Γιάννης Σαμαρτζής: Τα είδη του πληθωρισμού, η προέλευση και οι συνέπειές του

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομολόγος

Με τη λέξη πληθωρισμός, εννοούμε τη συνεχή και αισθητή αύξηση, η οποία επέρχεται στο γενικό επίπεδο των τιμών μιας χώρας, κατά τη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου (συνήθως, τρίμηνο, εξάμηνο, ή έτος). Δηλαδή, ο πληθωρισμός ισοδυναμεί με μια διαρκή μείωση της αγοραστικής δύναμης του χρήματος.

Επομένως, όταν σε κάποια οικονομία παρουσιάζεται αύξηση στις τιμές ορισμένων μόνο προϊόντων, τότε δεν έχουμε το φαινόμενο του πληθωρισμού. Προϋπόθεση, όπως προαναφέραμε, για την ύπαρξη πληθωρισμού σε κάποια χώρα, είναι η συνεχής και αισθητή αύξηση στο γενικό επίπεδο των τιμών και των υπηρεσιών της.

Την ένταση του πληθωρισμού, δηλαδή την ποσοστιαία μεταβολή του στο επίπεδο των τιμών (δείκτη τιμών), μέσα σε μια ορισμένη χρονική περίοδο, την ονομάζουμε ρυθμό πληθωρισμού.

Τα είδη του πληθωρισμού
Οι οικονομολόγοι, εμπειρικά, έχουν διατυπώσει διάφορες θεωρίες γύρω από τα είδη του πληθωρισμού και πολλές από τις θεωρίες αυτές υπήρξαν αλληλοσυγκρουόμενες. Οι θεωρίες όμως αυτές, στις οποίες συγκλίνουν όλοι σχεδόν οι οικονομολόγοι, ως προς τα είδη του πληθωρισμού, είναι: ο πληθωρισμός ζήτησης, ο πληθωρισμός κόστους, ο εισαγόμενος πληθωρισμός και ο πληθωρισμός κέρδους.

Σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, προϋπόθεση για τον πληθωρισμό ζήτησης, είναι η πλήρης απασχόληση σε κάποια χώρα όλων των παραγωγικών της συντελεστών, οπότε μία πραγματοποιούμενη αυξημένη ζήτηση στα τελικά αγαθά και τις υπηρεσίες της, οδηγεί αυτόματα σε αύξηση των τιμών της.
Πράγματι, σε μια οικονομία, με δεδομένα τα μέσα της παραγωγής της, και σε συνθήκες «πλήρους απασχόλησης» των πόρων της, είναι αδύνατη η παραπέρα αύξηση της προσφοράς των προϊόντων. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, αν οι οικονομικές μονάδες, δηλαδή τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις επιμείνουν σε μεγαλύτερη ζήτηση (υπερβάλλουσα ζήτηση) των δεδομένων προϊόντων τα οποία είναι περιορισμένα, θα προκληθεί ανταγωνισμός μεταξύ των οικονομικών μονάδων για την απόκτηση των αγαθών αυτών, με αποτέλεσμα να έχουμε την προσφορά υψηλότερων τιμών.

Επομένως, στην περίπτωση αυτή, θα διαμορφωθούν οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών σε υψηλότερα επίπεδα. Στη συνέχεια, η αυξημένη ζήτηση των αγαθών και των υπηρεσιών, η οποία προκλήθηκε από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, θα προκαλέσει νέα αύξηση της ζήτησης από τους συντελεστές της παραγωγής (εδάφους, κεφαλαίου, εργασίας) για την ικανοποίηση των επιπλέον ζητουμένων αγαθών, με αποτέλεσμα: αφενός να έχουμε μία αυτόματη αύξηση και στις αμοιβές των συντελεστών παραγωγής και, αφετέρου, να οδηγηθούμε σε μία διαδοχική αύξηση στο γενικό επίπεδο των τιμών.

Όμως, «πληθωρισμό ζήτησης» έχουμε και στην περίπτωση της υπέρμετρης αύξησης της προσφοράς χρήματος, σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη εκδοχή του Milton Friedman. Γιατί, όπως υποστηρίζεται, ένα μέρος της υπέρμετρης προσφοράς χρήματος, πιθανόν να οδηγήσει στην αύξηση του εθνικού προϊόντος, ενώ ένα άλλο μέρος, οπωσδήποτε θα οδηγήσει στην ύψωση των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών.

Ο πληθωρισμός κόστους, οφείλεται αρχικά στις αυξήσεις των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών, οι οποίες, με τη σειρά τους, μετακυλίονται σε όλους τους συντελεστές παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων των μισθών και ημερομισθίων. Οι αυξήσεις αυτές, με τη σειρά τους, προκαλούν γενικές αλυσιδωτές αυξήσεις στις τιμές των τελικών αγαθών και των υπηρεσιών.
Ωστόσο, πληθωρισμό κόστους έχουμε και στην περίπτωση επιβολής από την πολιτεία αυξημένων έμμεσων φόρων, οπότε προσαυξάνονται οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών περισσότερο.

Ένα άλλο είδος πληθωρισμού, που είναι σχετικός με τον πληθωρισμό κόστους, είναι ο εισαγόμενος πληθωρισμός, ο οποίος προκαλείται από τις αυξημένες τιμές των εισαγόμενων προϊόντων, είτε αυτά είναι τελικά αγαθά, είτε είναι πρώτες ύλες, είτε είναι προστιθέμενα προϊόντα.
Τέλος, άλλη μορφή πληθωρισμού, είναι ο πληθωρισμός κέρδους, ο οποίος βασίζεται στη δυσανάλογη αύξηση των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών, πολύ πάνω από τα φυσιολογικά όρια που «καθορίζονται» από τις «δυνάμεις» της αγοράς, δηλαδή από τους «νόμους» της προσφοράς και της ζήτησης. Η αύξηση αυτή, πέραν των «δυνάμεων της αγοράς», προέρχεται αυθαίρετα, συνήθως από τους κατόχους των μέσων παραγωγής και, κυρίως, παρουσιάζεται κατά τις μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές συναλλαγές, καθώς και στις συναλλαγές, μέσω των ενδοομιλικών πολιτικών τιμολόγησης.

Η προέλευση του πληθωρισμού
Η εμφάνιση του πληθωρισμου την τελευταία τετραετία αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο. Τη χρονική αυτή περίοδο, ενεπλάκησαν όλες οι παραπάνω μορφές του πληθωρισμού, άλλες σε μεγαλύτερο και άλλες σε μικρότερο βαθμό. Το είδος όμως του πληθωρισμού που κυριάρχησε, ειναι ο εισαγόμενος πληθωρισμός.
Ωστόσο, οι πρώτες πληθωριστικές πιέσεις έκαναν την εμφάνισή τους κατα την περίοδο της πανδημίας, με τα πολλά προβλήματα στην παγκόσμια παραγωγική διαδικασία - λόγω υποαπασχόλησης του εργατικού δυναμικού -, που συνέβαλαν στη μείωση της προσφοράς προϊόντων, τα οποία δεν επαρκούσαν για την κάλυψη της ζήτησης, δημιουργώντας έτσι αυξήσεις στις τιμές.

Στις πληθωριστικές αυτές πιέσεις, συνέβαλε και η φθίνουσα εφοδιαστική αλυσίδα των προϊόντων της Κίνας, λόγω της παρατεταμένης καραντίνας που παρατηρήθηκε, αλλά και συνεχίζει να παρατηρείται στη χώρα αυτή, από την έναρξη της πανδημίας.
Η ανισορροπία αυτή που προκλήθηκε στην εφοδιαστική αλυσίδα, δημιούργησε πολλά προβλήματα στην προσφορά, για την κάλυψη της ζήτησης, αρχικά στην ενέργεια, στη συνέχεια στα τρόφιμα, στις μεταφορές και, εν τέλει, σε όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες.

Και, ενώ φαινόταν ότι θα επήρχετο ισορροπία στην παγκόσμια οικονομία, τη «σκυτάλη» των εντονότερων πληθωριστικών πιέσεων «ανέλαβε» ο πόλεμος στην Ουκρανία, προκαλώντας παγκόσμια αστάθεια, αρχικά με τις ελλείψεις στην αλυσίδα προσφοράς δημητριακών τροφίμων και μετάλλων - που εξάγονται σε μεγάλες ποσότητες παγκοσμίως από τη χώρα αυτή - και κατόπιν στους ενεργειακούς πόρους, το φυσικό αέριο και τα πετρελαιοειδή.

Εδώ, στο μέγεθος του πληθωρισμού συνέβαλαν οι συμβαλλόμενοι ενεργειακοί κολοσσοί, μέσω του χρηματιστηρίου ενέργειας, καθορίζοντας τις τιμές των αγορών του φυσικού αερίου και των πετρελαιοειδών με συμβόλαια και όρους βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων παραγωγικών προϊόντων, σπρώχνοντας τις τιμές προς τα πάνω.

Στις αυξήσεις συνέβαλαν και οι εγχώριες εταιρείες παροχών ενέργειας, αποκομίζοντας - με κερδοσκοπικές επιθέσεις - τεράστια κέρδη, σε βάρος των καταναλωτών.
Ωστόσο, τις πληθωριστικές πιέσεις, αυτή την περίοδο, τροφοδοτεί και η διολίσθηση του ευρώ έναντι του δολαρίου - που έχει υποχωρήσει από την αρχή του χρόνου κατά 10-12% περίπου - αυξάνοντας περαιτέρω τα εισαγόμενα προϊόντα που κοστολογούνται σε δολάρια, όπως π.χ. τα πετρελαιοειδή.
Εν τέλει, στον υφιστάμενο πληθωρισμό - που θεωρείται πρωτίστως εισαγόμενος - συνέβαλαν περισσότερο οι δευτερογενείς - εξωγενείς παράγοντες, με τις υπερβολικά διογκούμενες τιμές του φυσικού αερίου και των πετρελαιοειδών, οι οποίες συνεχίζουν να τρέφουν τις πληθωριστικές πιέσεις στην ελληνική οικονομία.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Λιανικής Πώλησης Ελλάδος (ΣΕΛΠΕ), το 73-74% των προϊόντων που πωλούνται στη χώρα μας είναι εισαγόμενα. Αυτό σημαίνει ότι, οποιαδήποτε επιβάρυνση συμβαίνει στο εξωτερικό, αυτή επηρεάζει και τη χώρα μας.

Οι συνέπειες του πληθωρισμού
Ο πληθωρισμός είναι ένα φαινόμενο που διαταράσσει την ομαλή λειτουργία του οικονομικού συστήματος, και για αυτό προκαλεί αρνητικές επιδράσεις σε όλους τους τομείς και σε όλα τα μεγέθη της οικονομίας μιας χώρας.

Μία από τις πρώτες συνέπειες του πληθωρισμού, είναι η μείωση την οποία προκαλεί στην αγοραστική δύναμη της χρηματικής μονάδας και, επομένως, στην αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Γιατί όταν έχουμε πληθωρισμό, τότε για την αγορά των ίδιων προϊόντων, διαχρονικά, απαιτούνται περισσότερα χρήματα. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι, εδώ, ο πληθωρισμός «αδειάζει» το «καλάθι των νοικοκυριών», ροκανίζοντας την αγοραστική τους δύναμη.
Ο πληθωρισμός, συνεπώς, ζημιώνει όσους εισπράττουν σταθερά εισοδήματα και ειδικότερα, ζημιώνει τους μισθοσυντήρητους, δηλαδή τους μισθωτούς και τους χαμηλοσυνταξιούχους. Δικαίως, λοιπόν, λέγεται, ότι ο πληθωρισμός είναι για τους εργαζόμενους και τους συνταξιούχους η πιο σκληρή μορφή φορολογίας.

Κατά συνέπεια, ο πληθωρισμός πολλαπλασιάζει τις μισθολογικές απαιτήσεις των μισθωτών και των συνταξιούχων, εξαιτίας της μειωμένης αγοραστικής δύναμης που τους προσφέρει, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε ένα φαύλο κύκλο αυξημένων τιμών και μισθών, δηλαδή σε μια διαιώνιση του πληθωρισμού.
Αντίθετα, ο πληθωρισμός ωφελεί κάποιες κατηγορίες εμπόρων, τουλάχιστον βραχυχρόνια, γιατί αυτοί (οι έμποροι) με την προσωρινή αποθήκευση των εμπορευμάτων τους και τη μεταπώλησή τους αργότερα, αποκομίζουν μεγαλύτερα κέρδη.

Ακόμη, με τον πληθωρισμό, ωφελούνται οι οφειλέτες των δανείων και ζημιώνονται οι δανειστές.
Με τον πληθωρισμό, επιπλέον, δημιουργείται δυσμενής εξέλιξη στο ισοζύγιο πληρωμών της χώρας, αφού η αλλαγή των σχέσεων που παρατηρείται, μεταξύ των εγχώριων τιμών και των αντίστοιχων των χωρών του εξωτερικού, καθιστά τα εγχώρια προϊόντα ακριβότερα. Επομένως, ο πληθωρισμός συμβάλλει στην αύξηση των εισαγωγών - επειδή τα ομοειδή εισαγόμενα προϊόντα γίνονται ανταγωνιστικά και άρα πωλούνται φθηνότερα -, καθώς και στη μείωση των εξαγωγών, επειδή τα εγχώρια εξαγώγιμα προϊόντα γίνονται ακριβότερα.

Ο πληθωρισμός, τέλος, αυξάνει το κόστος του χρήματος, επειδή συμβάλλει στην αύξηση των επιτοκίων. Έτσι, επιβαρύνει, τόσο τους πολίτες όσο και το δημόσιο, με τις επιπλέον δαπάνες πληρωμής των τόκων από τα δάνεια που συνάπτονται.

Ανακεφαλαιώνοντας, διαπιστώνουμε ότι ο πληθωρισμός:
• φαλκιδεύει τα εισοδήματα των μισθωτών και συνταξιούχων και, κυρίως, των ευπαθών και ευάλωτων νοικοκυριών, επιτείνοντας την ανισοκατανομή των εισοδημάτων σε βάρος τους.
• υποσκάπτει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και, κατά συνέπεια, επιδεινώνει το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας.
• παρεμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη και, άρα, συμβάλλει στην αύξηση της ανεργίας.
• ενθαρρύνει την αύξηση των εισαγωγών σε βάρος της εγχώριας παραγωγής και, συνεπώς, αποθαρρύνει την αύξηση των παραγωγικών επενδύσεων.
• επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό, κατά την αποπληρωμή των δανείων, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο το Δημόσιο Χρέος της χώρας.
• Γενικά, ο πληθωρισμός συμβάλλει στη διεύρυνση των ανισοτήτων και στην αναδιανομή του πλούτου.