Κυρ. Φίνας: Οι δεκατρείς μεγάλοι Δήμοι της αρχαίας Περιφέρειας Λίνδου (Λινδίας)

Rodiaki NewsRoom

-Θεόδωρου Κωνσταντινίδη, Iατρού, Bουλευτή Ρόδου (1908-1912). «Ροδιακόν Ημερολόγιον 1929»

Παρουσιάζει ο
ΚΥΡΙΑΚΟΣ I.ΦΙΝΑΣ

Ο γιατρός Θεόδωρος Κωνσταντινίδης, με καταγωγή από το Βάτι της Ρόδου, είχε δεσμούς και με τη Λίνδο, με την αμέριστη υποστήριξη της Ροδιακής ομογένειας, εκλέχτηκε βουλευτής Ρόδου, για τη χρονική περίοδο 1908 - 1912 στην Τουρκική Βουλή της Κωνσταντινούπολης.

Εξαρχής, η τουρκική κυβέρνηση, δεν έβλεπε με καλό μάτι τη δραστηριότητα τού εν λόγω Ρόδιου βουλευτή. Είχε αποφασίσει, ως φαίνεται, να εμποδίσει, έστω και με παράνομο τρόπο, την επανεκλογή του, η οποία, ως εξελισσόταν η κατάσταση θεωρούταν βέβαιη, καθόσον στο πρόσωπό του συνέπιπτε η επιλογή του ροδιακού λαού. Εν τω μεταξύ, όμως, δεν πρόφθασαν να θέσουν σε εφαρμογή οι Τούρκοι το εκλογικό τους πραξικόπημα, γιατί αρχές Μαΐου 1912 μεσολάβησε η ιταλική κατοχή της Δωδεκανήσου.

Εκτός των άλλων, μία από τις αλτρουιστικές υπηρεσίες που πρόσφερε στη Ρόδο ο Θεόδωρος Κωνσταντινίδης ήταν, όταν μεταφέρθηκε στο νησί η ισπανική γρίπη και αργότερα η ελονοσία (malaria). Κατά τρόπον ανιδιοτελή ανάλωσε τον εαυτό του και περιφερόμενος με το «μουλάρι» του στα χωριά πρόσφερε την ιατρική του συμπαράσταση.

Την προσφορά του αυτή του την αναγνώρισε και ο Ιταλός κυβερνήτης Δωδεκανήσου Μάριο Λάγκο. Έτσι, στο βιβλίο που κυκλοφόρησε, ο τελευταίος στην Ιταλία, ως ιδιώτης πλέον, με τον τίτλο: “E intanto Pavoriamo”). («Και εν τω μεταξύ, εργαζόμαστε», Verona 1941, σελ.117), Γράφει μεταξύ άλλων: “…Il Dr. Constantinidis, Vecchio amico de Famiglia, aveva passato, durante tutto il tempo ore ogni giorno in casa di Ardizzone: partecipava al loro affanno come un parente, piri che come un medico”, (μτφρ: Ο γιατρός Θ. Κωνσταντινίδης, παλιός φίλος της οικογένειας, κατά την περίοδο της γρίπης και της ελονοσίας, τακτικά, μερικές ώρες της ημέρας, περνούσε από το σπίτι του Ardizzone. Επικοινωνούσε, περισσότερο vq συγγενής, παρά ως γιατρός).

Παρατίθεται στη συνέχεια εξ ολοκλήρου το άρθρο που δημοσίευσε ο Θ. Κωνσταντινίδης το 1929:

«Δυστυχώς, η μεγάλη καταστροφή εκ της πυρκαϊάς της βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, άφησε πολλά τα κενά εις την ιστορίαν της Ρόδου, ήτις διετέλει εν μεγίστη επικοινωνία μετά της Αιγύπτου και μόνον εξ επιγραφών ευρεθεισών τελευταίους κατά τας ανασκαφάς εν Λίνδω, της γενομένης υπό της Δανεζικής Ακαδημίας δαπάνη του Ιδρύματος Carlsberg περιήλθον εις φως πολλά τέως σκοτεινά σημεία της Ιστορίας.

Ούτω λ.χ. εκ τινός επιγραφής αποδεικνύεται ότι η Λίνδος ούσα κέντρον διοικήσεως απετέλει ιδιαιτέραν διοικητικήν Περιφέρειαν εις ην ηπείγοντο δώδεκα Δήμοι, οίτινες κατείχον ολόκληρον το ΝΔ τμήμα της νήσου, πλέον του ημίσεως της όλης Ρόδου.

Εκεί, δε, οι Δήμοι ούτοι μετά της Λίνδου οι εξής:
- Δήμος Λινδοπολιτών, πρωτεύουσα η Λίνδος
- Δήμος Δρυϊτών, πρωτεύουσα η Δρις ή Δρύες
- Δήμος Λαρδίων, πρωτεύουσα η Λάρδος
- Δήμος Λαρδαμίων, πρωτεύουσα τα Λάρδαμα
- Δήμος Παγίων πρωτεύουσα ο Πάγος ή Παγίου

- Δήμος Καμυνδίων, πρωτεύουσα η Κάμυνδος
- Δήμος Αργείων, πρωτεύουσα το Άργος ή Αργός
- Δήμος Κλασίων, πρωτεύουσα ο Κλάσος ή Κλασία
- Δήμος Πεδιέων, πρωτεύουσα το Πεδίον ή Πέδεια

- Δήμος Νεττιδών, πρωτεύουσα η Νέττεια
- Δήμος Βρασίων, πρωτεύουσα η Βρασία
- Δήμος Βουλιδών πρωτεύουσα η Βουλά ή παραπλησίως
- Δήμος Κατταβίων πρωτεύουσα η Κατταβία

Εν τινι δ’ άλλη επιγραφή της Λίνδου αναφέρεται μεμονωμένος και «Δήμος Φανοπολιτών», όστις πιθανώς έκειτο εις την παρά την Λίνδον χερσόνησον Φανός, όπου και ο τάφος του εκ των Επτά Σοφών Κλεοβούλου, του οποίου οι κάτοικοι προς διάκρισιν μάλλον εκαλούντο Φανοπολίται. Και μερικοί μεν Δήμοι και σήμερον κατοικούμενοι διέσωσαν την αρχαίαν αυτών ονομασίαν, εκτός της μικράς παραλλαγής του Δήμου Λαδάρμων, όστις αντί Λάρδαμα λέγεται Λάερμα, οι δε άλλοι ακατοίκοιτοι εικάζονται εντοπιζόμενοι εις διάφορα μέρη επί τη βάσει σωζομένης αρχαϊστί τοπωνυμίας, ή αρχαίας επιγραφής ή άλλου τεκμηρίου.

Τοιουτοτρόπως, ο Δήμος Δρυιτών κατά τον Kinch υποτίθεται ευρισκόμενον παρά του χωρίου Πυλώνα και μόνον εις την περιφέρειαν ταύτην ολόκληρον υφίστανται δρύες.

Ο Δήμος Νεττείας, υποτίθεται υπό του Kinch εις την θέσιν Νότης του χωρίου Μονόλιθος παρά το ομώνυμον φρούριον, καθ’ ημάς πιθανώτερον να έκειτο εις την τοποθεσίαν Νένετον του χωρίου Ασκληπιός, όπου μεγάλη πεδιάς και πολλά λείψανα αρχαίου Συνοικισμού. Ασφαλώς, όμως, αποκλείεται ο εντοπισμός του δήμου τούτου εξ όλης της περιφέρειας του χωρίου Απολακκιά, καθότι εξ επιγραφής ευρεθείσης εκείδε υπό του Συμαίου Χαβιαρά εις την οποίαν

αναφέρεται ως Εθνικόν και τόπου καταγωγής επίθετον η λέξις «νεττιδέως» εις παν άλλο μέρος του τμήματος ή του δήμου Βρασίας εξόλης της περιφερείας του χωρίου «Ίστριος», διότι και εκεί υφίσταται επιγραφή με το Εθνικόν Βράσιος, το αυτό συνάγεται συμπέρασμα και εξ επιγραφής ευρεθείσης εν Βάτι περί του δήμου Καμυνδίων, ότι δηλονότο η πόλις Κάμυνδος αλλαχού και ουχί εκεί υπήρχεν, αφού κατά την ρηθείσαν επιγραφήν (κειμένην άνωθεν της θήρας Σάββα Θωμά) «έδοξε τω δήμω Καμυνδίους ιερείς του πατρίου Διος εκλέξασθαι».

Άρα υπήρχεν μεν δήμος εις το Βάτι με μεγάλον Ναόν του Πατρώου Διός πιθανώς παρά το εκκλησίδιον η «Παναγία η Γαλατούσα», όπου άλλοτε κατά την παράδοσιν «επταγήματη Εκκλησία» της οποίας κιονομάρμαρο και μετώπον ανεπίγραφον σώζονται ακόμη, αλλά πάντως ο δήμος ούτος δεν ήτο ο της Καμύνδου, αλλ’ άλλος ως θα αναφέρω στη συνέχεια.

Κατά την ταπεινή μας γνώμη εξάπαντος μεν παρά τη σημερινή Κώμη «ο Μονόλιθος» υφίστατο παλαιότερα μεγάλος συνοικισμός με πρωτεύουσα δήμου, ως μαρτυρούσι τα μέχρι προ δεκαετίας αρτίως διασωθέντα θεμέλια Αρχαίου Ναού και βωμού μετ’ ακεραίων των θωκών, όπου εκάθηντο οι ιερείς (παρά την σημερινήν εκκλησία), υπάρχει, δε, και πηγή αφθόνου ύδατος ρέοντος από Κρήνης, το μόνον πηγαίον ύδωρ καθόλην την αιχμηράν εκείνην ζώνην μέχρι την παραλία, εις απόστασιν, δε, ανάλογου από της θέσεως εκείνης ευρέθη και

υπάρχει μεγάλη νεκρόπολις με την τοπωνυμίαν «Παχιά» εις ημίωρον δε απόστασιν κείται και ο μονόλιθος μέγας βράχος εφ ου το φρούριον των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου με ομώνυμον ναΰδριον εξ ου συμπαγούς και μονολίθου βράχου προσέλαβε και το όνομα εκαλείτο και «Πάγος» ως ο Άρειος Πάγος εν Αθήναις, καθόλου απίθανον να έκειτο ενταύθα ο δήμος Παγίων με την πρωτεύουσαν «Πάγον» ή «Παγίαν» εξού κατά παραφρουράν και η τοπωνυμία της νεκροπόλεως «Παγιά».

Επομένως, αδύνατον να υφίστατο κατά του Kinch και έτερος δήμος αυτοτελής, τόσο πλησίον εις την όλως απρόσφορου προς συνοικισμών θέσιν «Νότης» ένθα να έκειτο ο δήμος μετά της πόλεως Νεττείας.

Επίσης, δε και παρά το χωρίον Βάτι, ως μαρτυρεί η ανωτέρω ρηθείσα επιγραφή, υπήρχε, επαναλαμβάνομεν, αρχαίος δήμος ίσως της Βρασίας παρά την θέσιν «Ρασία», μεταξύ Γεννάδι και Βάτι, όπου ίχνη συνοικισμών αρχαίων και σωρεία πολλών κεράμων δηλούσαι ότι εκεί ελειτούργουν άλλοτε κεραμευτικοί κάμινοι και ήκμαζεν η κεραμουργία και αγγειοπλαστική.

Του Δήμου τούτον της Βρασίας, ο αείμνηστος Kinch ενετόπιζεν εις την περιφέειαν Σιαννών παρά την θέσιν «Κεραμί», όπου υπάρχει και η τοπωνυμία «Μπράσος» που προχωρούσε προς τον συλλογισμόν του, καθώς και από κάποιας επιγραφής επί πηλίνου αγγείου, το οποίον βρέθηκε κοντά στα Σιάννα, που θα γράφθηκε ίσως από τον ίδιον αγγειοπλάστη που θα επαινούσε την γη της Βρασίας, ως την μάλλον κατάλληλη για την αγγειοπλαστική και όχι την γεωργία, καθώς εξήγησαν άλλοι περί την ου ο λόγος επιγραφήν έχουσα αυτολεξεί:
«Καλλίστα γας α βρασία»

Αλλά η τοπωνυμία «Μπράσος» φέρεται και εις πολλά άλλα χωρία, ως τα Λάρδαμα, εις τα Απόλλωνα, όπου αναφέρεται αλλαχού και εις το ουδέτερον, το «Μπρασί», επομένως ουδεμίαν σχέσιν έχει με το κύριον όνομα του Δήμου Βρασίας.

Άρα και η επιγραφή του αγγείου, όσον αφορά την ποιότητα του χώματος συνηγορεί μάλλον υπέρ της γνώμης μας, αφού ως ειπώθηκε ήκμαζεν εις την παρά το Γεννάδι και Βάτι θέσιν «Ρασία»-κύριον όνομα-η κεραμουργία και σήμερον ειδήμονες και τεχνίται Ιταλοί εκεί είδαν κατάλληλον κεραμίτιδα αργιλλώδη γην και ίδρυσαν εργοστάσιο πλήνθων, αφού προηγούμενα περιηγήθησαν όλο το νησί.

Όσον αφορά τον δήμον Καμυνδιών δεν τολμώ να τον εντοπίσω εις την Περιφέρειαν του χωρίου Άγιος Ισίδωρος, όπου η θέσις του με πλησίον Νεκρόπολιν καλείται δια της τοπωνυμίας «Καμυντήρες». Δεν είναι δυνατόν να υποτεθή ότι η Κάμυνδος έκειτο εις το χωρίον τ(α)Φάντου, όπου υπάρχει η τοπωνυμία «Καμύντου» τόσον μακράν της Λίνδου, φαίνεται,όμως, ότι εις την τοποθεσίαν εκείνην υπήρχε κάποιο κτήμα ή Ιερόν, ανήκον εις τον δήμον «Καμύνδου», καθώς δηλώνουν, ως επί το πλείστον, αι τοπωνυμίαι με άρθρον το, ως «το Καμύντου» υπονοείται το της ή του Καμύντου κτήμα, ή εις τον πληθυντικόν τα, υπονοείται τα κτήματα, υποστατικά, ως «τα Φάντου», «τα Κοσκινού», τα Σγούρου ή τ’ Ασγούρου, τα Πολυστράτου, τ’ Απόλλωνα, τα Μάσσαρι, κτλ. Ως θα δούμε περαιτέρω και εις άλλας αρχαιοπρεπεστέρας τοπωνυμίας.

Ο Δήμος Πεδιέων πιθανώς να έκειτο εις την μεταξύ Ασκληπιού-Λαδάρμων, θέσιν καλουμένην «Πέδι» επί εκτεταμένης πεδιάδος ευφόρου, πάντως, όμως, αποκλείεται από της περιφερείας του χωρίου Προφύλιας, διότι εκεί παρά την θέσιν «Αγρός» όπου λείψανα συνοικισμού και αρχαίου Ναού υπάρχει επιγραφή αφιερώματος με το Εθνικόν Πεδιεύς «ΛΕΩΝΟΣ ΤΟΥ ΧΑΡΜΙΟΣ ΠΕΔΙΕΩΣ». Ο δήμος Αργείων ίσως να έκειτο εις την προ μικρού μνησθείσαν θέσιν Αγρός, ή εις την υπό την αυτήν τοπωνυμίαν θέσιν Αγρός μεταξύ Σιαννών και Αγίου Ισιδώρου, όπου μέγα οροπέδιον και ίχνη αρχαίων συνοικισμών».

Το 1992, ο γιος του Θ. Κ. Κωνσταντινίδη, Αθηναγόρας, μου είχε παραδώσει ένα χειρόγραφο του αοίδιμου Λινδίου ιερωμένου Θεοδοσίου Αναστασιάδη-Τσούκου, που απευθύνθηκε στον πατέρα του Θ.Κ. το 1919, το περιεχόμενο του οποίου περιλάμβανε ορισμένες πληροφορίες, αναφορικά με τα τοπωνύμια της Λίνδου.
Το γράμμα του ιερωμένου Θ. Αναστασιάδη-Τσούκου προς τον Κ. Κωνσταντινίδη, αρχίζει: «...Συμφώνως προς την επιθυμίαν σας, πάνυ (σ.σ. εξαιρετικά) προθύμως έσπευσα να συναντήσω τον εκ των γεωργών Λίνδου, τον Φίλιππον Πιπάκην, ο οποίος μοι είπεν τας ακολούθους τοπωνυμίας της κατ’ έκτασιν περιοχής Λίνδου: Η Κράνα, η Κρήνη, τα Καμαριά, ο Φανός, ο Άι Μηλιανός, ο Δερματάς, το Σταυρί...».
Ακολουθεί μέρος του χειρογράφου:

«Θα ήτο πολύ παράτολμο να εντοπίσωμεν και τους άλλους δήμους, πάντως όμως υποθέτομεν ότι μεταξύ των χωρίων Λαδάρμων, Απολλώνων, Έμπωνας και Αγίου Ισιδώρου, όπου τόσα πολλά και σπουδαία λείψανα Αρχαιοτήτων, υπήρχε κάποιος μέγας και πλούσιος δήμος πολυπληθής σε πολλά χωρία. Το αυτό, δε, φρονούμεν και διά το διάμεσον διάστημα μεταξύ Κατταβίας και Γεννάδι-Απολακκιάς».

Θ. Κ. Κωνσταντινίδης

Σημείωση: Παρατίθεται μέρος της αρχής του άρθρου που γράφτηκε από τον αείμνηστο υιό του Θ. Κ. Κωνσταντινίδη, Αθηναγόρα, υπό τον τίτλο: Ιστορικό-Βιογραφικό Μνημόνιο Θ. Κ. Κωνσταντινίδη με τον θάνατο του πατρός του στις 14.11.1950.

«...Όπως στις αρχές του 1800 το Έθνος εκήρυξε τον αγώνα της Ανεξαρτησίας του, έτσι και στις αρχές του 1900 οργάνωσε τον αγώνα για την ολοκλήρωσή της με το όνειρο και το όραμα της «Μεγάλης Ιδέας», της Ελευθερίας και της δόξης του Γένους και της Ελληνικής γλώσσης και Παιδείας. Σ’ αυτό το όραμα επορεύθησαν κατά θείαν κλήσιν και πρόγνωσιν τα προικισμένα με τη σφραγίδα της δωρεάς τέκνα του: “Ους προέγνω και προώρισε τούτους και εκάλεσε και εδικαίωσεν” (Προς Ρωμ. η’ 29-30)».

Ο Θεόδωρος Κ. Κωνσταντινίδης εγεννήθη την 11.12.1874 στο Ακτσέ της Μ. Ασίας παρά τον Μαίανδρον (Μεντερές) στις Τράλλεις (Αϊδίνι), από πατέρα Ρόδιον, από το Βάτι και μητέρα Μαρίαν, εκ πατρός Ροδίου, Χαραλάμπου εκ Προφύλιας και μητρός Κρήσσας, Ελένης, το γένος Δρακάκη από το Ρέθυμνο…