Η 31η Οκτωβρίου παγκόσμια ημέρα της αποταμίευσης και η χρησιμότητά της στην εθνική οικονομία

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομολόγος

Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, με αφορμή την παγκόσμια ημέρα της Αποταμίευσης που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 31 Οκτωβρίου, σε ανάμνηση της ίδρυσης κατά την ημερομηνία αυτή του Διεθνούς Ινστιτούτου Ταμιευτηρίων στο Μιλάνο, δημοσιεύεται το άρθρο μου αυτό, ακολουθώντας το μήνυμα που εκπέμπεται, ότι δηλαδή «η Αποταμίευση συμβάλλει, τόσο στο ατομικό, όσο και στο γενικό καλό».

Εξαρχής, οφείλω να διευκρινίσω ότι αποτελεί ίσως προσβολή προς την πλειονότητα των Ελλήνων πολιτών να αρθρογραφεί κάποιος, εν μέσω πανδημίας και 10ετούς οικονομικής κρίσης, για τα αγαθά της Αποταμίευσης, όταν γνωρίζουμε ότι έχουν διευρυνθεί οι κοινωνικές ανισότητες και το 27,5% των συμπολιτών μας διαβιεί κάτω από τα όρια της φτώχειας και βρίσκεται στον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού - σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία (Οκτώβριος 2021) της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat) -, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να βρίσκεται στην τρίτη χειρότερη θέση των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, έναντι 21,9% του μέσου όρου της ΕΕ, ενώ, ταυτόχρονα, και η μεσαία τάξη, στην οποία βασίστηκε τις τελευταίες δεκαετίες η χώρα μας μας, υπολειτουργεί.

Βέβαια, εδώ, δεν θα επιχειρήσω να αναφερθώ στις παραδοσιακές έννοιες της ατομικής αποταμίευσης, όπως αυτές διατυπώνονται στις ομιλίες, κατά τον εορτασμό της 31ης Οκτωβρίου, στους μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, χωρίς ωστόσο αυτές να χάνουν την αξία τους, όπως π.χ. είναι η χιλιοειπωμένη παροιμιώδης φράση «φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι», αλλά στην αποταμίευση γενικά, των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και του κράτους, με καθαρά οικονομικούς όρους, που συμβάλλουν στην αύξηση της Εθνικής Οικονομίας και στην συνεπακόλουθη αύξηση του εισοδήματος των νοικοκυριών και στην ευημερία τους.

Δεδομένου ότι την τελευταία δεκαετία βιώνουμε την 7η κατά σειρά πτώχευση από συστάσεως του Ελληνικού Κράτους, προσπαθούμε και ελπίζουμε ότι θα επανέλθει η ανάκαμψη της Οικονομίας, αλλά σίγουρα «μεταλλαγμένη» και όχι ακριβώς όπως τη βιώσαμε στο παρελθόν, δίνοντας προφανώς οι ιθύνοντες προτεραιότητα στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις - με τη συνδρομή των 32 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης, που αποτελούν μέρος των πακέτων ρευστότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνολικού ύψους 70 δισ. ευρώ περίπου, σε βάθος πενταετίας -, για ένα νέο παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης, βασιζόμενο κυρίως στις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, με έμφαση σε ποιοτικές και αποτελεσματικές μεταρρυθμίσεις, δηλαδή σε εκείνες που θα βελτιώσουν την παραγωγικότητα και θα ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα, τόσο του δημόσιου τομέα όσο και των επιχειρήσεων.

Η αύξηση της Εθνικής Αποταμίευσης (ιδιωτικής και δημόσιας) αποτελεί σε μια χώρα ένα σημαντικότατο παράγοντα της οικονομικής της ανάπτυξης, γιατί συνδέεται άμεσα με την αύξηση της επενδυτικής της δραστηριότητας. Αντίθετα, η μείωση της αποταμίευσης αποθαρρύνει την εγχώρια επενδυτική δραστηριότητα και δημιουργεί τις προϋποθέσεις εκείνες για μεγαλύτερες ανάγκες εισροής ξένου κεφαλαίου.

Επομένως, η αύξησης της Εθνικής Αποταμίευσης αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος, αφού συμβάλλει στην άντληση εγχώριων επενδυτικών κεφαλαίων και, κατά συνέπεια, στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, με κύριο στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και την αύξηση του πραγματικού εισοδήματος των εργαζομένων.

Στη χώρα μας, η μέση ροπή της αποταμίευσης της τελευταίας δεκαετίας έχει μειωθεί σημαντικά, μετά τη ραγδαία αύξηση που είχε σημειώσει κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια, η εθνική αποταμίευση στα χώρα μας είναι η μικρότερη από τον μέσο όρο των χωρών της Ευρωζώνης.
Με τον όρο Ιδιωτική Αποταμίευση εννοούμε την ποσότητα του εισοδήματος των νοικοκυριών, το οποίο απομένει μετά την αφαίρεση της κατανάλωσης και των φόρων.
Η Δημόσια Αποταμίευση προέρχεται από τα έσοδα των φόρων τα οποία απομένουν στο κράτος μετά την πληρωμή των δημόσιων δαπανών.

Επομένως, η Εθνική Αποταμίευση, αποτελείται από το άθροισμα της ιδιωτικής αποταμίευσης, δηλαδή από το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, καθώς και της δημόσιας αποταμίευσης, (με την ευρύτερη έννοια), δηλαδή από το διαθέσιμο εισόδημα του κράτους. Κατά συνέπεια, το διαθέσιμο εισόδημα του κράτους, σε άλλες περιόδους μπορεί να είναι θετικό και σε άλλες αρνητικό. Από το γεγονός αυτό, εξαρτάται και η ύπαρξη δημοσιονομικού πλεονάσματος ή δημοσιονομικού ελλείμματος στον Προϋπολογισμό. Με διαφορετική διατύπωση και με οικονομικούς όρους, η Εθνική Αποταμίευση ισούται με το εισόδημα μιας χώρας μετά την αφαίρεση της ιδιωτικής και της κρατικής κατανάλωσης.

Η Αποταμίευση επηρεάζει άμεσα και το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών της χώρας. Όπως είναι γνωστό, το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών είναι ο σημαντικότερος, ίσως, γενικός λογαριασμός, ο οποίος τηρείται στην Τράπεζα της Ελλάδος και στον οποίο καταγράφονται όλες οι οικονομικές συναλλαγές της χώρας μας με τις υπόλοιπες χώρες του εξωτερικού, μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, συνήθως μέσα σε ένα χρόνο. Δηλαδή, στον λογαριασμό αυτόν καταγράφονται αναλυτικά όλες οι εισπράξεις και οι πληρωμές κεφαλαίων σε συνάλλαγμα.

Όταν μία χώρα παρουσιάζει πλεόνασμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, όπως π.χ. η Γερμανία, αυτό σημαίνει ότι οι αποταμιεύσεις της χώρας αυτής υπερβαίνουν τις επενδύσεις και επομένως η χώρα αυτή αγοράζει περιουσιακά στοιχεία – υλικά ή άυλα – από άλλες χώρες, όπως π.χ. χρεόγραφα και διάφορους άλλους τίτλους, ενώ παράλληλα χορηγεί δάνεια σε χώρες που έχουν ελλείμματα, δια μέσου της αγοράς ομολόγων. Δηλαδή, η χώρα αυτή στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα εμφανίζεται ως πιστωτής.

Αντίθετα, όταν μία χώρα παρουσιάζει έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών - όπως ακριβώς συμβαίνει στη χώρα μας επί σειρά ετών -, αυτό σημαίνει ότι οι αποταμιεύσεις μας υπολείπονται των επενδύσεων και, επομένως, η χώρα μας αναγκάζεται να πουλάει περιουσιακά στοιχεία σε άλλες χώρες και, παράλληλα, να λαμβάνει δάνεια, εκδίδοντας τίτλους, συνήθως ομόλογα, είτε κρατικών είτε ιδιωτικών επιχειρήσεων και οργανισμών.

Δηλαδή, ένα μέρος των επενδύσεων (οι επιπλέον, ώστε οι αποταμιεύσεις να ισούνται με τις επενδύσεις) της χώρας μας χρηματοδοτείται μέσω του εξωτερικού δανεισμού, με αποτέλεσμα να δημιουργείται έλλειμμα στο Εμπορικό μας Ισοζύγιο. Επομένως, η χώρα μας, στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα εμφανίζεται ως χρεώστης (οφειλέτης).

Κατά συνέπεια, όταν η Αποταμίευση (Εθνική) υπολείπεται της Επένδυσης (Εγχώριας Επενδυτικής Δαπάνης), τότε ένα μέρος της επένδυσης χρηματοδοτείται μέσω του εξωτερικού δανεισμού, με αποτέλεσμα να δημιουργείται έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, δεδομένου ότι το εμπορικό ισοζύγιο περιλαμβάνει τις εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών, και συμπεριλαμβάνεται στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών. Δηλαδή, εδώ, ο εξωτερικός δανεισμός, αναλαμβάνει να καλύψει την αρνητική διαφορά Αποταμιεύσεων – Επενδύσεων. Για αυτό, τα ελλείμματα στην εθνική αποταμίευση (δημοσιονομικά ) που συνδέονται με τα ελλείμματα στο εμπορικό Ισοζύγιο και ευρύτερα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, ονομάζονται και δίδυμα ελλείμματα.
Επομένως, «το έλλειμμα του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών εξορισμού αντανακλά την υστέρηση της Εθνικής

Αποταμίευσης έναντι της Εγχώριας Επενδυτικής Δαπάνης, η οποία «εκ ταυτότητας» ισοδυναμεί με την υστέρηση της Συνολικής Εγχώριας Παραγωγής έναντι της Συνολικής Ζήτησης και Δαπάνης.
Αυτή η παραγωγική ανεπάρκεια οφείλεται στις μεγάλες και επί σειρά ετών συσσωρευμένες απώλειες της διεθνούς ανταγωνιστικότητας στην ελληνική οικονομία». (Έκθεση Τράπεζας της Ελλάδος για τη Νομισματική Πολιτική 2009-20010).

Το παραπάνω, αν διατυπωθεί απλοϊκά, σημαίνει ότι το Έλλειμμα του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών στη χώρα μας - που ήταν μονίμως αρνητικό από το 1948 και μόνο το έτος 2013 παρουσίασε περιστασιακά πλεόνασμα (εξαιτίας της μεγάλης μείωσης των μισθών και συντάξεων) -, οφείλεται στην έλλειψη (υστέρηση) της Εθνικής Αποταμίευσης έναντι των Εγχώριων Επενδύσεων, η οποία έλλειψη (υστέρηση ) της Αποταμίευσης, με τη σειρά της, οδήγησε στην υστέρηση (έλλειψη) της Παραγωγής έναντι της Κατανάλωσης. Δηλαδή, ως λαός αναγκαζόμαστε να καλύπτουμε τις καταναλωτικές μας ανάγκες με ξένους (δανεικούς) πόρους και με αθρόες εισαγωγές προϊόντων και, όπως είναι αυτονόητο, αναγκαζόμαστε να καταναλώνουμε περισσότερα αγαθά από όσα παράγουμε και, αυτό βέβαια, οφείλεται στην έλλειψη Ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.

Συμπερασματικά, όταν υπάρχει έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, αυτό εκφράζει τη διαφορά μεταξύ Εθνικών Αποταμιεύσεων και Εθνικών Επενδύσεων, η οποία , όπως προαναφέραμε, καλύπτεται κυρίως με εξωτερικό δανεισμό.

Το βασικό σημείο-κλειδί που πρέπει ίσως να γνωρίζουμε είναι, ότι υπάρχει ταυτότητα μεταξύ των Αποταμιεύσεων-Επενδύσεων και, επομένως, ότι οι αποταμιεύσεις και οι επενδύσεις είναι πάντοτε ίσες. Στην Οικονομία, όταν αναφερόμαστε ευρύτερα στην Εθνική Αποταμίευση, εννοούμε σε γενικές γραμμές - με κάποιες επί μέρους εξαιρέσεις -, τις Καταθέσεις των Ιδιωτών, του Δημοσίου, των Δημόσιων Οργανισμών και Επιχειρήσεων, των Ασφαλιστικών Ταμείων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κ.ά., που όλες μαζί περιλαμβάνονται στο Τραπεζικό Σύστημα, μέσω των οποίων χρηματοδοτούνται οι Επενδύσεις.
Από την παραπάνω συνοπτική ανάλυση, διαπιστώνουμε το μέγεθος της χρησιμότητας της Εθνικής Αποταμίευσης, καθώς και το ρόλο που διαδραμάτισε, θετικό ή αρνητικό, στη μέχρι σήμερα πορεία της Εθνικής μας Οικονομίας.

Ωστόσο, αξίζει ακόμη να αναφερθούν και τα έως σήμερα οφέλη της Αποταμίευσης, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο νοικοκυριών, δεδομένου ότι η ατομική αποταμίευση αποτελεί σχεδόν σε όλους μας μία πράξη διαχείρισης των τυχόν μελλοντικών μας κινδύνων, με αποτέλεσμα ένα σημαντικό μέρος των συμπολιτών μας, τις ημέρες αυτές της οικονομικής κρίσης - η οποία επιδεινώθηκε με την πανδημία του κορωνοϊού και το εισόδημά τους συρρικνώθηκε σημαντικά , ξοδεύει από τα «έτοιμα», δηλαδή από τις αποταμιεύσεις των προηγούμενων χρόνων.

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η Αποταμίευση, ως αγαθό, δεν ωφελεί μόνο εκείνο το άτομο που αποταμιεύει, αλλά όπως προαναφέραμε, ωφελεί και το κοινωνικό σύνολο, αφού συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, δηλαδή στην αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), και, κατά συνέπεια, στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών.

Πηγή: Από το βιβλίο μου με τίτλο: «Απλά Θέματα Μακροοικονομίας με έμφαση στην Ελληνική Οικονομία».