Η πνευματική καταστολή του «δεν πουλά»

Φίλιππος Ζάχαρης

Είναι περισσότερο από καθεστωτικές οι αντιλήψεις περί περιορισμένης προσφοράς χώρου ελεύθερης έκφρασης σε έναν κόσμο που ασθμαίνει κάτω από το βάρος της κάθε είδους και ύφους καταστολής, υπό την περήφανη ρήση «αυτό δεν πουλά».

Και λέω «καθεστωτικές» γιατί το να επιβάλλονται κάποιες στερήσεις ατομικών ελευθεριών από τις επίσημες κυβερνήσεις είναι λίγο – πολύ γνωστό. Το να μην προσφέρεται όμως ο απαραίτητος χώρος σε προσωπικότητες ή ταλέντα που έχουν να δώσουν στον τόπο για τον οποιονδήποτε λόγο, είναι επιεικώς απαράδεκτο.

Και αυτό συνήθως επιβάλλεται από την εγχώρια σέχτα διανόησης και τέχνης, εκείνη που ενίοτε απορρίπτει τους ανθρώπους που ξεχωρίζουν με τη δράση τους στο εξωτερικό ή που τους αναγνωρίζει μόνο μετά θάνατον.

Είναι τόσοι πολλοί αυτοί που καταγράφουν σημαντική πρόοδο στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο και που η φήμη τους ξεπερνά τα στενά πλαίσια της Ελλάδας, που φτάνει κανείς στο σημείο να πει πως μια άλλη πνευματική Ελλάδα υποβοηθούμενη από τα συστήματα εκπαίδευσης και Παιδείας στο εξωτερικό μεσουρανούν και διακρίνονται.

Πώς να συγκριθεί λοιπόν όλη αυτή η πρόοδος που συντελείται από Έλληνες εδώ και πολλές δεκαετίες στο Παρίσι, το Βερολίνο, τη Στοκχόλμη, στις Βρυξέλλες και αλλού; Πώς να μην εξάρει την προσπάθεια όλων αυτών των ανθρώπων να μεταδώσουν τη γνώση τους στους υπόλοιπους Ευρωπαίους και όχι μόνο;

Η εγχώρια ελίτ σε πολλές των περιπτώσεων είτε αφορά το Πανεπιστήμιο, είτε τους εκδοτικούς οίκους, είτε τα ΜΜΕ, γυρίζει επιδεικτικά την πλάτη σε όλους αυτούς. Μέχρι την ώρα που φεύγουν από τη ζωή και τότε εξαίφνης τους ανακαλύπτουν. Το μήνυμα έχει πολλούς αποδέκτες.

Αυτό που δεν καταλαβαίνει κάποιος είναι η επαναλαμβανόμενη ρητορεία περί έλλειψης ταλέντων. Ναι, θα συμφωνήσω ότι οι μεγάλες φωνές χάθηκαν. Δεν θα συμφωνήσω όμως και στην αποστέρηση των νέων ανθρώπων που ασχολούνται με το πνεύμα και την τέχνη από την ελεύθερη έκφραση, μια αποστέρηση που συντελείται από την αδυναμία έκδοσης ενός απλού βιβλίου λόγω του δυσβάσταχτου οικονομικού κόστους μέχρι την επιλεκτική διαδικασία για συμμετοχή σε μία ομαδική έκθεση.

Το κύκλωμα είναι γνωστό το ίδιο όπως και τα κριτήρια αποδοχής. Λένε λοιπόν ποιος όποιος διαθέτει χρήμα μπορεί να εκδώσει και κάτι. Οι υπόλοιποι όχι. Τι δεν είναι αυτό παρά μία καταφανής εκδήλωση πνευματικής καταστολής που επιβάλλεται από θεωρητικούς της δεκάρας που ανάθεμα και αν έχουν διαβάσει ποτέ τους Καμύ, Κάφκα, Μπωντλαίρ, Γκαίτε ή Τόμας Μαν;

Θα μου επιτρέψετε να πω ως απλός δημοσιογράφος ότι και στον χώρο που δραστηριοποιούμαι όντως υπάρχει άφθονο ίζημα. Υπάρχουν όμως ακόμη και λαμπρές φωνές που κοπιάζουν στο να μεταδώσουν σωστά την είδηση και να μεταλαμπαδεύσουν γνώση. Αυτούς ακριβώς τους ανθρώπους τους εξοβελίζουν στο πυρ το εξώτερον με το γνωστό πλέον επιχείρημα ότι «δεν πουλάνε».

Υπό το επιχείρημα αυτό προωθούνται πολλές φορές ανούσια εγχειρήματα από ανθρώπους που δεν έχουν το κατάλληλο πνευματικό υπόβαθρο.
Από την άλλη πλευρά, λόγω της μονοπώλησης του ενδιαφέροντος σε αυτού του είδους τις μετριότητες χάνεται η ουσία των λίγων αλλά σημαντικών νέων ταλέντων. Μοιραία λοιπόν πολλοί καταφεύγουν στο εξωτερικό για να κατορθώσουν να υλοποιήσουν και να καλλιεργήσουν το πνευματικό τους ενδιαφέρον.

Εκεί ξεχωρίζουν και συνήθως αξιοποιούνται. Στη δε Ελλάδα, μετά από πολλά χρόνια ακούγονται συνήθως μετά θάνατον. Κατά τα λοιπά, το ίζημα που προανέφερα έρχεται στην επιφάνεια, με τις αντίστοιχες επιπτώσεις.

Όχι ότι και στις άλλες χώρες δεν υπάρχουν αυτά. Απλώς εδώ είναι καθεστώς η πνευματική λογοκρισία και καταστολή που σε κανέναν δεν αρέσει στη θεωρία αλλά στην πράξη είναι αλλιώς. Εν ολίγοις, σε πολλούς είναι προσφιλής η φράση «δεν πουλάει» όταν στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις ομιλούν ευκόλως περί ποιότητας και διαφάνειας στην τέχνη και το πνεύμα.