Ρόδος- Βιώσιμος τουριστικός προορισμός: Μια πρώτη αποτίμηση του The Rhodes Co-Lab

Rodiaki NewsRoom

Γράφουν οι
Παρασκευή Μωραΐτου*
& Στέλιος Γκιάλης*

Ο γνωστότερος ορισμός της βιώσιμης ανάπτυξης ανήκει αναμφισβήτητα στην τέως πρωθυπουργό της Νορβηγίας Gro Harlem Brundtland. Ως πρόεδρος της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, παρέδωσε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, το 1987, την Αναφορά της στην οποία ως βιώσιμη ανάπτυξη ορίζεται,
«η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες των σύγχρονων γενεών χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των επόμενων γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες».

Στόχος του άρθρου αυτού είναι να αντιμετωπίσει κριτικά το περιεχόμενο της πρωτοβουλίας The Rhodes Co-Lab που παρουσιάστηκε περί τα μέσα Φεβρουαρίου στο κοινό της Ρόδου. Διακηρυγμένος στόχος της πρωτοβουλίας, που υλοποιείται από την περιφέρεια Ν. Αιγαίου και τον όμιλο TUI, είναι να μετατρέψει τη Ρόδο σε βιώσιμο τουριστικό προορισμό, φιλοδοξώντας ταυτόχρονα να αποτελέσει «καλή πρακτική» για τους υπόλοιπους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως.

Θα ξεκινήσουμε επισημαίνοντας πως αν και η «βιωσιμότητα» έχει μπει δυναμικά στη ζωή μας ήδη από τη δεκαετία του ’70, τα αποτελέσματα μετά από πέντε δεκαετίες πολιτικών υλοποίησή της υπολείπονται των προσδοκιών που δημιουργήθηκαν. Η αρνητική αυτή επισήμανση φαίνεται να ισχύει ειδικά στην ελληνική νησιωτική πραγματικότητα όπου η άνθιση της «τουριστικής βιομηχανίας» συνοδεύεται από χρόνιες ελλείψεις απαραίτητων υποδομών και ένα δυσλειτουργικό ή ανεφάρμοστο θεσμικό πλαίσιο.

Τα παραπάνω μοιάζουν να αφορούν και το The Rhodes Co-Lab. Συγκεκριμένα, το «Επιχειρηματικό μοντέλο» (Business plan), του ομίλου TUI, αναπτύσσεται σε 3 πυλώνες και 6 στρατηγικούς στόχους όπως φαίνεται στον πίνακα που παραθέτουμε και εξειδικεύεται σε συγκεκριμένους επιμέρους ποσοτικούς στόχους και δράσεις/μέτρα που συντάσσονται με δεσμεύσεις που ήδη έχουν τεθεί σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο.

Πολλά δηλαδή από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα του έργου, θα πρέπει να τα πραγματοποιήσουμε τόσο τοπικά όσο και σε εθνικό επίπεδο, ούτως ή άλλως -αν δεν έπρεπε να το έχουμε κάνει ήδη! Για την υλοποίηση του προγράμματος, στα χρηματοδοτικά εργαλεία της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου (Ε.Π. Περιφέρειας Ν. Αιγαίου, Ταμείο Ανάκαμψης, Ηλέκτρα), προστίθεται η χρηματοδότηση του ομίλου TUI.

Ευνοϊκή πρόσβαση στις παραπάνω χρηματοδοτήσεις ή και χρηματοδοτήσεις ενδεχομένως του ιδιωτικού τομέα, θα έχουν οι επιχειρήσεις που κατά τη λειτουργία τους ενσωματώνουν τα κριτήρια ESG, που αναφέρονται σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον (Environment), την κοινωνία (Social), και την εταιρική διακυβέρνηση (Governance)..

Μελετώντας κανείς το «Επιχειρηματικό μοντέλο» δεν γίνεται εύκολα με ποια κριτήρια έγινε η εξειδίκευση των στόχων, που σε πρώτη ματιά φαίνεται να ευνοούν και πάλι τους μεγάλους επιχειρηματίες του τουρισμού.

Ταυτόχρονα η βιωσιμότητα δε συμβαδίζει με «πάγιες πρακτικές» όπως, υπερδόμηση, αυθαίρετη και εκτός σχεδίου δόμηση και καταπάτηση κοινόχρηστων χώρων και παραλιών εν’ τη απουσία περιβαλλοντικού ελέγχου, που αποτελούν γνωστές ελληνικές παθογένειες με ιδιαίτερη ένταση σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς και στον τόπο μας.

Η επίτευξη της βιωσιμότητας δεν μπορεί παρά να αποτελεί απόρροια ενός γενικότερου σχεδιασμού, χωροταξικού, πολεοδομικού και περιβαλλοντικού, σε συνδυασμό με τον προσδιορισμό της Φέρουσας Ικανότητας του τόπου. Επί αυτών των ζητημάτων θα περίμενε κανείς σαφείς κατευθύνσεις και προτάσεις από το The Rhodes Co-Lab.

Στην ευρύτερη, για παράδειγμα, περιοχή του νησιού κατά μήκος παράκτιων εκτάσεων «οικοπέδων» σχεδιάζεται ήδη για το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα η ανέγερση τουλάχιστον επτά νέων τουριστικών μονάδων. Πόσες τελικά κλίνες και πόσους επισκέπτες αντέχει το νησί μας και πόση επιπλέον πίεση μπορεί να δεχθεί το παράκτιο οικοσύστημα; Ο περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης και ο καθορισμός χρήσεων γης, δεν μπορεί να επαφίεται στο «φιλότιμο» του κάθε επενδυτή άλλα θα πρέπει να αποτελέσει επιτελούς νόμο του ελληνικού κράτους και θεμελιώδης στόχευση των τοπικών αρχών εάν πράγματι επιδιώκεται η Ρόδος να αποτελέσει παράδειγμα βιώσιμου τουριστικού προορισμού παγκοσμίως.

Η «οικοπεδοποιήση» των εκτός σχεδίου εκτάσεων δε συμβάλει ούτως ή άλλως στην ενίσχυση του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα ενώ, τα αυξημένα μεταφορικά κόστη λόγω νησιωτικότητας, δεν ευνοούν την παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων. Οι επιχειρηματίες του τουρισμού, χωρίς επιπλέον ριζικά μέτρα και ρυθμίσεις, θα προτιμούν και πάλι «γιαπράκια» από την Τουρκία, λάδι από Ιταλία και σταφίδα από το Ιράν.

Σημαντική αδυναμία του υπό συζήτηση Επιχειρηματικού Μοντέλου μοιάζει να είναι ο -καταρχήν έστω- προσδιορισμός της Φέρουσας Ικανότητας της πολιτιστικής κληρονομιάς και ο καθορισμός πλαισίου λειτουργίας και ελέγχου επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε ιστορικούς, αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία.

Η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου ειδικά, αποτελεί πεδίο ανεξέλεγκτης δραστηριότητας του ευρύτερου τουριστικού τομέα, με την παραβατικότητα, πολεοδομική και επιχειρηματική, να οργιάζει. Το μνημειακό σύνολο, παραδοσιακά περιοχή κατοικίας, υπό το βάρος του “brand” της UNESCO, μετατρέπεται σταδιακά σε τεράστιο mall και ξενοδοχειακό όμιλο, στο πλαίσιο του γενικότερου αποπληθυσμού και αστικού εξευγενισμού (gentrification) της περιοχής.

Καταλήγοντας, το ερώτημα είναι εάν δύναται να επιτευχθεί η αειφορία αυτού του τόπου και η διασφάλιση ενός καλύτερου αύριο για τις μελλοντικές γενιές όπως ειπώθηκε στην παρουσίαση του The Rhodes Co-Lab, με τις προϋποθέσεις που τεθήκαν ή εάν τελικά θα καταλήξουμε να αναπαράγουμε το υπάρχον τουριστικό μοντέλο των μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων και του μαζικού τουρισμού, που απλά θα το «βαφτίσουμε» βιώσιμο.

Τα παραπάνω γίνονται πολύ πιο επίκαιρα δεδομένου του πρόσφατου πολυνομοσχεδίου για το περιβάλλον το οποίο και αποσύρθηκε για να τροποποιηθεί ως αποτέλεσμα των σφοδρών αντιδράσεων φορέων και πολιτών αλλά της επίκαιρης συζήτησης για την ανομία και το όργιο των πολεοδομικών παραβάσεων στη Μύκονο (βλ. σχετικό άρθρο μας «Υπερτουρισμός στη Ρόδο: Περί του αν θέλουμε «να γίνουμε Μύκονος» Ροδιακή, 1/9/2022).

* Η Παρασκευή Μωραΐτου είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός MSc στην Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Δωδεκανήσου
Και ο Στέλιος Γκιάλης, αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου