Το ερώτημα του νοήματος και ο καλύτερος δυνατός κόσμος

Φίλιππος Ζάχαρης

Υπάρχουν πολλές απορίες που σήμερα με την επικρατούσα κατάσταση δεν μπορούν να καλυφθούν.

Υπάρχουν ερωτήματα αναπάντητα, ενστάσεις για τον ψυχισμό και την ανθρώπινη ενσυναίσθηση, επαναδιατύπωση και εμβάθυνση σημαντικών εννοιών, όπως αλληλεγγύη, αυτονομία, δημοκρατία, κοινοβουλευτισμός και Θεσμοί, και όλα αυτά μέσα σε μία καταλυτικά ετερόνομη κοινωνία που το πολιτικό ερώτημα είναι εκ των προτέρων κλειστό, όπως έλεγε κάποτε ο Κορνήλιος Καστοριάδης.

Η θρησκεία ως ένας από τους Θεσμούς παίζει εντούτοις και αυτή από την πλευρά της τον δικό της μειωμένης ισχύος ρόλο, προσηλυτίζοντας μεν εξακολουθητικά τα πλήθη με μίαν όμως έννοια διαφορετική, με ένα σημασιακό και αξιακό μάγμα υπαναχωρητικού νοημαδοτοδητικού προτσές, ένα νόημα που έχασε την αξία του εδώ και πολλές δεκαετίες όταν οι θρησκείες ξεπούλησαν άρον – άρον και τα τελευταία ψήγματα ανθρωπισμού.

Οι θρησκείες έμειναν ορφανές λοιπόν από παρεμβάσεις και διδαχές, από παραβολές και παραδείσους. Βυθίστηκαν μέσα στην κόλαση και το κακό που ξεδιπλώνεται στον σημερινό κόσμο, δεν μπορούν να απομακρύνουν τους ίδιους τους πιστούς από την απαισιοδοξία και την απογοήτευση γιατί ακόμη και αυτό το ποιητικό και φιλοσοφικό στοιχείο που εν μέρει τις χαρακτήριζε, έχει οριστικά χαθεί.

Έτσι σήμερα δεν είναι το θέμα να απομυθοποιηθούν οι θρησκείες γιατί αυτό έχει ήδη γίνει από τη γενικευμένη κατάπτωση και ζωτική παρακμή. Δεν αρκεί πλέον ούτε η υπερβατική εγγύηση της σημασίας της επόμενης ζωής, δεν υπάρχουν καν οι ονειρικοί κόσμοι που έπλασε κάποτε στη φαντασία των ανθρώπων ο απεσταλμένος του κάθε Θεού, ο ιεροκήρυκας που αλώνιζε τον πλανήτη για να μεταδώσει τις θρησκευτικές αξίες και το νόημα της πίστης στον έναν και μοναδικό Θεό.

Στο σύνολό της λοιπόν η ανθρωπότητα έχει βυθιστεί σε ένα ζωτικό παράλογο που χαρακτηρίζεται και λογίζεται ως αποχώρηση από λυτρωτικές λογοτεχνικές και ποιητικές ερμηνείες και απόπειρες από απόλυτη παραίτηση της ζωτικής παράστασης του κόσμου, από έλλειψη κατανόησης και αλλοίωσης των νοημάτων που θα μπορούσαν να προσδώσουν αξία στη ζωή.

Μιλάμε λοιπόν για τον σημερινό απόκοσμο - κόσμο.

Αναφερόμαστε σε ανθρώπους - κινούμενες σκιές που σύρουν μαζί τους το βάρος ενός ακόμα αιώνα, ενός αιώνα που προσδίδει νέα μηνύματα απαξίας της ίδιας της ζωής, όταν αυτό που προέχει δεν είναι αν και κατά πόσο μπορεί κανείς να εκλεπτύνει τα πάντα με την ατομική καλλιέργεια του νου αλλά πώς θα απαλλαγεί από αυτήν ακριβώς την ουσιακή ιδιαιτερότητα με την αντικατάστασή της από την εικονική ουδετερότητα, μια όψη του ξεχωριστού, η οποία σπρώχνεται εναγωνίως στο μακρινό παρελθόν.

Πρέπει λοιπόν - και το τονίζω – μεσούσης αυτής της υφιστάμενης παρακμής να αναζητηθούν οι παλαιές αξίες όχι ηθικοπλαστικού χαρακτήρα αλλά κατ’ ουσίαν. Πρέπει και επιβάλλεται να πάρει κάποιος και πάλι το μολύβι να γράψει – όχι ό,τι του κατεβαίνει – αλλά αυτό που θα τον βοηθήσει να υπερπηδήσει το λεγόμενο Bollwerk – το ανάχωμα, το προπύργιο που λέμε στα γερμανικά – και θα κατακτήσει ή θα επαναφέρει πανηγυρικά το αξιακό ζωτικό μάγμα που προανέφερα.

Το φαντασιακό μίας φτωχής σε ιδέες εποχής, η επίτευξη του κλειστού νοήματος και του περίπου απαγορευμένου αυτοπροσδιορισμού μέσα από νέες εξελικτικές διαδικασίες ενός κάθετου κομφορμισμού, απόλυτης απομόνωσης και ετερονομίας όπου δεν υπάρχει καν χρόνος να εκφραστεί ο πόνος και οι ιδέες για ένα διαφορετικό ζωτικό νόημα από αυτό που συνοδεύεται από την υλική ευμάρεια, όλα αυτά λειτουργούν περιοριστικά και μη αυτοπροσδιοριστικά.

Όχι μόνον δεν ωφελούν το άτομο αλλά το μετατρέπουν σε κινούμενη μηχανή αναπαραγωγής κατεστημένων και εικονικών επιφανειακών νοημάτων. Όπως προανέφερα μάλιστα, ούτε καν οι θρησκείες δεν μπορούν να δώσουν πλέον νόημα, να καταστήσουν σαφή τη μετάβαση στο ιερό, να το προβάλλουν καν ως λύτρωση από τα επίγεια βάσανα.

Οι απορίες λοιπόν είναι πολλές και τα ερωτήματα αναπάντητα. Τη λύση καλείται να δώσει ο καθένας από εμάς, που θα επιχειρήσει να νοηματοδοτήσει και πάλι τη ζωή του. Αν αυτό δεν γίνει, αν ακόμη προστεθεί ένας ακόμα αιώνας παραλογισμού και ζωτικής απαξίας, ο αυτοκτονικός χαρακτήρας της ζωής των ανθρώπων θα γίνει εμφανής όσο ποτέ άλλοτε.

Μαζί με αυτόν θα χαθεί και κάθε δυνατότητα αυτονομίας, κοινωνικής αυτονομίας. Οι άνθρωποι δηλαδή θα εξακολουθούν να προδίδουν ωμά τα φαντασιακά νοήματα και τους όρκους που δόθηκαν κάποτε με το πέρας των επαναστάσεων.
Και χωρίς αυτές τις επαναστάσεις που θα επανανοηματοδοτήσουν τον χρόνο και τις αξίες, ούτε καν οι κομφορμιστικές θρησκείες δεν θα παράσχουν ελπίδα. Πολύ απλά γιατί κάποιοι φρόντισαν με τον άκρατο θρίαμβο της τεχνολογίας και την καλλιεργούμενη κοινωνική αποστασιοποίηση να αναγάγουν τον σημερινό κόσμο ως τον καλύτερο δυνατό.