7η Μαρτίου 2023: 75η επέτειος της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα

Rodiaki NewsRoom

Ομιλία εκφωνηθείσα από τη Διδάκτορα Στέλλα Π. Βουτσά, καθηγήτρια φιλόλογο Γενικού Λυκείου Αφάντου, στον Ιερό Ναό Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Ρόδου

Στη φετινή επέτειο της Ενσωμάτωσης των νησιών μας ρίχνει βαριά τη σκιά της η εθνική τραγωδία στα Τέμπη με τους αδικοχαμένους 57 νεκρούς, ως επί το πλείστον νέους ανθρώπους.

Ας ευχηθούμε με όλη μας τη θέρμη από εδώ, από το Δωδεκανησιακό Αρχιπέλαγος, καλή ανάπαυση στις ψυχές τους, καλό κουράγιο στους συγγενείς τους και ας ελπίσουμε ποτέ ξανά στο μέλλον η χώρα μας να μην ξαναζήσει τέτοιο ανείπωτα τραγικό δυστύχημα.

Ας έλθουμε τώρα στη σημερινή επέτειο. Τα Δωδεκάνησα (για την ακρίβεια πρόκειται για περισσότερα από δώδεκα νησιά) είναι από αρχαιοτάτων χρόνων δεμένα με το ελληνικό στοιχείο.

Εξαιτίας της γεωγραφικής τους θέσης (σταυροδρόμι στην Ανατολική Μεσόγειο), τα νησιά αυτά δέχθηκαν επιδρομές κατά καιρούς από πολλούς επίδοξους κατακτητές: Πέρσες, Σαρακηνούς, Βενετούς, Γενουάτες, Σταυροφόρους και Τούρκους, Σελτζούκους και Οθωμανούς, ενώ στη νεότερη εποχή γνώρισαν την ιταλική και γερμανική κατοχή.

Έτσι, παρά την αναμφισβήτητη ελληνικότητά τους, μόλις το 1947 τα νησιά αυτά του δωδεκανησιακού συμπλέγματος ενσωματώθηκαν στο ελληνικό κράτος.

Πρωτεύουσα των Δωδεκανήσων η Ρόδος, «παλαιόθεν Ελληνίς», όπως θα έλεγε και ο ποιητής μας Κωνσταντίνος Καβάφης.

Τι να πρωτοπεί κανείς γι’ αυτό το νησί; Μέσα από μια σύντομη ιστορική αναδρομή, γίνεται κατανοητό γιατί την ορέχτηκαν τόσοι κατακτητές ανά τους αιώνες.

Το όνομα της Ρόδου θα το αναζητήσουμε στη μυθολογία: κόρη της Αλίας και του Ποσειδώνα, η Ρόδος ενέπνευσε μεγάλο έρωτα στο θεό Ήλιο, ο οποίος για την αγάπη της έλουσε –και λούζει- το νησί με τις ακτίνες του.

Στον θεό Ήλιο ήταν αφιερωμένο και το διάσημο άγαλμα του Κολοσσού, ενός από τα επτά θαύματα της αρχαιότητας. Έργο γιγαντιαίο (30 μέτρα ύψος), που είχε όμως διάρκεια ζωής μόνο 65 χρόνια, αφού καταστράφηκε με τον σεισμό του 227 π.Χ.

Αγαπημένη του θεού Ήλιου, λοιπόν η Ρόδος (γι’ αυτό αποκαλούνταν και «Ηλιούσα») με την κεφαλή του οποίου έκοβε και νομίσματα. «Κόρη του Ήλιου», όπως την ονόμασε ο Λουκιανός, «πόλη των 3.000 αγαλμάτων», «Καλλίστη των Ελληνίδων πόλεων», σύμφωνα με τον σοφιστή Αίλιο Αριστείδη, «Τελχηνία» (δηλαδή νησί των μυθικών Τελχηνών), «Ελαφούσα» (γεμάτη ελάφια), «Αστερία» (γεμάτη αστέρια), «Πελαγία» (νησί στη μέση του πελάγους), «Ρόδον του Αιγαίου», “Clara Rodos” (ένδοξη Ρόδος), όπως την ονόμασαν οι Ιταλοί.

Αγαπημένη, όμως και των ποιητών, αφού η Ρόδος είναι η γενέτειρα γη του Απολλώνιου του Ροδίου (3ος αιών. π.Χ.), του συγγραφέα των «Αργοναυτικών», επικού έργου που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στην εποχή του.

Στη Ρόδο έζησε τον 6ο π.Χ. αιώνα κι ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος, ο οποίος διακυβέρνησε με σύνεση και σοφία τη Λίνδο για 40 χρόνια.

Πατρίδα και Ολυμπιονικών όμως το νησί της Ρόδου, αφού από την Ιαλυσό καταγόταν ο Διαγόρας, τετράκις Ολυμπιονίκης τον 5ο αιώνα στην πυγμαχία και οι γιοι του, οι Διαγορίδες, επίσης Ολυμπιονίκες στην πυγμαχία και στο παγκράτιο.

Κόρη του Διαγόρα η Καλλιπάτειρα, η γυναίκα που αψήφησε τους νόμους και τις συμβάσεις της εποχής της, ορθώνοντας το ανάστημά της σε έναν κόσμο ανδροκρατούμενο για ένα αίτημα δίκαιο, μια avant garde φεμινίστρια, δηλαδή, η «αρχόντισσα Ροδίτισσα», όπως την τραγούδησε στο ομώνυμο σονέττο του ο Λορέντζος Μαβίλης.

Aρχόντισσα Ροδίτισσα, πώς μπήκες;
Γυναίκες διώχνει μια συνήθεια αρχαία
εδώθε. - Έχω εν' ανίψι, τον Ευκλέα,
τρί' αδέρφια, γιο πατέρα ολυμπιονίκες· […]

Με τις άλλες γυναίκες δεν είμ' όμοια·
στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζει
με της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια.
Με μάλαμα γραμμένος το δοξάζει
σ' αστραφτερό κατεβατό μαρμάρου
ύμνος χρυσός τ' αθάνατου Πινδάρου!

Στα αρχαία χρόνια τα τρία μεγάλα κέντρα της Ρόδου, η Ιαλυσός, η Λίνδος και η Κάμειρος, συνάπτουν μαζί με την Κω, την Αλικαρνασσό και την Κνίδο της Μικράς Ασίας τη Δωρική Εξάπολη, ένα είδος συμμαχίας με κέντρο το ιερό του Απόλλωνα.

Η Ρόδος, όμως, έχει ταυτιστεί στη συνείδηση όλων μας ως το νησί των ιπποτών, των Cavalieri Οspitalieri di San Giovanni, του φιλάνθρωπου τάγματος των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη (ή ιπποτών της Μάλτας), οι οποίοι αγόρασαν το νησί από τους Γενουάτες το 1306.

Στα χέρια τους κατά τη διάρκεια της Ιπποτοκρατίας (1309-1522) η Ρόδος γνωρίζει σημαντική οικονομική κι εμπορική άνθηση (αρκεί να αναφέρουμε ότι μεγάλοι εμπορικοί και τραπεζικοί οίκοι της Βενετίας και της Γαλλίας ανοίγουν εδώ υποκαταστήματα), ενώ ανακαινίζονται κι ενισχύονται τα τείχη της πόλης.

Στην περίοδο αυτή της αφθονίας, θα δώσει βίαιο τέλος η κατάκτηση της Ρόδου από το Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή το 1522, μετά από πεντάμηνη πολιορκία.

Υπό τουρκική κατοχή θα παραμείνουν τα Δωδεκάνησα μέχρι το 1912, οπότε τα καταλαμβάνουν οι Ιταλοί, οι οποίοι προσπαθούν να τα εξιταλίσουν εφαρμόζοντας, ανάμεσα στ’ άλλα, μια δική τους «γλωσσική πολιτική».

Έτσι, η ιταλική γλώσσα διδασκόταν υποχρεωτικά στα σχολεία, ενώ η ελληνική γλώσσα υποβαθμίστηκε σε lingua locale, δηλαδή τοπική διάλεκτος και διδασκόταν ως μάθημα προαιρετικό χωρίς βιβλία.

Η κατάσταση έγινε ακόμη πιο σκληρή την περίοδο που κυβερνούσε ο τετράρχης του φασισμού, ο άτεγκτος διοικητής Τσεζάρε Μαρία ντε Βέκι, ο «ολετήρας», όπως τον αποκάλεσε ο καθηγητής μου της Ιστορίας του Α.Π.Θ., ο αείμνηστος πανεπιστημιακός Ζαχαρίας Τσιρπανλής.

Το 1937 ο ντε Βέκι εξέδωσε διάταγμα που αποτέλεσε ταφόπλακα για την ελληνική εκπαίδευση των νησιών, όπως σημειώνει ο διδάκτωρ της Ιστορίας της Εκπαίδευσης, κ. Σταύρος Παπαδόπουλος.

Την ελληνική παιδεία των συμπολιτών του έσωσε ο τότε Μητροπολίτης Ρόδου Απόστολος Τρύφωνος, ο φωτισμένος εκείνος ιεράρχης, ο οποίος μέσα από τα κατηχητικά σχολεία δίδασκε στα παιδιά τότε τα ελληνικά γράμματα, κάτι σαν «κρυφό σχολειό» δηλαδή.

Το Δωδεκανησιακό σύμπλεγμα, λοιοπόν, τέθηκε ολόκληρο υπό την προστασία των πτερύγων της Ρώμης. Η Λέρος, μάλιστα, εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη στρατιωτική ναυτική βάση των Ιταλών στο Αιγαίο από το 1920 και μετά.

Οι Δωδεκανήσιοι δεν έκατσαν με σταυρωμένα χέρια. Στον δωδεκανησιακό αγώνα διακρίθηκαν πολλές προσωπικότητες, φλογεροί πατριώτες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο Καλύμνιος γιατρός Σκεύος Ζερβός, ιδρυτής το 1912 του Αιγαιοπελαγίτικου Συλλόγου με στόχο την ένωση των νήσων του Αιγαίου με την ηπειρωτική Ελλάδα.

Μια άλλη αξιομνημόνευτη προσωπικότητα υπήρξε ο εξ Αλεξανδρείας ανθυπολοχαγός του Ιερού Λόχου, καταδρομέας Στέφανος Καζούλης, καταγόμενος από ξακουστή οικογένεια της εποχής (υπήρξε ανιψιός του Ιώνα Δραγούμη και της Ναταλίας Μελά, συζύγου Παύλου Μελά). Ο Καζούλης, αν και επιχείρησε κυρίως στα Δωδεκάνησα, πέθανε τελικά ηρωικά στις Κυκλάδες, 32 χρονών, σε επιχείρηση κατά των Γερμανών στη Σαντορίνη το 1944.

Επίσης, δεν μπορούμε να παραλείψουμε τον αγώνα των ηρωικών γυναικών της Καλύμνου, που έμεινε στην ιστορία ως «Πετροπόλεμος» (6-8 Απριλίου 1935) εναντίον των Ιταλών καραμπινιέρηδων, αλλά και τη θυσία του Μανώλη Καζώνη, για «του Χριστού την πίστη την Αγία και της Καλύμνου την ελευθερία».

Μια ημερομηνία-ορόσημο είναι η 8η Σεπτεμβίου 1943, όταν η Ιταλία συνθηκολογεί με τους Συμμάχους. Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, κύριοι των Δωδεκανήσων γίνονται οι Γερμανοί μέχρι το 1945 (περίοδος Γερμανοκρατίας), οπότε η Χιτλερική Γερμανία παραδίδεται τον Μάιο του 1945 και τα νησιά περιέρχονται στον έλεγχο της Μεγάλης Βρετανίας.

Ήταν η χρυσή ευκαιρία για την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στο ελληνικό κράτος, την οποία η ελληνική διπλωματία δεν έπρεπε να αφήσει να πάει χαμένη. Ήταν απαίτηση του ελληνικού λαού και είχε χυθεί άφθονο ελληνικό αίμα για την εκδίωξη των Γερμανών από τα Δωδεκάνησα.

Σύμη, 8 Mαΐου 1945: Μια ιστορική στιγμή για τα Δωδεκάνησα. H υπογραφή της παράδοσης των γερμανικών φρουρών. Tη συμφωνία παράδοσης υπέγραψε ο Γερμανός διοικητής νοτιανατολικού Aιγαίου, για τους Συμμάχους ο Άγγλος ταξίαρχος, ενώ από ελληνικής πλευράς παρίστατο ο Διοικητής του ηρωικού Iερού Λόχου, Συνταγματάρχης Xριστόδουλος Tσιγάντες.

Απόψε κρυφομίλησε
η Λευτεριά με μένα
Πάψετε Δωδεκάνησα
Να ’στε συλλογισμένα.

Θα γράψει συγκινημένος ο μεγάλος, ο αλησμόνητος δάσκαλος Φώτης Βαρέλης, επιγραφή η οποία σήμερα είναι χαραγμένη στον βράχο του λιμανιού της Σύμης.

Η είδηση για την απόδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα χαιρετίστηκε με μεγάλο ενθουσιασμό, σε μια περίοδο κατά την οποία η χώρα βρισκόταν, δυστυχώς, στη δίνη του αδελφοκτόνου Εμφυλίου Πολέμου.

Παρίσι, 10 Φεβρουαρίου 1947: Στο άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης μεταξύ Ιταλίας και των Συμμάχων Δυνάμεων αναφέρεται ότι η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα σε πλήρη κυριότητα τα νησιά της Δωδεκανήσου: Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Επισκοπή (Τήλο), Νίσυρο, Κάλυμνο, Λέρο, Πάτμο, Λειψούς, Σύμη, Κω και Καστελλόριζο καθώς και «τας παρακειμένας νησίδας».

Η ένταξη της Δωδεκανήσου (κατοικημένης σε ποσοστό 90% από Έλληνες) στον εθνικό κορμό αποτέλεσε το μόνο εδαφικό κέρδος της χώρας μας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στις 31 Μαρτίου 1947 ο Βρετανός διοικητής των συμμαχικών Δυνάμεων Κατοχής Δωδεκανήσου ταξίαρχος Α. Σ. Πάρκερ, παραδίδει τη διοίκηση στον αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη, ο οποίος ορίζεται πρώτος διοικητής Δωδεκανήσων με πολιτικό σύμβουλο τον πανεπιστημιακό και δικαστικό Μιχαήλ Στασινόπουλο.

Σύμφωνα με διηγήσεις ανθρώπων που έζησαν την πανηγυρική εκείνη ημέρα της λευτεριάς, ο λαός της Ρόδου, αφού παρακολούθησε γονατιστός, μαζί με τον τότε δήμαρχο Γαβριήλ Χαρίτο και με δάκρυα στα μάτια την έπαρση της ελληνικής σημαίας ύστερα από 630 χρόνια σκλαβιάς, ξεχύθηκε στη συνέχεια προς το κοιμητήριο του Αγίου Δημητρίου.

Εκεί εκτυλίχθηκαν συγκλονιστικές στιγμές, αφού οι Ροδίτες καλούσαν σπαραξικάρδια με δάκρυα συγκίνησης τους προγόνους τους να βγουν από τους τάφους για ν’ αναπνεύσουν επιτέλους τον αέρα της λευτεριάς που περίμεναν τόσα χρόνια, τόσους αιώνες:

Αιώνες περιμέναμε, πατρίδα να σε δούμε
Κι από τη μαύρη τη σκλαβιά να ελευθερωθούμε.
Σφίξε μας, μάνα, σφίξε μας, μέσα στην αγκαλιά σου
Δεν είμαστε πια ορφανά γιατί είμαστε κοντά σου.

Η επίσημη τελετή της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου έγινε στις 7 Μαρτίου 1948, ενώ το 1955 τα Δωδεκάνησα έγιναν νομός με πρωτεύουσα τη Ρόδο.

Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, θα επιβεβαιώσει κατηγορηματικά με τα λόγια του την ελληνικότητα της Δωδεκανήσου: «Η ελληνικότης των νησιών του Αιγαίου είναι ιστορικά απαράγραπτη και εθνικά αδιαπραγμάτευτη».

Σήμερα, 75 χρόνια μετά, ας τιμήσουμε ευλαβικά τους πατριώτες αυτούς που θυσιάστηκαν για να κυματίζει την ώρα που μιλάμε η ελληνική σημαία στο κτήριο της Περιφέρειας.

Ας τους θυμόμαστε πάντα με σεβασμό κι ευγνωμοσύνη. Γιατί λαός που ξεχνά την ιστορία του, είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει.

Πριν κλείσω, θα ήθελα να μεταφέρω έναν θερμό χαιρετισμό από τον συνταξιούχο αστυνομικό, κ. Σεραφείμ Αθανασίου, ο οποίος υπήρξε από τους πρώτους που επάνδρωσαν την Ελληνική Χωροφυλακή της Ρόδου, ερχόμενος το 1947 με το αρματαγωγό «Χίος».

Ο κ. Αθανασίου, ο οποίος υπηρέτησε επί 18 χρόνια στο νησί μας, είναι επίτιμος δημότης Ρόδου κι εκφράζει πάντα την βαθιά αγάπη του προς τον ροδίτικο και όλο τον δωδεκανησιακό λαό που ποτέ δεν ξεχνά.

Θα κλείσουμε με ένα ποίημα αφιερωμένο στην Ενσωμάτωση, γραμμένο από τον συγγραφέα και ιστορικό Θεοφάνη Μπογιάννο τον Ρόδιο:
Η Δωδεκάνησος ελεύθερη, η Γη το αναγγέλλει
Τη Λευτεριά ο Έλληνας, γι’ αναπνοή τη θέλει! […]
Εφτά Μαρτίου αδέρφια μου και τα Νησιά γιορτάζουν,
Με μια ψυχή με μια καρδιά, Ελευθεριά φωνάζουν.
Γιορτάζουν δώδεκα νησιά, και όλα τα χωριά μας
Χαιρόμαστε τη λευτεριά με όλη την καρδιά μας.
Όλα της Ρόδου τα χωριά, αστέρια τ’ Ουρανού,
Ελλάδα έχουν στην καρδιά, στη σκέψη και το νου!
Ροδίτες μου υπέροχοι τι άλλο να σας πω
Ωραίοι είστε Έλληνες, για σας χειροκροτώ!

Χρόνια πολλά στα νησιά μας!