Υπερτουρισμός στη Ρόδο: Σε αναζήτηση του μέτρου

Rodiaki NewsRoom

Γράφουν οι:
Παρασκευή Μωραΐτου*
Στέλιος Γκιάλης**

«Το κλειδί είναι να διαχειριστούμε την [τουριστική] ανάπτυξη με βιώσιμο τρόπο. Ένας προορισμός που δεν είναι βιώσιμος για τους μόνιμους κατοίκους, δεν δύναται να είναι καλός ούτε για τους επισκέπτες».

(Taleb Rifai, πρώην γενικός γραμματέας του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού)
Η Ελλάδα είναι μέχρι σήμερα, ο τρίτος δημοφιλέστερος προορισμός παγκοσμίως στο προϊόν «Ήλιος και Θάλασσα» που τροφοδοτεί τον μαζικό τουρισμό και συμβάλλει στον «υπερτουρισμό» των νησιών και των παράκτιων περιοχών, με δυσμενείς επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Σε συνέχεια της σχετικής επίκαιρης συζήτησης και του άρθρου μας στη Ροδιακή «Υπερτουρισμός στη Ρόδο: περί του αν θέλουμε να γίνουμε Μύκονος» την 01-09-2022, θα θέλαμε να προχωρήσουμε ένα βήμα παρακάτω, προτείνοντας εργαλεία και μέτρα που θα συμβάλουν στη βιωσιμότητα του προορισμού και του τουριστικού προϊόντος που προσφέρουμε αλλά και στη διασφάλιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων του νησιού μας και άλλων περιοχών.

Στον πίνακα που παραθέτουμε, έχουμε σταχυολογήσει κάποιες εναλλακτικές στρατηγικές και μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στη Ρόδο κατόπιν κατάλληλης διαβούλευσης μεταξύ τοπικών φορέων, κατοίκων και περιφερειακών - κρατικών αρχών. Η πρότασή μας στηρίζεται σε ένα ευρύτερο φάσμα στρατηγικών -καλών διεθνών πρακτικών- που προτείνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO, 2018).

Σε συνέχεια του παραπάνω πίνακα, προτείνουμε ενδεικτικά ορισμένες εύλογες και υλοποιήσιμες-στο βαθμό που υπάρχει πολιτική βούληση- πολιτικές για τη διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης του νησιού μας.

• Εκπόνηση ενός σύγχρονου σχεδίου διαχείρισης που θα λαμβάνει υπ’ όψιν τη φέρουσα ικανότητα του τόπου, θα ευθυγραμμίζεται με τις διεθνείς οδηγίες για τον τουρισμό και τις αστικές περιοχές και θα εντάσσεται στον εθνικό αναπτυξιακό και πολεοδομικό σχεδιασμό. H φέρουσα ικανότητα του νησιού σχετίζεται άμεσα με τον αριθμό των επισκεπτών αλλά για τον σαφή καθορισμό της λαμβάνονται επιπλέον υπ’ όψιν, ποσοτικοί και ποιοτικοί παράγοντες. Απαραίτητη είναι η εξειδίκευσή της για επιμέρους περιοχές και αξιοθέατα με έμφαση στις πλέον ευάλωτες και με μεγαλύτερη επισκεψιμότητα τοποθεσίες.

• Ανάπτυξη εναλλακτικών και καινοτόμων τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών προκειμένου να αντιμετωπισθεί η υπερσυγκέντρωση επισκεπτών σε πολύ μικρή έκταση του νησιού και μόνο κατά τους θερινούς μήνες, δράση που διευκολύνεται από το ευνοϊκό κλίμα και το σημαντικό πολιτιστικό/περιβαλλοντικό απόθεμα. Στόχο δεν αποτελεί η μείωση του αριθμού των επισκεπτών, αλλά η καλύτερη κατανομή τους χωρικά και χρονικά (π.χ. προς όφελος του κεντρικού και δυτικού τμήματος το νησιού με ταυτόχρονη αποσυμφόρηση των νοτιοανατολικών παραλιακών περιοχών). Με αυτό τον τρόπο θα δρομολογηθεί η μετάβαση από το υπάρχων, περιβαλλοντικά επιθετικό, εποχιακό/ μαζικό τουριστικό προϊόν σε ένα αειφόρο δωδεκάμηνο τουριστικό προϊόν.

• Πράσινη μετάβαση και ψηφιακός μετασχηματισμός του νησιού και των επιχειρήσεων, με αξιοποίηση και των υφιστάμενων χρηματοδοτικών εργαλείων του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και του νέου ΕΣΠΑ, με στόχο όμως τη χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, με οικονομική συνοχή, σταθερή και καλά πληρωμένη απασχόληση, παραγωγικότητα, ανταγωνιστικότητα, έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία.

• Σχεδιασμός και εφαρμογή φορολογικού πλαισίου για τις τουριστικές επιχειρήσεις που θα συναρτάται με το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα και τη συμβολή τους στο φαινόμενο του «υπερτουρισμού» και χρήση των εσόδων για έργα υποδομών και περιβαλλοντικής προστασίας, προς όφελος της τοπικής κοινωνίας.

• Σχεδιασμός και εφαρμογή θεσμικού πλαισίου ανάπτυξης των βραχύχρονων μισθώσεων τύπου Airbnb σε συγκεκριμένους υποδοχείς και με συγκεντρώσεις που δεν θα διαταράσσουν την ισορροπία των οικιστικών περιοχών αλλά θα συμβάλουν στην αναζωογόνησή τους και τη βελτίωση του οικιστικού αποθέματος και των υποδομών.

• Διασφάλιση της συνεργασίας και της δέσμευσης όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ιδιωτών, τοπικής αυτοδιοίκησης και κεντρικού κράτους, για τη δημιουργία συνεργιών του τουριστικού τομέα με λοιπούς επιχειρηματικούς τομείς (πρωτογενείς και δευτερογενείς) και εκπαιδευτικά ιδρύματα και ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας με στόχο την ευρύτερη αποδοχή του τουριστικού σχεδιασμού αλλά και τη μεγιστοποίηση του οφέλους σε κατοίκους και επισκέπτες.

• Eνίσχυση των δραστηριοτήτων που δίνουν την ευκαιρία στον ταξιδιώτη να ζήσει, όπως ένας ντόπιος (Live Like A Local). Με τη συνεργασία των κατοίκων και στόχο την κατάργηση των τουριστικών «γκέτο», το νέο αυτό τουριστικό προϊόν θα συμβάλει στη βελτίωση της σχέσης επισκέπτη- οικοδεσπότη και την ισορροπία της τοπικής κοινωνίας.

• Σύσταση τοπικού παρατηρητηρίου βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης με αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογιών (βλ. γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών, δεδομένα πραγματικού χρόνου, ευφυείς τεχνολογίες) με στόχο την παρακολούθηση δεικτών σχετικών με την επισκεψιμότητα, την κοινωνία και το περιβάλλον προκειμένου να αξιολογείται με αξιόπιστα και επικαιροποιημένα στατιστικά στοιχεία και δεδομένα, η βιωσιμότητα του τουριστικού προϊόντος και να σχεδιάζονται κατ’ αναλογία οι απαιτούμενες δράσεις και στρατηγικές.

Στο πλαίσιο των παραπάνω, αναμένουμε με ενδιαφέρον τους «καρπούς» της πρωτοβουλίας “The Rhodes Co-Lab”, που υλοποιεί ο Όμιλος TUI, σε συνεργασία με την περιφέρεια και τον δήμο Ρόδου, για τον μετασχηματισμό του νησιού στον «πρώτο, διεθνώς, πρότυπο βιώσιμο τουριστικό προορισμό».

Εύλογα ο κάθε καλόπιστος παρατηρητής αναρωτιέται με ποια κριτήρια ο Όμιλος TUI, που είναι σήμερα η μεγαλύτερη εταιρεία αναψυχής, ταξιδιών και μαζικού τουρισμού στον κόσμο επενδύοντας, θα συμβάλει στο σχεδιασμό ενός βιώσιμου τουριστικού μέλλοντος, ενώ αναμένουμε τη συνέχεια της πρωτοβουλίας, όπου θα διευκρινισθούν τα εργαλεία εφαρμογής και οι πηγές χρηματοδότησης του φιλόδοξου αυτού προγράμματος που αναπτύσσεται σε τέσσερεις άξονες εξειδίκευσης (π.χ. ποιος θα χρηματοδοτήσει και υλοποιήσει τις αναδασώσεις που προβλέπονται, πώς θα επιτευχθεί η καλύτερη προστασία των ακτών του νησιού ως προς την ορθή λειτουργία των μονάδων βιολογικών καθαρισμών των μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων κλπ.).

Η Ρόδος βρίσκεται στο κατώφλι μια νέας πρόκλησης που θα πρέπει να αντιμετωπίσει με ευθύνη και όραμα. «Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα».

* Η Παρασκευή Μωραΐτου είναι αρχιτέκτων μηχανικός MSc, Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Δωδεκανήσου
** Ο Στέλιος Γκιάλης είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.