Υπερανάλυση: σκέψεις επί σκέψεων

Μαρία Καρίκη

Ο άνθρωπος γενικά έχει την ανάγκη να κατανοεί τόσο τον εαυτό του όσο και τον έξω κόσμο. Ο νους επεξεργάζεται τα ερεθίσματα, τις πληροφορίες που λαμβάνει και προσπαθεί να δώσει ένα νόημα σε αυτά: ποιες οι αιτίες, τα αποτελέσματα, και ποια τα συμπεράσματα κάθε φορά. Άρα, η γνωστική ανάλυση των γεγονότων και των φαινομένων είναι μια φυσιολογική και θεμιτή διαδικασία. Τι γίνεται, όμως, με την υπερανάλυση; Όταν, δηλαδή, κάποιος επαναλαμβάνει σκέψεις (συνήθως τις ίδιες και συνήθως αρνητικές) κατ’εξακολούθηση;

Η υπερανάλυση θεωρείται ότι κουράζει τον ανθρώπινο ψυχισμό. Ο άνθρωπος αναλύει σχεδόν εμμονικά τις ίδιες και τις ίδιες σκέψεις σε υπερβολικό βαθμό καταναλώνοντας τα ψυχικά του αποθέματα. Τον απασχολούν πάρα πολύ οι σκέψεις που επαναλαμβάνει σε σημείο που δεν μπορεί ίσως να διακόψει αυτή τη νοητική διαδικασία και να σκεφτεί κάτι άλλο.

«Βυθίζεται» μέσα σε αυτές και βιώνει συνεχώς και έντονα τα αντίστοιχα συναισθήματα που πυροδοτούνται: άγχος, αγωνία, θλίψη, αμφιβολία, απογοήτευση, καχυποψία. Μέσα από τις πολλές φορές που επαναλαμβάνονται οι σκέψεις, το άτομο μπορεί να πιστεύει σιγά σιγά ότι αρχικά μπορεί να ήταν μια υπόθεση ή υποψία. Και κάπως, έτσι, εγκλωβίζεται κανείς σε σενάρια σκέψεων που μετατρέπονται σε μοτίβα και φαύλους κύκλους.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσει ο ίδιος ο άνθρωπος ότι υπεραναλύει κι όχι απλώς οι γύρω του. Μόνο έτσι θα κατανοήσει την αγχώδη φύση του και θα αντιληφθεί τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτό στην ψυχολογία και τη διάθεσή του. Επειδή τις περισσότερες φορές το περιεχόμενο των επαναλαμβανόμενων σκέψεων είναι αρνητικό, το φαινόμενο αυτό ονομάζεται και «αρνητικός μηρυκασμός».

Με τον καιρό, οι άνθρωποι που υπεραναλύουν μπορεί να οδηγηθούν σε διάφορες εκβάσεις: έξαρση του άγχους με διάφορα συνοδά συμπτώματα, κατάθλιψη, δυσκολία στη διαχείριση των σχέσεών τους (κουράζουν τους γύρω τους), διαταραχές στον ύπνο, έλλειψη συγκέντρωσης, τάσεις απόσυρσης και απομόνωσης, καταπιεσμένος θυμός κ.α.

Όσο καλή και χρήσιμη, λοιπόν, μπορεί να αποβεί η ανάλυση τόσο επιζήμια μπορεί να είναι η υπερανάλυση. Το άτομο θα πρέπει να εκπαιδευτεί στο να διακόπτει τις σκέψεις που είναι επαναλαμβανόμενες και ατέρμονες και να τις απαντάει (εσωτερικός αντίλογος).

Να κατακτήσει τη δεξιότητα του ελέγχου (όσο αυτό είναι εφικτό) επί των σκέψεών του κι όχι να είναι έρμαιο αυτών. Αν ο άνθρωπος δεν αντισταθεί σε αυτή την τάση της επανάληψης, τότε αυτό θα γίνει σταδιακά κομμάτι της προσωπικότητάς του, κομμάτι του εαυτού του και θα είναι όλο και πιο δύσκολο να το αποβάλλει.

Πώς βλέπουν οι άλλοι ένα άτομο που συνεχώς υπεραναλύει σε μια συζήτηση; Συνήθως οι γύρω του δηλώνουν ότι από ένα σημείο και μετά κουράζονται και θέλουν να φύγουν από τη συζήτηση. Με τον καιρό μπορεί και να θέλουν να αποφεύγουν το άτομο αυτό. Αισθάνονται ότι δεν γίνεται διάλογος, αλλά μονόλογος και ότι οι άνθρωποι οι συγκεκριμένοι δεν μπορούν να ακούσουν τον συνομιλητή τους καθώς είναι τόσο απόλυτοι και κάθετοι σε αυτό που υποστηρίζουν.

Επίσης, δεν είναι ευχάριστοι και ευδιάθετοι πια. Όλο αναφέρονται σε προβλήματα, αρνητικά σενάρια και «βγάζουν» μια υπέρμετρη ανησυχία για τα πάντα σχεδόν. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι που εγκλωβίζονται στην υπερανάλυση ίσως αρχίζουν να «χάνουν» φιλίες.

Η υπερνάλυση όταν εδραιώνεται ως τρόπος σκέψης επηρεάζει όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Τη σχέση μας με τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο. Διαχέεται στις πράξεις μας, τις συμπεριφορές και τις επιλογές μας. Όλα χρωματίζονται ανάλογα.

Για να μπορέσει κανείς να βγει έξω από αυτό και να ανατρέψει το παγιωμένο (αρνητικό) πια τρόπο σκέψης του χρειάζεται να ακολουθήσει μια συστηματική ψυχοεκπαίδευση: να εκπαιδεύσει τον εαυτό του να εντοπίζει, να αναγνωρίζει, να αντιστέκεται και να απαντάει στις σκέψεις που ξέρει ότι είναι μεροληπτικές, υπερβολικές και επιζήμιες.

Ξανά και ξανά, κατ’εξακολούθηση, ώσπου θα έχει και πάλι ο ίδιος τον έλεγχο του περιεχομένου των σκέψεών του. Διαφορετικά, θα παραμείνουν κυρίαρχες οι αρνητικές σκέψεις και θα έχουν τον πλήρη έλεγχο του νου του και κατ’επέκταση της ζωής του…