Υπερτουρισμός στη Ρόδο: Περί του αν θέλουμε «να γίνουμε Μύκονος»

Rodiaki NewsRoom

Γράφουν οι Παρασκευή Μωραΐτου*
Στέλιος Γκιάλης**

«Υπερτουρισμός: η επίπτωση του τουρισμού σε έναν προορισμό που οδηγεί τόσο τους κατοίκους όσο και τους επισκέπτες να αισθάνονται ότι υπάρχουν πάρα πολλοί επισκέπτες ταυτόχρονα και ότι η ποιότητα ζωής ή εμπειρίας από την περιοχή έχει υποβαθμιστεί σε μη αποδεκτά επίπεδα» (Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού του ΟΗΕ -UNWTO)

Η τουριστική περίοδος που διανύουμε, σκόρπισε αισιοδοξία και χαμόγελα γιατί άρθηκαν εν πολλοίς οι περιορισμοί στα ταξίδια λόγω της πανδημίας Covid-19, ενώ αυξήθηκαν «εκρηκτικά» οι αφίξεις, η απασχόληση και τα έσοδα που σχετίζονται με τον τουρισμό.

Παράλληλα όμως δημιούργησε και έναν διάχυτο προβληματισμό που απορρέει από το γεγονός ότι οι εκατοντάδες χιλιάδες επισκεπτών μοιάζουν να είναι υπερβολικά πολλοί δημιουργώντας ασφυκτικές συνθήκες σε ορισμένες περιοχές. Στο άρθρο αυτό (μέρος α’), θα προσπαθήσουμε να συνεχίσουμε τη συζήτηση που έχει πρόσφατα και μάλλον δειλά «ανοίξει» για το φαινόμενο του υπερτουρισμού στη Ρόδο. Στη συνέχεια (μέρος β’, θα δημοσιευθεί σύντομα) θα επιχειρήσουμε να προτείνουμε κάποιες λύσεις και εργαλεία αντιμετώπισης που μπορούν, εάν εφαρμοστούν, να προστατεύσουν το «τουριστικό κεφάλαιο», και κατ’ επέκταση το ανθρώπινο δυναμικό και το φυσικό-πολιτιστικό περιβάλλον, διασφαλίζοντας παράλληλα το δικαίωμα των επόμενων γενεών κατοίκων και επισκεπτών σε μια όμορφη- βιώσιμη Ρόδο.

Βασική μας πρόταση, όπως θα αναλυθεί σύντομα στη συνέχεια, είναι πως υπάρχει σημαντικό πρόβλημα υπερτουρισμού, το οποίο απαιτεί ολοκληρωμένο σχεδιασμό, εργαλεία και χάραξη στρατηγικής χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση. Το πρόβλημα αυτό, θα υποστηρίξουμε, μόνο λίγοι τοπικοί φορείς το έχουν αναγνωρίσει, παρά το ότι είναι φλέγον και απαιτεί άμεση αντιμετώπιση!

H τουριστική βιομηχανία αποτελεί αναντίρρητα έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους στον κόσμο, αντιπροσωπεύοντας το 10% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ), 30% των εξαγωγών των συνολικών υπηρεσιών και 1 στις 10 θέσεις εργασίας στον κόσμο. Μετά τη διετή κατάρρευση των ταξιδιών αναψυχής λόγω πανδημίας, παρατηρείται φέτος μια άνευ προηγουμένου ανάκαμψη των σχετικών ροών.

Ενδεικτικά, το πρώτο εξάμηνο του 2022 έκλεισε για τη Ρόδο με 845.146 αφίξεις -έναντι 153.113 το αντίστοιχο διάστημα του 2021- καταγράφοντας αυξήσεις +451,98% ως προς το 2021 και +5,87% ως προς το 2019. Τα μεγέθη αυτά είναι από μόνα τους εντυπωσιακά και καθιστούν τους προβληματισμούς για το αναντίστοιχο όφελος -λόγω π.χ. περιορισμένης κατανάλωσης από πλευράς των χιλιάδων επισκεπτών- ως «ήσσονος σημασίας».

Οι συνέπειες όμως του «υπερτουρισμού» στο νησί λόγω της πολύ μεγάλης και ταυτόχρονης συγκέντρωσης ανθρώπων, δεν μπορούν εύκολα και συλλήβδην να αγνοηθούν καθώς είναι οδυνηρά προφανείς.

Καταγράφουμε ενδεικτικά «σκηνές» και συνθήκες λίγο ως πολύ γνώριμες: ελλιπείς μεταφορικές υποδομές, κυκλοφοριακή συμφόρηση και ατυχήματα, ανεπάρκεια νερού και αδυναμία διαχείρισης του αυξανόμενου όγκου απορριμμάτων, καταπάτηση παραλιών και κοινόχρηστων χώρων με την εγκατάσταση πολυτελών beach bar ή πρόχειρων κατασκευών, απώλεια της τοπικής ταυτότητας με πολλαπλασιασμό επιχειρήσεων franchise ή αποκλειστικά τουριστικών καταστημάτων, εκτοπισμός τοπικού πληθυσμού από ιστορικές-παραδοσιακές γειτονιές, αυξανόμενη ηχητική ρύπανση ακόμη και στη Μεσαιωνική Πόλη, σημαντική αύξηση των αξιών γης και ανεξέλεγκτη εξάπλωση των βραχυχρόνιων μισθώσεων τύπου airbnb. Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε την -λιγότερο ορατή αλλά σταδιακά επεκτεινόμενη- εμπορευματοποίηση, φθορά ή και απαξίωση της πολιτιστικής κληρονομιάς και την υποβάθμιση του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος.

Αξιοσημείωτο είναι ότι, ενώ τα παραπάνω κατανομάζονται ως «υπερτουρισμός που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης» από τους επιστήμονες, και βιώνονται ως «ελλιπής εξυπηρέτηση σε συνθήκες συνωστισμού» από τους ίδιους τους τουρίστες, μεγάλη μερίδα των τοπικών επιχειρηματιών και φορέων που έχει θέσει ως πρότυπο το «να γίνουμε Μύκονος» θεωρεί ότι κανένα –αν μη τι άλλο σοβαρό- πρόβλημα δεν υφίσταται! Σημειώνεται ότι πολλές τοπικές και περιφερειακές αρχές (π.χ. στη Βενετία ή στη Βαρκελώνη) σχεδιάζουν ήδη μεσο-μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις στην κατεύθυνση ανάσχεσης του υπερτουρισμού.

Στο επίκεντρο των παρεμβάσεων αυτών είναι ο ορισμός από ομάδες ειδικών και εκπροσώπους φορέων ή κατοίκων της «φέρουσας ικανότητας» μιας τουριστικής περιοχής.

Με άλλα λόγια, αυτό που κάνουν όσοι λειτουργούν μακρόπνοα και με όραμα είναι να ορίσουν το μέγιστο αριθμό ατόμων που μπορούν να επισκεφθούν ταυτόχρονα έναν προορισμό, χωρίς να προκληθεί μη-αποδεκτή –αν όχι μόνιμη- καταστροφή του φυσικού, οικονομικού και κοινωνικο-πολιτιστικού περιβάλλοντος και μείωση της ποιότητας ικανοποίησης των ίδιων των επισκεπτών.

Έπειτα σχεδιάζουν ολοκληρωμένες παρεμβάσεις. Καταληκτικά, η Ρόδος αποτελεί ένα σχετικά φθηνό –αν και δυσπρόσιτο για τους Έλληνες- προορισμό μαζικού διεθνούς τουρισμού που χαρακτηρίζεται από έντονα εποχιακό χαρακτήρα και υπερτουρισμό.

Με περισσότερους από 20 τουρίστες ανά κάτοικο στις περιόδους αιχμής (στη Λίνδο ή στη Μεσαιωνική Πόλη μπορεί να ξεπερνούν τους 100 επισκέπτες ανά κάτοικο) το νησί καλείται να εκπονήσει, με τη στήριξη των τοπικών φορέων και τη συναίνεση των κατοίκων, ένα σύγχρονο σχέδιο διαχείρισης όπου αξιοποιεί συγκριτικά πλεονεκτήματα και διασφαλίζει την υψηλή επισκεψιμότητα μέσω της διατήρησης και αναβάθμισης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
Οι υπογράφοντες υλοποιούμε πιλοτικά και εθελοντικά ένα γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών – παρατηρητήριο επιπτώσεων για τη Μεσαιωνική πόλη.

Η διεθνής εμπειρία δείχνει πως η αξιοποίηση τέτοιων εργαλείων συμβάλλει στην αποτίμηση των συνεπειών του υπερτουρισμού αλλά και στη χάραξη πολιτικών προστασίας. Για το θέμα αυτό, όπως και για τις προτάσεις πολιτικής, τους θεσμούς και τις δράσεις με τις οποίες πρέπει να συνδέονται τέτοια εργαλεία, θα επανέλθουμε.

* H Παρασκευή Μωραΐτου είναι αρχιτέκτων μηχανικός MSc στην Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Δωδεκανήσου
** Ο Στέλιος Γκιάλης, είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.