Κώστας Ε. Σκανδαλίδης: «Μητροπολιτικός Κώδικας της Χάλκης Δωδεκανήσου»

Rodiaki NewsRoom

Της Σοφίας Ηρακλείδου

Γράφει ο
Κώστας Ε. Σκανδαλίδης

Μία καλαίσθητη έκδοση του 2019, που μόλις ήλθε στα χέρια μου από την ίδια τη συγγραφέα, την οποία και ευχαριστώ για την ευγενική της χειρονομία, και φέρει τον τίτλο «Μητροπολιτικός Κώδικας της Χάλκης Δωδεκανήσου».

Περιεχόμενο της μελέτης τα προικοσύμφωνα, οι διαθήκες, τα δωρητήρια, τα πωλητήρια του νησιού επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου σε ένα εύρος 224 σελίδων, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση. Πρόκειται για έρευνα που χρηματοδοτήθηκε υπό μορφή ερευνητικής υποτροφίας από το Ίδρυμα Λοχαγού Φανουράκη και εν μέρει από το υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, ενώ το εξώφυλλο κοσμεί γκραβούρα στην οποία απεικονίζεται ο χάρτης της Χάλκης και της Αλιμνιάς.

Η συγγραφέας, Σοφία Ηρακλείδου, με καταγωγή από τη Χάλκη, σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Ε.Κ.Π.Α., είναι κάτοχος μεταπτυχιακού με τον τίτλο «Ιστορική Έρευνα, Διδακτική και Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση» από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και έχει εργαστεί ως φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ασχολείται, εν γένει, με τη νεότερη Ιστορία της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Η συγγραφέας, ως νέα ιστορική επιστήμονας και έλκουσα την καταγωγή από το νησί της Χάλκης, άλλο δεν έκανε παρά να εντρυφήσει με τη δέουσα επιστημονική δεοντολογία πάνω σε πρωτότυπο αρχειακό υλικό των δικαιοπρακτικών εγγράφων, με στόχο, όπως η ίδια εξομολογείται στον πρόλογο του βιβλίου της, μέσα από την έρευνά της να πληροφορήσει τους συμπατριώτες της για τη ζωή των προγόνων τους στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα.

Το όλο εγχείρημα ήταν γι’ αυτήν μια δημιουργική πρόκληση, γιατί, συν τοις άλλοις, την κατείχε ένας πόθος διακαής να μπορέσει να συμπληρώσει τις αμέτρητες ιστορίες που της έλεγε για τους παλιούς Χαλκίτες ο πατέρας της, Αριστοτέλης Ηρακλείδης, αλλά και τους παλιούς σκοπούς που της τραγουδούσε στα παιδικά της χρόνια τα πανέμορφα καλοκαίρια της Χάλκης. Κι ακόμα, η Σοφία, διδάχθηκε από τον θείο της Μιχάλη Σκανδαλίδη, μελετητή επίσης της Χάλκης, πώς μπορεί ο καθένας να μετουσιώσει την αγάπη για τον τόπο του σε ανάδειξη της ιστορικής του ταυτότητας. Έτσι, λοιπόν, η μελέτη αυτή, αφιερώθηκε, ως ηθικό χρέος της συγγραφέα σε τρεις ανθρώπους που δεν είναι πια στη ζωή: -στον πατέρα της Αριστοτέλη Ηρακλείδη, που την έμαθε να αγαπά την κάθε πέτρα του μικρού νησιού της, -τον θείο της Μιχάλη Σκανδαλίδη, που την έμαθε να αγαπά την έρευνα, και -τον Σωκράτη Φανουράκη, που μεγαλόψυχα δημιούργησε το Ίδρυμα Λοχαγού Φανουράκη για να βοηθήσει τη νεολαία της Χάλκης.

Η μελέτη της Σοφίας Ηρακλείδου χωρίζεται σε πέντε μέρη και κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να διευκολύνεται ο αναγνώστης, αλλά και οι επόμενοι μελετητές, στην προσέγγιση των δικαιοπρακτικών εγγράφων, κατά το δυνατόν ευχερέστερα. Στο Μέρος Α’, παρατίθενται η γεωγραφική θέση του νησιού, μια περιληπτική αλλά μεστή περιεχομένου ιστορική αναδρομή, ειδικότερα η χρονική περίοδος 1880-1911, καθώς και η κοινωνική σύνθεση της Χάλκης με το διοικητικό της σύστημα. Στο Μέρος Β’, παρέχονται πληροφορίες: -θεωρητικού περιεχομένου σε σχέση με την έννοια της δικαιοπραξίας και τα είδη των δικαιοπρακτικών εγγράφων, -αλλά και για τον Αρχιερατικό Επίτροπο και τα Δικαστήρια του νησιού, -καθώς και τις Εγκλαβές. Στο Μέρος Γ’, η συγγραφέας μας εισάγει στον θεσμό της προίκας, τους συμβαλλόμενους (προικίζοντες, προικολήπτες, διαθέτες, κληρονόμοι), στα Δωρητήρια, τα Πληρεξούσια και τα Πωλητήρια, τους Μάρτυρες, αλλά και στα κοινωνικά δίκτυα συμπαράστασης και αλληλοϋποστήριξης, καθώς και στα συμπεράσματα επί της κινητικότητας των πληθυσμών.

Στο Μέρος Δ’, παρατίθενται τα είδη των περιουσιακών στοιχείων: -ακίνητα (η οικία, τα μαγαζιά, τα χωράφια, τα οικόπεδα και οι μαγαζότοποι, οι γιορτές των μοναστηριών), -κινητά (τα ζώα, τα μετρητά, τα κοσμήματα, τα πλοία και οι σπογγαλιευτικές μηχανές), -άλλα είδη περιουσιακών στοιχείων (το γεροντομοίρι, το αδελφομοίρι, το πρωτίκι, το βαπτιστίκι, τα βουλλωτίκια και το μπατίκι). Στο Μέρος Ε’, αναλύεται η δομή των εγγράφων: -Προικοσύμφωνα, -Διαθήκες, Δωρητήρια, Πωλητήρια, Πληρεξούσια, και παρατίθεται στατιστική ανάλυση των δεδομένων και τα συμπεράσματα της στατιστικής έρευνας.

Στο τέλος του βιβλίου η συγγραφέας παραθέτει πολύτιμες πληροφορίες, επιβεβαιωτικές του περιεχομένου της μελέτης της, με ένα φωτογραφικό λεύκωμα, δύο στατιστικούς πίνακες με τα επαγγέλματα των κατοίκων (1902-1911) και τους τόπους καταγωγής των εκτός Χάλκης κατοίκων, ένα πολύτιμο επίσης γλωσσάρι, πίνακα της πλούσιας, όντως, βιβλιογραφίας και ένα ευρετήριο λέξεων. Τέλος, θα ήθελα να προσθέσω, ότι πέραν των εργαλείων της ιστορικής επιστήμης που η Σοφία Ηρακλείδου χρησιμοποιεί στην εξαιρετική μελέτη της για τη γενέτειρα του αγαπημένου της πατέρα, χρησιμοποιεί άψογα την ελληνική γλώσσα, αλλά καταθέτει πέραν της επιστημοσύνης της και τον συναισθηματικό της κόσμο στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, το οποίο θα μου επιτρέψετε να παραθέσω, επειδή με εκφράζει απόλυτα: ...Όλοι αυτοί οι ήρωες έρχονται από ένα μακρινό παρελθόν για να μας προσκαλέσουν στο όμορφο νησί τους, τη Χάλκη και να μας μιλήσουν για τη ζωή, την οικονομία και την κοινωνία, τα επαγγέλματα και τα ήθη τους.

Ένα νοερό ταξίδι στον απόηχο της λίρας και του λαούτου με το βλέμμα στραμμένο στο γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού. Εύχομαι από καρδιάς, το βιβλίο της Σοφίας Ηρακλείδου, να αποτελέσει για τους νέους Δωδεκανήσιους ιστορικούς, το έναυσμα της διαφύλαξης και ανάδειξης του βαρύτιμου αρχειακού ιστορικού υλικού που διαθέτει και κουβαλά στα σπλάχνα του ο Δωδεκανησιακός μικρόκοσμος στο ελληνικό Αρχιπέλαγος του Αιγαίου.

Είθε το κάθε μας χωριό, το κάθε μικρονήσι, να αποκτήσει τη δική του ιστορία, ιστορία χιλιάδων χρόνων με πολιτισμό και γλώσσα που μας κάνουν περήφανους και μας ταξιδεύουν στα πέρατα του κόσμου. Σοφία, εύγε για τη συμβολή σου στον πολιτισμό και την ιστορία της Δωδεκανήσου.