συντονίζεται από ένα ευρωπαϊκό όργανο, την Ανώτατη Αρχή.

Η ιστορική διακήρυξη Σουμάν υπογράμμιζε μεταξύ άλλων πως «η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διαφυλαχθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν.

Η συμβολή που μπορεί να έχει μια οργανωμένη και ζωντανή Ευρώπη στον πολιτισμό είναι απαραίτητη για τη διατήρηση ειρηνικών σχέσεων. Διαδραματίζοντας για περισσότερα από είκοσι χρόνια τον ρόλο πρωτεργάτη για μια ενωμένη Ευρώπη, η Γαλλία είχε πάντα ως ουσιαστικό στόχο να υπηρετεί την ειρήνη. Επειδή δεν επιτεύχθηκε η Ευρώπη, είχαμε πόλεμο».

Έβλεπε το Ευρωπαϊκό σχέδιο να οικοδομείται μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που θα δημιουργούσαν μια πραγματική αλληλεγγύη. Η συνένωση των ευρωπαϊκών εθνών απαιτούσε την εξάλειψη της μακραίωνης διαμάχης μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Η δράση θα αφορούσε κατά πρώτο λόγο τη Γαλλία και τη Γερμανία.

Για τον σκοπό αυτό, η γαλλική κυβέρνηση πρότεινε να αναληφθεί αμέσως δράση σε ένα περιορισμένης εμβέλειας αλλά καίριο σημείο. Πρότεινε να τεθεί το σύνολο της γαλλογερμανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα υπό μια κοινή Ανώτατη Αρχή της οποίας η οργάνωση θα έδινε δυνατότητα συμμετοχής και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Η από κοινού διαχείριση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα θα εξασφάλισε την εγκαθίδρυση κοινών βάσεων οικονομικής ανάπτυξης, πρώτο στάδιο μιας Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας, και θα άλλαξε στη συνέχεια το πεπρωμένο αυτών των περιοχών που επί πολλά χρόνια αφιερώθηκαν στην κατασκευή όπλων για πολέμους των οποίων υπήρξαν πάντα τα πρώτα θύματα, υπογράμμιζε η Διακήρυξη Σουμάν που θα οδηγήσει στην ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, περίπου ένα χρόνο αργότερα.

Προηγουμένως, στις 3 Ιουνίου 1950, το Βέλγιο, η Γαλλία, το Λουξεμβούργο, η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες και η Γερμανία θα προσυπογράψουν τη Διακήρυξη Σουμάν. Στις 26 Αυγούστου 1950, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης εγκρίνει το σχέδιο Σουμάν. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1950, δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Ένωση Πληρωμών και ένα μήνα αργότερα στις 24 Oκτωβρίου, παρουσιάζεται το σχέδιο Πλεβέν για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άμυνας (ΕΚΑ). Είχε προηγηθεί η έναρξη του πολέμου της Κορέας, όταν στις 25 Ιουνίου 1950, δυνάμεις της Βόρειας Κορέας πέρασαν τον 38ο παράλληλο προς τη Νότια Κορέα.

Στις 4 Νοεμβρίου, έχουμε την υπογραφή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών στη Ρώμη και στις 15 Φεβρουαρίου 1951, σε συνέχεια του σχεδίου Πλεβέν, πραγματοποιείται στο Παρίσι διάσκεψη με σκοπό τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας. Η Γαλλία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και η Γερμανία συμμετέχουν στη διάσκεψη παράλληλα με έξι χώρες παρατηρητές (ΗΠΑ, Καναδάς, Δανία, Νορβηγία, Ηνωμένο Βασίλειο και Κάτω Χώρες.

Η άνοιξη της αισιοδοξίας και της ελπίδας για την Ευρώπη εκτός από τον Μάιο του 1950 περιλαμβάνει κι άλλον ένα μήνα ορόσημο για το ευρωπαϊκό σχέδιο. Τον Απρίλιο του 1951. Αύριο συμπληρώνονται 70 χρόνια από την ιστορική ημέρα της 18ης Απριλίου 1951, όταν σχεδόν ένα χρόνο μετά την ανακοίνωση του Σουμάν, έξι χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία) υπογράφουν τη Συνθήκη των Παρισίων για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Έξι ευρωπαϊκά κράτη θα ξεκινήσουν μια εντελώς νέα μορφή διεθνούς συνεργασίας που θα στηρίζεται στη συνεκμετάλλευση του άνθρακα και του χάλυβα και θα εξασφαλίσει ειρήνη και ευημερία στα κράτη μέλη της πρώτης Κοινότητας.

Η ΕΚΑΧ διαθέτει ως όργανά της, την Ανώτατη Αρχή, ένα Συμβούλιο Υπουργών, ένα Δικαστήριο και μια Κοινοβουλευτική Συνέλευση. Βασιζόμενες στο σχέδιο Σουμάν, οι έξι χώρες επέλεξαν να ενοποιήσουν τις βαριές βιομηχανίες τους κάτω από έναν κοινό συντονισμό. Η ΕΚΑΧ αποτελεί το πρώτο βήμα προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση, πράγμα που υπογραμμίζεται στην πανηγυρική δήλωση των «6». Το Ηνωμένο Βασίλειο αρνήθηκε να συμμετάσχει στην ΕΚΑΧ, προτιμώντας να παραμείνει έξω από την Κοινότητα. Ο λόγος: η αναγκαία παραχώρηση εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στην Κοινότητα.

Με αφορμή ημερομηνίες ορόσημα, όπως η 18η Απριλίου του 1951 πρέπει να θυμόμαστε τις φρικαλεότητες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και να αναλογιζόμαστε αυτά που ακολούθησαν στη δεκαετία του 1950, όταν πρωταγωνίστησε μια γενιά που πίστευε ότι πάνω στα ερείπια και στις στάχτες του πολέμου μπορούσε να οικοδομηθεί μια καλύτερη Ευρώπη που θα ενέπνεε όλο τον κόσμο.

Σήμερα στην εποχή της δυστοπίας περισσότερο από κάθε άλλη φορά, ας αξιοποιήσουμε τα διδάγματα εκείνης της δεκαετίας. Με αλληλεγγύη και σεβασμό στις αξίες της ενωμένης Ευρώπης μπορούμε να βγούμε από την κρίση της πανδημίας πιο δυνατοί γιατί οι Ευρωπαίοι πολίτες χρειάζονται μια νέα φιλόδοξη ΕΕ. Στη μετά Covid εποχή η ΕΕ πρέπει να πάει με καλύτερη συνοχή και περισσότερη αλληλεγγύη για να φτάσει στην απαραίτητη κυριαρχία.

* Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών. Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί το βιβλίο του, «Η «Δύσκολη» Ευρώπη. Σε αναζήτηση της νέας Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης».