«Ελληνοτουρκική φιλία», εντάσεις και οικονομικά συμφέροντα

Φίλιππος Ζάχαρης

H περίφημη «ελληνοτουρκική φιλία» εδράζεται κάθε φορά αναλόγως των γενικών συμφερόντων και σε διαφορετικές πολιτικο-οικονομικές συνιστώσες, όταν με λίγα λόγια δίνεται το γενικό πρόσταγμα από τις χώρες που πρωταγωνιστούν αλλά και εκείνες που έχουν όφελος από τη φιλία αυτή ή την καλλιέργεια κλίματος έντασης.

Στις κατ’ ιδίαν συναντήσεις πάντως των Υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών δεν διεφάνη και κάτι σημαντικό πέραν της διαιώνισης του κλίματος έντασης, ενίοτε πασπαλισμένο από άρωμα επιτηδευμένης «φιλίας». Ήταν και πάλι συναντήσεις - καρμπόν των προηγούμενων, συναντήσεις μάλλον εθιμοτυπικού χαρακτήρα για να αναδειχθούν για μια ακόμα φορά οι διαφορές μεταξύ τους.

Το ζητούμενο όταν μιλά κανείς για ελληνοτουρκική φιλία είναι να βρει τα σημεία αυτά που θα μπορούσαν θεωρητικά να ενώσουν τις δύο χώρες. Τα σημεία αυτά υπάρχουν και δεν είναι μόνο οικονομικής ή επενδυτικής φύσης παρά πολιτισμικά και κοινωνικά.

Τούρκοι και Έλληνες πολίτες πλήττονται ενίοτε από υπερσυντηρητικές πολιτικές με στόχο την καθήλωσή τους στο χρονικά εθιστικό κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι και δεν χρειάζεται καμία περαιτέρω ανάλυση για να το καταδείξει. Από την άλλη πλευρά, είναι τόσο έντονα καλλιεργημένο το μίσος μεταξύ των υπερεθνικιστικών και ακροδεξιών ομάδων και στις δύο χώρες που η πυροδότηση ή καλλιέργεια επιπρόσθετης εχθρότητας φαντάζει λογικό επακόλουθο.

Και όμως, όλες οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη αυτής της φιλίας, με παράλληλη αποφυγή των εντάσεων, υπάρχουν και περιμένουν την υλοποίησή τους. Η στροφή της Ελλάδας προς το Ισραήλ ταυτόχρονα με την τουρκική προστατευτική ομπρέλα των μουσουλμάνων και ειδικά των Παλαιστινίων, δείχνει ότι τα πολιτικά παιχνίδια που παίζονται, είναι υπεράνω κάθε πρόχειρου υπολογισμού.

Αναφέρεται δηλαδή η τουρκική πλευρά διά στόματος Ερντογάν στο «απάνθρωπο» Ισραήλ, τη στιγμή που η Τουρκία έχει δώσει δείγματα γραφής με την εκδίωξη των Κούρδων αλλά και σοβαρότατες αφορμές σε ό,τι αφορά την καταπάτηση στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Από την άλλη, και η χώρα μας καλλιεργεί «λυκοφιλίες» με το Ισραήλ και κάνει συμμαχίες ακόμη και στον στρατιωτικό τομέα, την στιγμή που η πολιτική όλων της των κυβερνήσεων στο παρελθόν είχαν φιλο-Παλαιστινιακό χαρακτήρα.
Τι διαπιστώνουμε με όλα αυτά; Διαπιστώνουμε ότι η χάραξη πολιτικής είναι άμεσα εξαρτώμενη από τα γεωπολιτικά συμφέροντα αν λάβει κανείς σοβαρά υπ’ όψιν τα ενεργειακά αποθέματα των δύο χωρών αλλά και τον επενδυτικό τους ρόλο στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.

Ελλάδα και Τουρκία θέλουν να πρωταγωνιστήσουν στο χώρο αυτό και κάνουν το παν για να το πετύχουν ακόμη και αν αυτό μπορεί να καταστεί δυνατό μέσω βεβιασμένων συμμαχιών. Για τον λόγο αυτό η Τουρκία κόπτεται για τους Παλαιστινίους όπως και η χώρα μας για τις κάθε είδους οικονομικές συμμαχίες με Ισραήλ και Αίγυπτο.

Όλα αυτά κινούνται στη σφαίρα των ξεχωριστών συμφερόντων της κάθε χώρας και όχι στην όποια ειρηνική συμβίωση που ουσιαστικά μένει λέξη κενή περιεχομένου στα πολιτικο-στρατιωτικά κλιμάκια.

Και αναρωτιέται κανείς: ποιον άλλο χαρακτήρα θα μπορούσε να έχει η ανταλλαγή επισκέψεων μεταξύ των δύο χωρών, πέραν από την επίδειξη δύναμης και τον υπερτονισμό της πρωτοκαθεδρίας; Πώς μπορεί και κάτω από ποιους όρους να καλλιεργηθεί η περίφημη «ελληνοτουρκική φιλία» όταν υπάρχουν μια σειρά από δυσεπίλυτα θέματα – εκτός του πιο βασικού, του Κυπριακού – που αναζητούν διέξοδο εδώ και πολλές δεκαετίες;

Θα έλεγα συμπερασματικά ότι στην πορεία του χρόνου δεν καταβάλλεται καμία ουσιαστική προσπάθεια για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, ότι τα επίμαχα θέματα και οι διαφωνίες που υφίστανται δεν τίθενται ποτέ επί τάπητος και ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει η παραμικρή διάθεση για αυτό.

Η επίδειξη δύναμης αλλά και οι αμοιβαίες προκλήσεις – τουλάχιστον μέχρι στιγμής λεκτικές - δεν μπορούν να λύσουν καμία διαφορά. Τουναντίον, η μάχη των εντυπώσεων που ενίοτε απεικονίζεται στα πρωτοσέλιδα του τουρκικών και ελληνικών ΜΜΕ, εστιάζεται αποκλειστικά και μόνο στο ποια χώρα προκαλεί πρώτη, ποια κερδίζει και ποια χάνει.

Δεν πρόκειται λοιπόν για καμία υφιτάμενη «ελληνοτουρκική φιλία», για καμία προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Επικρατούν περισσότερο τα ιστορικά μίση και οι έριδες πότε στον Έβρο, πότε στο Αιγαίο αλλά πάνω απ’ όλα στην Κύπρο.
Και όμως όλα αυτά τα θέματα θα μπορούσαν να μπουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, νηφάλια και ψύχραιμα. Υπάρχουν όμως, όπως προανέφερα, και άλλοι «καλοθελητές» που βολεύονται από την καλλιέργεια κλίματος έντασης. Και αυτούς τους ορίζει κάθε φορά το εκάστοτε γεωπολιτικό συμφέρον που υπερκερνά τις προσχηματικές διαφορές.

Διαφορές που δεν σχετίζονται απαραίτητα ούτε με την παραδοσιακή επεκτατική πολιτική της Τουρκίας αλλά ούτε και με τις βεβιασμένες συμμαχίες της Ελλάδας, τα εξοπλιστικά προγράμματα και τις υπερπτήσεις στο Αιγαίο. Γιατί πίσω από την παρατεταμένη ένταση στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας κρύβονται και άλλοι παίκτες της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.