Επιστήμη και Ύβρις

Φίλιππος Ζάχαρης

Το να προσπαθεί κάποιος να προλάβει να ενημερωθεί για τα νέα επιστημονικά δεδομένα είναι σα να βάζει τον εαυτό του σε μία δοκιμασία όπου τα δεδομένα ταχύτητας των πληροφοριών αλλάζουν με την ώρα, ίσως και με τα λεπτά.

Η ταχύτητα αυτή, από τη μια δίνει τη δυνατότητα επίλυσης χρόνιων προβλημάτων, από την άλλη όμως προσθέτει και επισωρεύει καινούρια καθώς όσο ψάχνει κανείς για τη προέλευση και την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, τόσο περιπλέκει την όλη διαδικασία από την στιγμή που αυτή από μόνη της είναι μια περίπλοκη υπόθεση.

Από την άλλη βέβαια, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν χρειάζονται οι επιστημονικές ανακαλύψεις. Πρέπει όμως αυτή η ατέρμονη ερευνητική πορεία να παραμείνει στα επίπεδα της έρευνας και όχι να προτείνει νέους κανόνες ύπαρξης πέραν της ανθρώπινης κανονιστικής διαβίωσης. Η επιστήμη βέβαια υπηρετεί εν πολλοίς το σύστημα κυριαρχίας που αυτό έχει θέσει ως σκοπό, την κυριαρχία στη φύση.

Κάθε τέτοια προσπάθεια όμως νομοτελειακά κατέληξε σε αποτυχία. Τα παραδείγματα από τη διάσπαση του ατόμου, από την κλωνοποίηση αλλά και τις πλείστες άλλες όσες επιστημονικές ανακαλύψεις προσδίδουν του λόγου το αληθές. Ακόμη και οι γονιδιακές θεραπείες αν δεν προσεχθούν φέρνουν αντίθετα αποτελέσματα. Με λίγα λόγια, ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την τύχη του. Και όπως έλεγαν οι αρχαίοι, σε κάθε βήμα ελλοχεύει η Ύβρις.

Αν ο άνθρωπος έχει αποφασίσει (αλήθεια ποιος είναι αυτός;) να υπερβεί τα όρια, θέτει ο ίδιος στον εαυτό του ένα δίλημμα: ή προχωρά προς το Άγνωστο, ή σέβεται το πέραν των ανθρώπινων δυνατοτήτων και σταματά εκεί. Η όλη πορεία βέβαια ποτέ δεν γίνεται εκ του ασφαλούς μιας και η ίδια η φύση δεν επιτρέπει την ασφαλή και σίγουρη διαβίωση. Όμως, πολλά εξαρτώνται από τις κινήσεις που κάνει ο άνθρωπος που από το καθαρά ερευνητικό πεδίο μεταβαίνει στην προσπάθεια καθορισμού της Ύπαρξης, το πιο άλυτο μυστήριο που δεν επιδέχεται παρεμβάσεις πέρα από στοχαστικές προσεγγίσεις.

Κάποτε οι φιλόσοφοι – όταν υπήρχε φιλοσοφία – προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν και όχι να αλλάξουν τη δομή του ανθρώπου. Κάποτε, όταν υπήρχαν ακόμη ιδεολογίες, οι άνθρωποι φρόντιζαν να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης και όχι να καταστρέψουν ό,τι κατέκτησαν. Σήμερα, η διαδικασία είναι τόσο πολύπλοκη, όσο και ξεκάθαρη: Η επιστημονική έρευνα περνά σε άλλα επίπεδα που αφορούν την προσδοκώμενη κυριαρχία επί της φύσης, ενώ οι ίδιοι οι άνθρωποι μεταβάλλονται σε αδηφάγα όντα με πλείστες μονομέρειες και εμμονές τουλάχιστον στο επίπεδο των τεχνολογικών προκλήσεων και απολαύσεων.

Προφανώς και βρισκόμαστε στην Ύβριν, δεν θέλει και πολύ προσπάθεια να το αντιληφθεί κανείς. Από την άλλη, τους φόβους αυτούς τους εξέφρασαν από τους προηγούμενους αιώνες οξυδερκείς διανοητές, άνθρωποι που αφιέρωσαν τη ζωή τους προκειμένου να προειδοποιήσουν για τη σημερινή κατάληξη.

Η αρχαία Ελλάδα, ο Διαφωτισμός, η Αναγέννηση, η Γαλλική επανάσταση και ό,τι ακολούθησε μέχρι λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο όπου και έχουμε τη σταδιακή υποχώρηση του Λόγου, φώτισαν την ανθρώπινη πορεία, προσδίδοντας νόημα στην Ύπαρξη, αλλά πάνω απ’ όλα λόγο.

Σήμερα αρκετές δεκαετίες μετά σε έναν αιώνα όπου απουσιάζει η σκέψη αλλά πάνω απ΄όλα η λογική, η επιστημονική έρευνα κατευθύνεται σε δρόμους που απλά διευρύνουν τον υπαρξιακό Λαβύρινθο. Τα νέα δεδομένα που καταρρίπτουν το Χθες, ενίοτε χρησιμεύουν και για τη διαιώνιση μιας νέας μορφής εξουσίας.
Ειδικά οι εμμονές στην τεχνολογία και την εργαλιοποίηση των πάντων, επιφέρουν συνολικά μία σταδιακή κοινωνική αποχαύνωση που ναι μεν προέρχεται από το Χθες όμως πλέον δεν έχει όρια ή βρίσκεται σε απόλυτους αριθμούς.

Αποτέλεσμα όλων αυτών, να μην μπορεί κανείς με ευκολία να καταλάβει προς τα πού βαδίζει λόγω του απίστευτου όγκου πληροφοριών και ειδήσεων από μια κατουσίαν λαβυρινθώδη τεχνολογικο-επιστημονική πορεία.

Το πιο ξεκάθαρο όμως, είναι ότι έχουμε να κάνουμε με καθοριστική επέμβαση στη λειτουργία της ανθρώπινης ύπαρξης και όχι έρευνα για την ουσία της.
Η φιλοσοφία είχε πει σχεδόν τα πάντα, αφήνοντας όμως ανοικτό το πεδίο της σκέψης και πάνω απ΄ όλα της διερώτησης για την ύπαρξη. Η σημερινή επιστήμη υπαγόμενη στη λογική της διαιώνισης της κυριαρχίας δεν έχει να πει και πολλά απλά να επιβάλλει μοντέλα ζωής.

Μια επιστήμη πάντως, που σε κάθε περίπτωση μπορεί να κάνει μικρά και μεγάλα «θαύματα» αν αφεθεί ελεύθερη και δεν περιέλθει στην Ύβριν.