Ο ρόλος της Εθνικής Αποταμίευσης στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας

Rodiaki NewsRoom

Η 31η Οκτωβρίου, Παγκόσμια Ημέρα της Αποταμίευσης

Γράφει o Γιάννης Σαμαρτζής

Οικονομολόγος

Για μία ακόμη συνεχόμενη χρονιά, με αφορμή την παγκόσμια ημέρα της Αποταμίευσης που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 31 Οκτωβρίου σε ανάμνηση της ίδρυσης κατά την ημερομηνία αυτή του Διεθνούς Ινστιτούτου Ταμιευτηρίων στο Μιλάνο, δημοσιεύεται το άρθρο μου αυτό, ακολουθώντας το μήνυμα που εκπέμπεται, ότι δηλαδή «Η Αποταμίευση συμβάλλει, τόσο στο ατομικό, όσο και στο γενικό καλό».

Εξαρχής, οφείλω να διευκρινίσω ότι αποτελεί ίσως προσβολή προς την πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών να αρθρογραφεί κάποιος, μεσούσης της πρωτοφανούς ενεργειακής κρίσης - σε συνέχεια, της προηγηθείσας 10ετούς οικονομικής κρίσης και της πανδημίας - για τα αγαθά της Αποταμίευσης, όταν γνωρίζουμε ότι έχουν διευρυνθεί οι κοινωνικές ανισότητες και το 27,5% περίπου των συμπολιτών μας διαβιεί κάτω από τα όρια της φτώχειας και βρίσκεται στον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού - σύμφωνα με τα στοιχεία του Οκτωβρίου 2021 της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat) -, με αποτέλεσμα η χώρα μας να βρίσκεται, σε βαθμό φτώχειας, στην τρίτη χειρότερη θέση των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, έναντι 21,9% του μέσου όρου της ΕΕ, και πέμπτη από το τέλος στην αγοραστική δύναμη των καταναλωτών.

Βέβαια, εδώ, δεν θα επιχειρήσω να αναφερθώ στις παραδοσιακές έννοιες της ατομικής αποταμίευσης των νοικοκυριών, όπως αυτές διατυπώνονται στις ομιλίες, κατά τον εορτασμό της 31ης Οκτωβρίου, στους μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, χωρίς ωστόσο αυτές να χάνουν την αξία τους, όπως π.χ. είναι η χιλιοειπωμένη παροιμιώδης φράση «φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι», αλλά θα αναφερθώ στη συνολική εθνική αποταμίευση με καθαρά οικονομικούς όρους - διατυπωμένα απλά και κατανοητά, ακόμη και για τους μη μυημένους στα οικονομικά -, που συμβάλλουν στην αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας και στη συνακόλουθη αύξηση του εισοδήματος των νοικοκυριών και, στην ευημερία τους.

Θεωρείται δεδομένο ότι, η αύξηση της Εθνικής Αποταμίευσης (ιδιωτικής και δημόσιας), αποτελεί σε μια χώρα ένα σημαντικότατο παράγοντα της οικονομικής ανάπτυξης, γιατί συνδέεται άμεσα με την αύξηση της επενδυτικής δραστηριότητας των χωρών. Αντίθετα, η μείωση της αποταμίευσης αποθαρρύνει την εγχώρια επενδυτική δραστηριότητα και δημιουργεί τις προϋποθέσεις εκείνες για μεγαλύτερες ανάγκες εισροής ξένου κεφαλαίου.

Επομένως, η αύξησης της Εθνικής Αποταμίευσης αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος, αφού συμβάλλει στην άντληση εγχώριων επενδυτικών κεφαλαίων και, κατά συνέπεια, στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, με κύριο στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και την αύξηση του πραγματικού εισοδήματος των εργαζομένων.

Στη χώρα μας, η μέση ροπή της αποταμίευσης στη δεκαετία της οικονομικής κρίσης είχε μειωθεί σημαντικά, μετά την προοδευτική αύξηση των προηγούμενων χρόνων. Ωστόσο, την τελευταία χρονική περίοδο η αποταμίευση ανακάμπτει, πλησιάζοντας στα πρόθυρα της προ κρίσης εποχή. Παρά ταύτα, η εθνική αποταμίευση στα χώρα μας παραμένει αναλογικά μικρότερη από τον μέσο όρο των χωρών της Ευρωζώνης.

Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι, τις περιόδους των δεκαετιών του 1950 - 1960 - οπότε ξεκίνησε η εκβιομηχάνιση της χώρας μας - είχαμε ραγδαία αύξηση των αποταμιευτικών πόρων, αναλογικά με τα τότε εισοδήματα των νοικοκυριών.
Με τον όρο Ιδιωτική Αποταμίευση, εννοούμε την ποσότητα του εισοδήματος των νοικοκυριών, το οποίο απομένει μετά την αφαίρεση της κατανάλωσης και των φόρων.

Η Δημόσια Αποταμίευση προέρχεται από τα έσοδα των φόρων, τα οποία απομένουν στο κράτος μετά την πληρωμή των δημόσιων δαπανών.

Επομένως, η Εθνική Αποταμίευση, αποτελείται από το άθροισμα της συνολικής αποταμίευσης, δηλαδή από το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, των ιδιωτικών επιχειρήσεων, των δημόσιων οργανισμών και επιχειρήσεων, των ασφαλιστικών ταμείων, τη δημοτική αυτοδιοίκηση, καθώς και από τη δημόσια αποταμίευση, δηλαδή από το διαθέσιμο δημοσιονομικό εισόδημα του κράτους.

Κατά συνέπεια, το διαθέσιμο εισόδημα του κράτους, σε άλλες περιόδους μπορεί να είναι θετικό και σε άλλες αρνητικό. Από το γεγονός αυτό, εξαρτάται και η ύπαρξη δημοσιονομικού πλεονάσματος ή δημοσιονομικού ελλείμματος στον Προϋπολογισμό.

Με διαφορετική διατύπωση και με οικονομικούς όρους, η Εθνική Αποταμίευση ισούται με το εισόδημα μιας χώρας, μετά την αφαίρεση της ιδιωτικής και της κρατικής κατανάλωσης.

Η Αποταμίευση επηρεάζει άμεσα και το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών της χώρας. Όπως είναι γνωστό, το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών είναι ο σημαντικότερος, ίσως, γενικός λογαριασμός, ο οποίος τηρείται στην Τράπεζα της Ελλάδος και στον οποίο καταγράφονται όλες οι οικονομικές συναλλαγές της χώρας μας με τις υπόλοιπες χώρες του εξωτερικού, μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, συνήθως μέσα σε ένα χρόνο.

Δηλαδή, στον λογαριασμό αυτόν καταγράφονται αναλυτικά όλες οι εισπράξεις και οι πληρωμές κεφαλαίων σε συνάλλαγμα.
Όταν μία χώρα παρουσιάζει πλεόνασμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, όπως π.χ. η Γερμανία, αυτό σημαίνει ότι οι αποταμιεύσεις της χώρας αυτής υπερβαίνουν τις επενδύσεις και επομένως η χώρα αυτή αγοράζει περιουσιακά στοιχεία – υλικά ή άυλα – από άλλες χώρες, όπως π.χ. χρεόγραφα και διάφορους άλλους τίτλους, ενώ παράλληλα χορηγεί δάνεια σε χώρες που έχουν ελλείμματα, δια μέσου της αγοράς ομολόγων.

Δηλαδή, η χώρα αυτή στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα εμφανίζεται ως πιστωτής.
Αντίθετα, όταν μία χώρα παρουσιάζει έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών - όπως ακριβώς συμβαίνει στη χώρα μας επί σειρά ετών -, αυτό σημαίνει ότι οι αποταμιεύσεις μας υπολείπονται των επενδύσεων και, επομένως, η χώρα μας αναγκάζεται να πουλάει περιουσιακά στοιχεία σε άλλες χώρες και, παράλληλα, να λαμβάνει δάνεια, εκδίδοντας τίτλους, συνήθως ομόλογα, είτε κρατικών είτε ιδιωτικών επιχειρήσεων και οργανισμών.

Δηλαδή, ένα μέρος των επενδύσεων - οι επιπλέον, ώστε οι αποταμιεύσεις να ισούνται με τις επενδύσεις - της χώρας μας, χρηματοδοτείται μέσω του εξωτερικού δανεισμού, με αποτέλεσμα να δημιουργείται έλλειμμα στο Εμπορικό μας Ισοζύγιο. Επομένως, η χώρα μας, στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα εμφανίζεται ως χρεώστης (οφειλέτης).

Κατά συνέπεια, όταν η Αποταμίευση (Εθνική) υπολείπεται της Επένδυσης (Εγχώριας Επενδυτικής Δαπάνης), τότε ένα μέρος της επένδυσης χρηματοδοτείται μέσω του εξωτερικού δανεισμού, με αποτέλεσμα να δημιουργείται έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, δεδομένου ότι το εμπορικό ισοζύγιο, το οποίο περιλαμβάνει τις εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών, συμπεριλαμβάνεται στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών.

Δηλαδή, εδώ, ο εξωτερικός δανεισμός, αναλαμβάνει να καλύψει την αρνητική διαφορά Αποταμιεύσεων – Επενδύσεων στη χώρα μας. Για αυτό, τα δημοσιονομικά ελλείμματα που συνδέονται με τα ελλείμματα στο εμπορικό Ισοζύγιο και, ευρύτερα, στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, ονομάζονται και δίδυμα ελλείμματα.

Επομένως, «το έλλειμμα του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών εξορισμού αντανακλά την υστέρηση της Εθνικής Αποταμίευσης έναντι της Εγχώριας Επενδυτικής Δαπάνης, η οποία εκ ταυτότητας ισοδυναμεί με την υστέρηση της Συνολικής Εγχώριας Παραγωγής έναντι της Συνολικής Ζήτησης και Δαπάνης. Αυτή η παραγωγική ανεπάρκεια οφείλεται στις μεγάλες και επί σειρά ετών συσσωρευμένες απώλειες της διεθνούς ανταγωνιστικότητας στην ελληνική οικονομία». (Έκθεση Τράπεζας της Ελλάδος για τη Νομισματική Πολιτική) .

Το παραπάνω, αν διατυπωθεί απλοϊκά σημαίνει ότι, το Έλλειμμα του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών στη χώρα μας - που είναι μονίμως αρνητικό από το 1948 - οφείλεται στην έλλειψη (υστέρηση) της Εθνικής Αποταμίευσης έναντι των Εγχώριων Επενδύσεων, η οποία έλλειψη (υστέρηση ) της Αποταμίευσης, με τη σειρά της, οδηγεί στην υστέρηση (έλλειψη) της Παραγωγής έναντι της Κατανάλωσης.

Δηλαδή, ως λαός, είμαστε εξαρτημένοι από τις εισαγωγές, και αναγκαζόμαστε να καλύπτουμε τις καταναλωτικές μας ανάγκες με ξένους (δανεικούς) πόρους για τις αθρόες εισαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών, με αποτέλεσμα να καταναλώνουμε περισσότερα αγαθά από όσα παράγουμε και, αυτό βέβαια, οφείλεται στην έλλειψη Ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.

Συμπερασματικά, όταν υπάρχει έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, αυτό εκφράζει τη διαφορά μεταξύ Εθνικών Αποταμιεύσεων και Εθνικών Επενδύσεων, η οποία , όπως προαναφέραμε, καλύπτεται κυρίως με εξωτερικό δανεισμό.

Το βασικό σημείο-κλειδί που πρέπει ίσως να γνωρίζουμε είναι ότι υπάρχει ταυτότητα μεταξύ των Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων και, επομένως, οι αποταμιεύσεις και οι επενδύσεις πρέπει είναι πάντα ίσες. Στην Οικονομία, όταν αναφερόμαστε ευρύτερα στην Εθνική Αποταμίευση, εννοούμε, όπως προαναφέραμε, τις καταθέσεις των Ιδιωτών, τα διαθέσιμα του Δημοσίου, των Δημόσιων Οργανισμών και Επιχειρήσεων, των Ασφαλιστικών Ταμείων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κ.ά., που αυτά, όλα μαζί, περιλαμβάνονται στο Τραπεζικό Σύστημα, μέσω των οποίων χρηματοδοτούνται οι Επενδύσεις.

Από την παραπάνω συνοπτική ανάλυση, διαπιστώνουμε το μέγεθος της χρησιμότητας της Εθνικής Αποταμίευσης, καθώς και το ρόλο που διαδραμάτισε, θετικό ή αρνητικό, στη μέχρι σήμερα πορεία της Εθνικής μας Οικονομίας.

Ωστόσο, αξίζει ακόμη να αναφερθούν και τα θετικά οφέλη της Αποταμίευσης, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο νοικοκυριών, δεδομένου ότι η ατομική αποταμίευση αποτελεί σχεδόν σε όλους μας μία πράξη διαχείρισης, τόσο για την αγορά κάποιων περιουσιακών στοιχείων όσο και για την κάλυψη τυχόν μελλοντικών μας κινδύνων, όπως για παράδειγμα συνέβη στο παρελθόν, όπου ένα σημαντικό μέρος των συμπολιτών μας τις ημέρες της οικονομικής κρίσης - η οποία επιδεινώθηκε με την πανδημία του κορονοϊού - δαπανούσε από τα «έτοιμα», δηλαδή από τις αποταμιεύσεις των προηγούμενων χρόνων.

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η Αποταμίευση, ως αγαθό, δεν ωφελεί μόνο εκείνο το άτομο που αποταμιεύει, αλλά όπως προαναφέραμε, ωφελεί και το κοινωνικό σύνολο, αφού συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, δηλαδή στην αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) και, κατά συνέπεια, στην αύξηση του εισοδήματος και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών.