Χρήστος Νοταρίδης (ταξίαρχος ε.α): "Είχε διαβιβάσεις ο Κολοκοτρώνης;"

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Χρήστος Νοταρίδης*
Ταξίαρχος ε.α.*

Από την αρχαία εποχή μέχρι τη σύγχρονη, η μετάδοση της πληροφορίας είναι το κύριο εργαλείο της Διοικήσεως σε κάθε στρατιωτικό κλιμάκιο, για την αποστολή οδηγιών και διαταγών, αλλά και για τη λήψη πληροφοριών και αναφορών, με απώτερο σκοπό τη σωστή διεύθυνση των στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Από τις πρώτες ώρες του αγώνα του 1821 εμφανίσθηκε η ανάγκη οργανώσεως επικοινωνιών και ταχυδρομείου, για τις ανάγκες του πολέμου.
Νωρίτερα, για τις ανάγκες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, λειτουργούσε ένα σύστημα έφιππων ταχυδρόμων με το όνομα μενζίλι, οι οποίοι μετέφεραν τα φιρμάνια στις επαρχιακές υπηρεσίες. Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου οι Έλληνες προεστοί χρησιμοποιούσαν επιστολές που στέλνονταν κρυφά με διπλωμάτες, εμπόρους ή κάποια έμπιστα πρόσωπα, επιφορτισμένα ειδικά με τη συγκεκριμένη αποστολή.

Η πρώτη προσπάθεια οργάνωσης των επικοινωνιών της Εθνεγερσίας καταβλήθηκε από τον Δημήτριο Υψηλάντη. Για να αποστέλλει τις διαταγές της η Προσωρινή Κυβέρνηση, εγκατεστημένη στην Κόρινθο, αναγκάσθηκε να καταφύγει στη χρησιμοποίηση του ταχυδρομικού συστήματος που ονομαζόταν ποδοκόπι. Έκτακτοι πεζοί ή έφιπποι ταχυδρόμοι, υπαγόμενοι σε κάποια τοπική αρχή, είχαν ως επάγγελμα ή ως προσωρινή ενασχόληση, τη μεταφορά της αλληλογραφίας.

Η γραπτή επικοινωνία θεωρήθηκε σημαντική απο τον Κολοκοτρώνη, ο οποίος με την ιδιότητα του αρχηγού των στρατευμάτων της Πελοποννήσου, μη αρκούμενος στους Εκτάκτους Πεζούς, εισηγήθηκε την οργάνωση ταχυδρομείων με επιστολή του προς το Μινιστέριον των Εσωτερικών όπου επισήμανε την ανάγκη ...να μετακομίζονται γρήγορα οι διάφορες ειδήσεις, όσες μάλιστα εξαρτώνται από ουσιώδεις περιστάσεις και υποθέσεις πατριωτικές, των οποίων το κρίσιμο δεν χρειάζεται αναβολή. Η εισήγηση του Γέρου του Μοριά εγκρίθηκε αμέσως. Αρχικά συστάθηκαν Ταχυδρομικά Γραφεία στην Τρίπολη, στο Άργος και στην Επίδαυρο και αργότερα σε άλλες πόλεις. Τελικά, η Ταχυδρομική Υπηρεσία της χώρας ιδρύθηκε με ψήφισμα της 28ης Σεπτεμβρίου 1828 του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.

Πέρα απο τις επιστολές, τα πρώτα μέσα διαβιβάσεων του πεδίου μάχης αποκαλύπτονται στο σύγγραμμα του υπασπιστού του Κολοκοτρώνηi. Στην περιγραφή της μάχης στο Βαλτέτσι (12-14 Μαΐου 1821) οι Έλληνες ξεκινούν τη χρήση σημάτων καπνού για επικοινωνία: ...Τὸ σημεῖον ἦτο τὸ ἀκόλουθον· ὅταν οἱ Τοῦρκοι ἔβγαιναν νὰ ὑπάγουν διὰ τὸ Ναύπλιον ἔβαλλαν εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ βουνοῦ τῆς Ἐπάνω Χρέπας ἕνα καπνόν, ἂν ἐπήγαιναν διὰ τὸ Λεβίδι τρεῖς καὶ διὰ τὸ Βαλτέτσι τέσσερας καὶ οὕτω καθ᾿ ἑξῆς.

Ἐδῶ πρώτην φορὰν μετεχειρίσθησαν οἱ Ἕλληνες τοὺς καπνοὺς διὰ νὰ γνωρίζουν ποῦ πηγαίνουν οἱ Τοῦρκοι. Ἀφοῦ ἔβλεπαν τοὺς καπνοὺς ἐτουφέκιζαν ἀπὸ ῥάχιν εἰς ῥάχιν καὶ στρατιῶται καὶ τσοπάνιδες ὅπου εὑρίσκοντο, καὶ διεδίδετο ἀπὸ τὸν ἕναν εἰς τὸν ἄλλον ἡ εἴδησις τῆς ἐξόδου τῶν Τούρκων εἰς ὅλην σχεδὸν τὴν Πελοπόννησον, καὶ οὕτως ἐφύλαττον τὰς οἰκογενείας των καὶ τὰ ζῷά των ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Ο Κολοκοτρώνης θεωρούσε πρωταρχικό πολεμικό εργαλείο το έργο αυτό και στα απομνημονεύματα του το έχει επιβεβαιώσει: ...Από βουνό εις βουνό είχα τουφέκια με φωτιές και εις ολίγες στιγμές έδιδα είδησιν εις τα μακρυνά στρατεύματαii.

Ένας άλλος τρόπος επικοινωνίας ήταν με χρήση αγγελιαφόρων περιστερών. Στα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη υπάρχουν αναφορές σε περιστέρια ως μέσου μεταφοράς μηνυμάτων. Στην πολιορκία της Ακροπόλεως τον Ιανουάριο 1827 αναφέρει ότι: ...ήφεραν κι ένα περιστέρι από το κάστρο... και το φορτώσαμε γράμματα και το πήγαμε στους Τρείς Πύργους και τ’ απολύσαμεν. Ομως το σκότωσαν οι Τούρκοι και πήραν και τα γράμματα και είδαν τι τους γράφαμε των πολιορκημένωνiii.

Επίσης, γνωρίζουμε οτι την ίδια εποχή στα νησιά του Αιγαίου, οι κάτοικοι συνενοούντο με τα «μυστηριώδη φώτα», που ήταν φωτιές σε πύργους βυζαντινής και φράγκικης προέλευσης, οι φρυκτωρίες, πυρσείες ή καμινοβίγλεςiv.
Το Σώμα του Μηχανικού συστάθηκε την 4η Οκτωβρίου 1833 στο Ναύπλιοv. Το 1836 ο Σάμιουελ Μορς εφηύρε τον ομώνυμο κώδικα, ενώ το 1859 εισήχθη στην Ελλάδα η ηλεκτρική τηλεγραφία. Το 1877 περιελήφθη για πρώτη φορά ο όρος Τηλεγραφητές στη σύνθεση του Στρατού, οι οποίοι ακολούθως συμμετείχαν ενεργά στους Βαλκανικούς Πολέμους και στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Το 1926 καθιερώθηκε ο όρος «Διαβιβάσεις», ενώ κατά τον πόλεμο 1940-41 είχαν συγκροτηθεί Διοικήσεις και Μονάδες Διαβιβάσεων ξεχωριστές απο τις αντίστοιχες του Μηχανικού. Το 1946 συγκροτήθηκε το νέο ανεξάρτητο Όπλο.
i Φώτιου Χρυσανθόπουλου (Φωτάκου), «Απομνημονεύματα Περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», 1858
ii «Διήγησις Συμβάντων Ελληνικής Φυλής», Υπαγόρευσε Θ. Κ. Κολοκοτρώνης, 1846, σελ. 84
iii Βλαχογιάννης Γ., «Απομνημονεύματα Στρατηγού Μακρυγιάννη», εκδ. Εστίας, 2014, τόμος α’ σελ. 155
iv Παντζόπουλος Γ., «Η φωτιά ως μέσο μετάδοσης μηνυμάτων», Συνέδριο 1-3 Απριλίου 2011
v Από το 1829 είχε συσταθεί Σώμα Αξιωματικών Οχυρωματοποιίας και Αρχιτεκτονικής.

* Ο Χρήστος Νοταρίδης είναι και μέλος του Συνδέσμου Απόστρατων Αξιωματικών Διαβιβάσεων.