Γιάννης Σαμαρτζής: Πώς υπολογίζονται η ανισοκατανομή του εισοδήματος και ο βαθμός φτώχειας, και ποιες είναι οι συνέπειές τους

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομολόγος

Η διανομή του εισοδήματος που παράγεται σε οποιαδήποτε χώρα, επηρεάζει άμεσα το εύρος της κοινωνικής της συνοχής, αλλά και τις κοινωνικές ανισότητες και, κατά συνέπεια, επηρεάζει το μέγεθος της ευημερίας των πολιτών της.

Επομένως, η διανομή του εισοδήματος εκφράζει την ποιοτική διάσταση του επιπέδου ζωής και ευημερίας της κοινωνίας στο σύνολό της. Έτσι, όσο μεγαλύτερο είναι το μερίδιο που λαμβάνει το τμήμα του πληθυσμού με πολύ υψηλό εισόδημα, έναντι του αντίστοιχου τμήματος του πληθυσμού με πολύ χαμηλό εισόδημα, τόσο διευρύνονται οι εισοδηματικές ανισότητες.

Η πραγματική κατανομή του εισοδήματος, σε οποιαδήποτε χώρα, υπολογίζεται με βάση την Καμπύλη Lorenz (ευθεία γραμμή).

Στον κάθετο άξονα του σχετικού γραφήματος που παραθέτουμε, απεικονίζεται το σωρευτικό ποσοστό των εισοδημάτων, ενώ στον οριζόντιο άξονα απεικονίζεται το σωρευτικό ποσοστό των νοικοκυριών. Έτσι, σε μία ιδανική-τέλεια κοινωνία, το 30% π.χ. των νοικοκυριών θα είχε το 30% των συνολικών εισοδημάτων, το 60% των νοικοκυριών θα είχε το 60% των εισοδημάτων κ.ο.κ

Στην πραγματικότητα, όμως, σε όλες τις χώρες σε άλλες περισσότερο και σε άλλες λιγότερο αυτό δεν ισχύει, και παρουσιάζεται υστέρηση, με αποτέλεσμα να επικρατούν εισοδηματικές ανισότητες. Έτσι, το 30% των νοικοκυριών έχει λιγότερο εισόδημα από το 30% του συνόλου των εισοδημάτων, το 60% των νοικοκυριών έχει λιγότερο από το 60% των εισοδημάτων. κ.ο.κ., οπότε η πραγματική κατανομή των εισοδημάτων απεικονίζεται από την καμπύλη, που προαναφέραμε, και ονομάζεται καμπύλη Lorenz (Λόρεντζ).

Αντίθετα, το πόσο είναι το εύρος της εισοδηματικής ανισότητας σε μία χώρα προσδιορίζεται από τον συντελεστή Gini.

Ο συντελεστής Gini, που είναι ο δημοφιλέστερος δείκτης παγκοσμίως και χρησιμοποιείται συνήθως από τις στατιστικές υπηρεσίες, αντανακλά την εισοδηματική ανισότητα των νοικοκυριών και, επομένως, χρησιμοποιείται ως μέτρο εισοδηματικών ανισοτήτων.

Ο συντελεστής Gini, εκφράζει την άνιση κατανομή εισοδήματος και μπορεί να πάρει τιμές από το 0, όπου όλοι οι πολίτες έχουν το ίδιο εισόδημα και είναι το ιδανικό για τα νοικοκυριά, έως την τιμή 100 που είναι η χειρότερη-ακραία μορφή ανισότητας, όπου πολύ λίγα άτομα κατέχουν όλο το εισόδημα, ενώ οι υπόλοιποι πολίτες και τα νοικοκυριά έχουν μηδενικό εισόδημα.

Ο δείκτης της ανισοκατανομής εισοδήματος μετριέται, σε όλες σχεδόν τις χώρες, με τον λόγο του συνολικού εισοδήματος που λαμβάνει το 20% του πληθυσμού με το υψηλότερο εισόδημα, προς εκείνο που λαμβάνει το 20% του πληθυσμού με το χαμηλότερο εισόδημα. Δηλαδή, ο δείκτης αυτός μας δείχνει το πόσες φορές το μερίδιο εισοδήματος του «πλουσιότερου» 20% του πληθυσμού είναι υψηλότερο του «φτωχότερου» 20%.

Όταν π.χ. ο δείκτης αυτός λαμβάνει μία τιμή π.χ. 5,2, που ήταν η τιμή του 2020 στη χώρα μας, - σύμφωνα με τα τελευταία δημοσιευμένα στοιχεία της Eurostat -, τότε συμπεραίνουμε ότι το μερίδιο εισοδήματος του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού μας ήταν 5,2 φορές υψηλότερο από το μερίδιο του φτωχότερου 20% του πληθυσμού. Αντίθετα, όσο μικρότερη είναι η τιμή του δείκτη, τόσο μικρότερη είναι η ψαλίδα μεταξύ του πλουσιότερου 20% προς το φτωχότερο 20% του πληθυσμού. Ο δείκτης αυτός αποτελεί διεθνώς ένα από τα βασικά κριτήρια για τη διαπίστωση της κοινωνικής συνοχής αλλά και των κοινωνικών ανισοτήτων σε μία χώρα.

Είναι φανερό, πλέον, ότι οι κοινωνικές ανισότητες τα τελευταία χρόνια, σε παγκόσμιο επίπεδο, ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες - όπως παρατηρούμε και στα media - απειλούν σοβαρά την κοινωνική συνοχή. Η αύξηση της ανεργίας, ειδικότερα στους κόλπους των νέων, η άνιση πρόσβαση στις υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας και η αύξηση του ποσοστού της φτώχειας στον ευρωπαϊκό πληθυσμό, αποτελούν πραγματικότητα με αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική ευημερία. Το φαινόμενο αυτό, των κοινωνικών ανισοτήτων, εγείρει αμείλικτα ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα των πολιτικών συστημάτων, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να περιορίσουν τις ανισότητες και να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή, όπως προβλέπει το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο.

Βαθμός φτώχειας
Σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο δείκτης του βαθμού φτώχειας αναδεικνύει το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται κάτω από το «όριο της φτώχειας».

Το όριο της φτώχειας σε μία χώρα, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ορίζεται στο 60% του διάμεσου εισοδήματος του συνόλου των νοικοκυριών. Πρόκειται δηλαδή για το ποσοστό του πληθυσμού που ζει με εισόδημα κάτω του 60% του μέσου εθνικού εισοδήματος.

Ο βαθμός φτώχειας υπολογίζεται με δύο αντιπροσωπευτικούς δείκτες:
α) τον λόγο ορίου φτώχειας πριν από τις κοινωνικές διανομές, ο οποίος αναδεικνύει τις ανισότητες που προκύπτουν από την αρχική διανομή του εισοδήματος και, συγκεκριμένα, το ποσοστό του πληθυσμού που κινδυνεύει να βρεθεί κάτω από το όριο της φτώχειας αν δεν υπάρξουν κοινωνικές δαπάνες και,

β) τον λόγο ορίου φτώχειας μετά τις κοινωνικές διανομές, που αναδεικνύει σε ποιο βαθμό οι κοινωνικές διανομές περιορίζουν το ποσοστό φτώχειας, το οποίο προκύπτει από την αρχική διανομή του εισοδήματος.

Οι βασικότερες κοινωνικές διανομές - παροχές στη χώρα μας, οι οποίες αμβλύνουν, εν μέρει, τις ανισότητες και τον βαθμό φτώχειας, είναι: τα επιδόματα της ανεργίας, στέγασης, παιδιού, γέννησης, αναπηρίας, ρεύματος, θέρμανσης, ανασφάλιστου υπερήλικα, καθώς και το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα των ευάλωτων νοικοκυριών.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται το παράδοξο, σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες η οικονομική μεγέθυνση να μπορεί να συμβαδίζει με τη διεύρυνση της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Μάλιστα, αυτό παρατηρείται και στη χώρα μας, παρά την οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων χρόνων.

Βέβαια, η διεύρυνση των ανισοτήτων, κατά μείζονα λόγο, προήλθε από τη δυσανάλογη αύξηση στις τιμές της ενέργειας - λόγω του πολέμου στην Ουκρανία - και τη συνεπακόλουθη αύξηση σε όλα τα προϊόντα και, ιδιαίτερα, στα βασικά είδη διατροφής, με αποτέλεσμα να εμφανίζει η Ελλάδα, όπως και οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, «διατροφική φτώχεια».

Ιδιαίτερα, στην Ελλάδα, ενώ ο γενικός (δομικός) πληθωρισμός μειώθηκε στο 1,5% περίπου, ο πληθωρισμός στα τρόφιμα παραμένει υψηλός και κινείται γύρω στο 12%. Αυτό, έχει ως αποτέλεσμα να πλήττονται στη χώρα μας οι ευπαθείς εισοδηματικές ομάδες, οι οποίες, σε συνδυασμό με την υψηλή ανεργία των νέων, είναι ικανές να προξενήσουν διαταραχές στην κοινωνική συνοχή.

Ωστόσο, το Ταμείο Ανάκαμψης, με το ποσό των 750 δισ. ευρώ της ΕΕ, προς τις χώρες της Ευρωζώνης, έχει ως βασικό σκοπό να αποτρέψει τη διεύρυνση των οικονομικών ανισορροπιών, τόσο μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσο και μεταξύ των νοικοκυριών τους.

Απομένει, λοιπόν, στους εδώ κυβερνητικούς ιθύνοντες - με το σημαντικό μέγεθος των 32 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης, των πόρων του ΕΣΠΑ προς τις περιφέρειες, και των κονδυλίων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), τα οποία όλα μαζί θα προσεγγίσουν τα 70 δισ. ευρώ μέχρι το 2026 -, να αναλάβουν τολμηρές πρωτοβουλίες και να προβούν σε αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, που θα βασίζονται σε ένα ανταγωνιστικό, βιώσιμο, εξωστρεφές και αποτελεσματικό μοντέλο ανάπτυξης.

Για το επίτευγμα αυτό, οφείλουν να κινητοποιηθούν δυναμικά, τόσο ο Δημόσιος Τομέας, όσο και οι υγιείς, δημιουργικές και παραγωγικές δυνάμεις της ελληνικής οικονομίας, είτε μεμονωμένα, είτε συμπράττοντας με ξένους υγιείς επιχειρηματικούς ομίλους, ώστε να προσφέρουν ένα θετικό αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία, προς όφελος των καταναλωτών.

Οι όποιες μεταρρυθμίσεις, θα πρέπει να έχουν έντονο προοδευτικό πρόσωπο και να κατανέμουν δίκαια τα κοινωνικά βάρη, στοχεύοντας στη μείωση της ανεργίας των νέων, στην άμβλυνση των ανισοτήτων και της φτώχειας και, γενικά, στη βελτίωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών.

Ωστόσο, το μέγεθος της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων, αποτελούν τις μεγαλύτερες πληγές του καπιταλιστικού συστήματος και είναι δύσκολο να επουλωθούν με τις εφαρμοζόμενες οικονομικές πολιτικές.

Ήδη στη χώρα μας, οι κοινωνικές ανισότητες καταλαμβάνουν τις τελευταίες θέσεις, μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης. Σε αυτό συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό το μέγεθος της παραοικονομίας και της φοροδιαφυγής, εάν λάβουμε υπόψη μας ότι από τα στοιχεία των φορολογικών δηλώσεων προκύπτει, ότι το 70% των φορολογουμένων δηλώνει εισοδήματα κάτω από 10.000 ευρώ, ενώ το 40% δηλώνει κάτω από 5.000 ευρώ, (στοιχεία δηλώσεων 2021), ενώ το μεγαλύτερο μέρος των φορολογικών εσόδων προέρχεται από τα συνήθη «υποζύγια», δηλαδή από τους μισθωτούς και τους συνταξιούχους.

Θεωρείται αυτονόητο ότι, η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής θα αυξήσει τα έσοδα του κράτους και, αυτό με τη σειρά του, θα οδηγήσει διαχρονικά στη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των νοικοκυριών και στην άμβλυνση των ανισοτήτων.

Τελικά, «το κλειδί» της ευημερίας των λαών είναι μία ισχυρή παραγωγική οικονομία, χωρίς αποκλεισμούς και ανισότητες, δεδομένου ότι από το μέγεθος της οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας εξαρτώνται όλα, είτε αυτό λέγεται Δημόσια Υγεία, είτε λέγεται Δημόσια Παιδεία, είτε μία ισχυρή Εθνική Άμυνα.

Καμπύλη Lorenz και δείκτης Gini
Στο γράφημα παρατηρούμε ότι:
α) Η πραγματική κατανομή του εισοδήματος σε μία ιδανική κοινωνία, υπολογίζεται σε οποιοδήποτε σημείο πάνω στην καμπύλη Lorenz (ευθεία γραμμή Κ) και καταδεικνύει την τέλεια εισοδηματική ισότητα. Έτσι, π.χ. το 30% των νοικοκυριών (στον οριζόντιο άξονα ) θα έχει το 30% των συνολικών εισοδημάτων (στον κάθετο άξονα), το 60% των νοικοκυριών θα έχει το 60% των εισοδημάτων, κ.ο.κ.

β) Αντίθετα, όσο πιο μεγάλος είναι ο χώρος της περιοχής Α, μεταξύ της ευθείας γραμμής (Κ) και της καμπύλης, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανισότητα στη κατανομή των εισοδημάτων και, επομένως, ο χώρος αυτός καταδεικνύει το χάσμα της ανισότητας (Δείκτης Gini).