Μανώλης Κολεζάκης: Κυριακή 5 Μαρτίου 1950: Η πρώτη εκλογική αναμέτρηση της ελεύθερης Δωδεκανήσου

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Μανώλης Κολεζάκης
Πρόεδρος της Ένωσης Ροδίων Αθηνών-Πειραιώς

Στις 5 Μαρτίου 1950 ήταν οι πρώτες εκλογές της ελεύθερης πλέον Δωδεκανήσου μετά από αιώνες δουλείας. Παρακάτω θα δούμε το γενικότερο πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξήχθησαν οι εκλογές αυτές και την περιγραφή τους μέσα από τον τοπικό τύπο της Δωδεκανήσου.

Το βράδυ της 16ης Οκτωβρίου 1949 τα ερτζιανά κύματα μετέφεραν στην Ελλάδα από τη Σόφια την ανακοίνωση του ΚΚΕ, ή ακριβέστερα της προσωρινής Δημοκρατικής κυβέρνησης.

Ο Ζαχαριάδης δια στόματος Δ. Παρτσαλίδη ανήγγειλε ότι ο Δημοκρατικός στρατός κατάπαυε τις επιχειρήσεις και παράμενε με το όπλο παρά πόδα.

Εκείνη η ανακοίνωση σήμαινε τον «ντε γιούρε» τερματισμό του τριετούς πολέμου. Ενώ όμως ο ηττημένος ο Ζαχαριάδης αναγνώριζε την ήττα του, ο νικητής ο Παπάγος απολάμβανε τον θρίαμβό του.

Κατά περίεργη σύμπτωση εκείνη την στιγμή ο υπουργός των στρατιωτικών Παν. Κανελλόπουλος παρουσίαζε στην επιτροπή εξουσιοδότησης της Βουλής το διάταγμα με το οποίο απονεμόταν ο βαθμός του Στρατάρχη στον Αλέξανδρο Παπάγο.

Την επισφράγιση της λήξης του τριετούς εμφυλίου πολέμου έκανε η αποχώρηση του βρετανικού στρατού. Την 30η Οκτώβρη 1949, ο Άγγλος υφυπουργός των Εξωτερικών Μαίνχιου ανήγγειλε στη Βουλή των κοινοτήτων ότι συντομότατα θα εγκαταλείψουν την Ελλάδα, οι Βρετανικές δυνάμεις.

Πραγματικά την 24η Νοέμβρη έφυγαν οι Άγγλοι της περιοχής των Αθηνών με το οπλιταγωγό «Εμπάιρ Καν» και την 22α Νοεμβρίου 1950 αποχώρησαν τα τμήματα της περιοχής Θεσσαλονίκης που ήταν τα τελευταία του Βρετανικού Στρατιωτικού Σώματος.
Μετά 10 ετών πολεμικά δεινά, επιτέλους ανέτειλε η ειρήνη.

Σε ποια όμως κατάσταση και με ποιες προοπτικές έβρισκε την Ελλάδα; Τη χαραυγή μιας νέας ειρηνικής περιόδου, λαός και ιθύνουσα τάξη δεν ποθούσαν παρά γαλήνη και πολιτική σταθερότητα.

Η Βουλή του 1946 περνούσε τις τελευταίες μέρες της. Τον Απρίλιο του 1950 θα έκλεινε μία πλήρη τετραετία.

Απόπειρα ορισμένων πολιτικών κύκλων να σχηματιστεί μεταβατική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Αλ. Παπάγο, απέτυχε στη γέννησή της το φθινόπωρο του 1949.

Και τα πολιτικά κόμματα που συμμετείχαν στην κυβέρνηση Διομήδη- η οποία συνέχιζε τις μέρες της-παρά τον τερματισμό του πολέμου, συμφώνησαν την 1η Δεκεμβρίου 1949 να διεξαχθούν εκλογές στις αρχές του Απριλίου 1950, με μία προϋπόθεση: κανείς πολιτικός αρχηγός στο διάστημα μέχρι την προκήρυξη αυτών των εκλογών δεν θα ανέπτυσσε προεκλογική δραστηριότητα.

Καθώς όμως πλησίαζε έτσι ή αλλιώς το τέλος της Βουλής του 1946, που μαζί της τερματιζόταν μια αποφασιστική εποχή, συστήνονταν οι στύλοι του νέου πολιτικού εποικοδομήματος της Ελλάδας.

Ποιοι ήταν αυτοί οι στύλοι, δηλαδή οι βασικοί παράγοντες της καινούργιας πολιτικής πραγματικότητας;

Οι Βασιλείς των Ελλήνων
Το στέμμα είχε διαμορφωθεί σε κεντρικό άξονα των μη αριστερών Ελλήνων. Υπήρχε πάντα το δίλημμα του «βασιλεύειν» ή «κυβερνάν».

Ο Παύλος μετά τον θάνατο του αδελφού του Κωνσταντίνου, ανέλαβε τον θρόνο την 1η Απριλίου του 1947. Είχε δύο πρότυπα διακυβέρνησης: του αδελφού του Γεωργίου το 1936 και του πατέρα του Κων/νου το 1915, ο οποίος εννοούσε να κυβερνά και όχι να βασιλεύει.

Τα πράγματα έδειχναν ότι έρεπε προς την αρχή του «κυβερνά και όχι βασιλεύει». Κατά τις φήμες, η πολιτική του καθοριζόταν από τη βασίλισσα Φρειδερίκη και τους φίλους του.

Τα κόμματα 1949-1950
Δεύτερος παράγοντας ήταν τα πολιτικά κόμματα. Ήταν φανερό ότι μέσα στις νέες συνθήκες ανασύντασσαν τις δυνάμεις τους. Στη νέα Βουλή ήταν κοινή πεποίθηση ότι θα παρουσιαζόντουσαν ριζικές αλλαγές σε σχέση με τη φθαρμένη Βουλή τού 1946.

Η δεξιά αν και είχε φθορές, παρουσίαζε μεγαλύτερη ενότητα από το κέντρο, ενώ η αριστερά πάλευε να περισυλλέξει τα πολιτικά της ερείπια. Το Λαϊκό κόμμα παρουσίαζε αποσυνθετικές τάσεις, αλλά ο Κ. Τσαλδάρης παρέμενε ο αναγνωρισμένος ηγέτης του.

Ο Ναπολέων Ζέρβας, είχε επιρροή σε κάποιες περιοχές λόγω της αντιστασιακής του δράσης. Το Νέο Κόμμα και ο αρχηγός του Σπύρος Μαρκεζίνης είχε μεγαλεπήβολους στόχους.

Μεταξύ Κέντρου και Δεξιάς υπήρχε το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, που έπαιζε ρόλο, λόγω του αρχηγού του, δυσανάλογο προς την επιρροή του.

Όσον αφορά το Κέντρο ήταν αισθητή η άνοδός του μέσα στη νέα ανακατανομή των πολιτικών δυνάμεων. Παρουσίαζε όμως μεγάλη διάσπαση, γιατί παρουσίαζε πολλές αποχρώσεις και διαβαθμίσεις και ηγέτες πρώτης ολκής, χωρίς κανένα αναγνωρισμένο αρχηγό μετά τον θάνατο Σοφούλη. Κυριότεροι ηγέτες του ήταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Εμμανουήλ Τσουδερός.

Αλλά ξαφνικά μπήκε θορυβωδώς στο στίβο ο Νικόλαος Πλαστήρας, με φιλοδοξία να επισκιάσει τους πάντες. Έως τότε έπαιζε ρόλο δευτερεύοντα και διακριτικό. Δεν είχε περίτεχνη πολιτική σκέψη ο Πλαστήρας και πολλοί τον έλεγαν «άκριτο». Τη 15η Δεκεμβρίου 1949, ίδρυσε κόμμα με την επωνυμία «Προοδευτικοί Φιλελεύθεροι».

Λίγο αργότερα μαζί με το «Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα» του Εμμ. Τσουδερού, και την ομάδα του Γ. Καρτάλη, συνέταξε την «ΕΠΕΚ» δηλ. «Εθνική Προοδευτική Ένωση Κέντρου», η οποία υπό την αρχηγία του τα επόμενα δύο χρόνια έπαιξε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά δρώμενα.

Το ΚΚΕ και η Αριστερά
Τρίτος πολιτικός παράγοντας το ΚΚΕ. Η Ελλάδα βάδιζε προς την ειρηνική κοινοβουλευτική της ανασυγκρότηση, «με τα έκτακτα μέτρα του πολέμου» που προηγήθηκε και των διωγμών των αριστερών.

Ο στρατός
Ο στρατός ήταν ο τέταρτος πολιτικός παράγων. Με τον Αλέξανδρο Παπάγο Αρχιστράτηγο το σώμα των Αξιωματικών δεν ήταν εύκολο να παρουσιάσει τάσεις για πολιτικές παρεμβάσεις αντίθετες προς τη βούλησή του. Υπήρχαν όμως στελέχη των ανώτατων βαθμών ιδίως, που έτρεφαν αντιπάθεια προς τον Αρχιστράτηγο και υπήρχε και ο Ι.Δ.Ε.Α.

Ο Στρατάρχης Παπάγος
Πέμπτος πολιτικός παράγων ήταν ο Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος. Για να μην αναμιχθεί στα πολιτικά δρώμενα, τον δελέασαν και έτσι την 3η Μαρτίου 1950 με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου «τιμής ένεκεν», θα εθεωρείτο δια βίου εν ενεργεία και θα ήταν εγγεγραμμένος στην επετηρίδα, επικεφαλής όλων των εν ενεργεία αξιωματικών. Εξάλλου τη 17η Οκτωβρίου 1949 του είχε απονεμηθεί ο βαθμός του Στρατάρχη.

Από όλους τους πολιτικούς αρχηγούς εκείνος που φοβόταν περισσότερο την κάθοδο στην πολιτική του Παπάγου ήταν ο Κ. Τσαλδάρης. Το Λαϊκό του κόμμα που μεσουρανούσε στη Βουλή του 1946, ήταν σε παρακμή. Τότε o Τσαλδάρης ξεκίνησε περιοδεία στη βάση του κόμματός του στην Πελ/σο.

Ο Παπάγος τότε μαζί με τον υπουργό Στρατιωτικών Παναγιώτη Κανελλόπουλο και τον Σοφ. Βενιζέλο λόγω του ότι η περιοδεία του Τσαλδάρη θεωρήθηκε προεκλογική, παραιτήθηκαν και έριξαν την κυβέρνηση Διομήδη.

Ο βασιλιάς τότε έφερε από την Κέρκυρα τον Ιωάννη Θεοτόκη, πρώην Πρόεδρο της Βουλής, και στις 7 το απόγευμα της 6ης Ιανουαρίου 1950, η νέα κυβέρνηση ορκιζόταν, για να πάει σε εκλογές. Οι εκλογές ορίστηκαν για τις 19 Φεβρουαρίου του 1950, αλλά την 20η Ιανουαρίου, αναβλήθηκαν για τις 5 Μαρτίου. Εκλογικό σύστημα η απλή αναλογική και ο αριθμός των βουλευτικών εδρών από 354 περιορίστηκε στις 250.

ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ
Με δριμύ ψύχος και χιονόνερο διεξήχθησαν την 5η Μαρτίου 1950, οι πρώτες ειρηνικές εκλογές της Ελλάδας, ύστερα από πολέμους 10 ετών, οι πρώτες μετά από αιώνες δουλείας στα ελεύθερα πλέον Δωδεκάνησα.

Στα αποσπάσματα που παρατίθενται βλέπουμε πώς βίωσε ο Δωδεκανησιακός λαός της εκλογές αυτές μέσα από τον τοπικό τύπο.

Μία εφημερίδα αναφέρεται στις εκλογές και τις χαρακτηρίζει ιερό καθήκον.

Μία άλλη παραθέτει τη σταυροδοσία από όπου μαθαίνουμε τους υποψηφίους και τα τελικά αποτελέσματα.

Τέλος, δεν λείπουν τα κωμικά γεγονότα όταν ένας ψηφοφόρος πάει να ψηφίσει και τον έχουν εγγράψει ως αποθανόντα!