Στ. Γκιάλης-Παρ. Μωραΐτου: Αν θέλουμε να φτιάξουμε ξανά και καλύτερα τη Ρόδο

Rodiaki NewsRoom

Γράφουν οι Στέλιος Γκιάλης
Αν. Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Παρασκευή Μωραΐτου
Αρχιτέκτων Μηχανικός MSc,Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Δωδεκανήσου

«Δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματα χρησιμοποιώντας τον ίδιο τρόπο σκέψης που είχαμε όταν τα δημιουργήσαμε»!
Albert Einstein

Ένας ιστορικός τόπος και από τα πιο όμορφα νησιά της Μεσογείου έχει υποστεί μία τεράστια καταστροφή. Μετά από συνολικά έντεκα ημέρες (!), η πυρκαγιά που ξεκίνησε στις 18 Ιουλίου, κατέκαψε, μεταξύ άλλων, πολλές χιλιαδες στρέμματα και ζώα.

Ευτυχώς δε θρηνήσαμε ανθρώπινες ζωές, αλλά αυτό δεν επιτρέπει κανένα εφησυχασμό. Ο απολογισμός, της άνευ προηγουμένου για τη Ρόδο, οικολογικής καταστροφής, η απόδοση ευθυνών και κυρίως το να «φτιάξουμε ξανά και καλύτερα», είναι εγχειρήματα που προϋποθέτουν ισχυρή πολιτική βούληση, σωστή οργάνωση και μεγάλη χρηματοδότηση.

Προϋποθέτουν επίσης ριζικά διαφορετικές πρακτικές από αυτές του παρελθόντος -αντί του business as usual- και ενεργοποίηση της τοπικής κοινωνίας.

Στόχος του άρθρου είναι να κατονομάσει συνοπτικά, κάποιες βαθύτερες αιτίες «που μας έφεραν ως εδώ» και επομένως τι πρέπει να αποφευχθεί την «επόμενη μέρα».

Όχι διεκδικώντας την απόλυτη αλήθεια αλλά στη βάση παράθεσης κομβικών ευρημάτων από τη βιβλιογραφία, διεθνών καλών πρακτικών και αξιοποίησης της πείρα ανθρώπων της «πρώτης γραμμής», εθελοντών και άλλων με πρακτική και θεωρητική γνώση.

πυρκαγιά δεν ήταν μοιραίο αποτέλεσμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η κλιματική αλλαγή μας «δείχνει πλέον τα δόντια» της, αλλά το να κάνουμε τα οικοσυστήματα λιγότερο ευάλωτα απέναντι σε αυτή είναι κάτι αναγκαίο και εφικτό.

Η προσαρμογή και ο μετριασμός των επιπτώσεων είναι στη στόχευση πολλών ευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών, παραμένουν όμως κυρίως «ασκήσεις επί χάρτου» ή αποτελούν δυστυχώς «πράσινο ξέπλυμα» (greenwashing).

Οι καταστρεπτικές συνέπειες για τη Ρόδο είναι το τραγικό αποτέλεσμα α) ελλείψεων πρόληψης και ολοκληρωμένου σχεδιασμού πολλά χρόνια πριν ξεσπάσει η φωτιά, και β) απουσίας συντονισμού και επιχειρησιακής ετοιμότητας εμπλεκόμενων φορέων και επαρκών μέσων.

Σε σχέση με την απουσία πρόληψης και απαραίτητων έργων υποδομής, καταγράφονται ενδεικτικά: ανεπαρκείς αντιπυρικές ζώνες, έλλειψη υλοτομίας και καθαρισμού, απουσία πυκνού -λειτουργικού δικτύου κρουνών υδροληψίας, ανεπαρκής πυροσβεστικός εξοπλισμός και παλιά οχήματα, έλλειψη κατάλληλης στελέχωσης εμπλεκόμενων υπηρεσιών (βλ. Πυροσβεστικής, Δασαρχείου).

Πολλές από αυτές τις ελλείψεις δημιουργήθηκαν ή επιδεινώθηκαν την τελευταία 15ετία λόγω πολλαπλών κρίσεων, και γενικότερης απαξίωσης δημόσιων φορέων και υπηρεσιών.

Η επίπτωση αυτών υπήρξε πολλαπλασιαστικά αρνητική στην αλληλεπίδρασή της με γνωστές «δομικές ιδιαιτερότητες» της ελληνικής διοίκησης (π.χ. επικάλυψη αρμοδιοτήτων).

Με τη σειρά της, η απουσία ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδιασμού και άλλων θεσμικών εργαλείων καθορισμού και εφαρμογής προτεραιοτήτων χωρικής ανάπτυξης, έχει οδηγήσει στις εκτενείς υπερβάσεις (βλ. αυθαιρεσίες) δόμησης, στα καρκινοβατούντα κτηματολόγια (ιδιοκτησιακό και δασικό), στις υπολειτουργούσες κρατικές και περιφερειακές υπηρεσίες με αρμοδιότητα την προστασία του περιβάλλοντος.

Είναι χαρακτηριστικό πως εδώ και πολλούς μήνες η επικαιρότητα στο νησί περιστρεφόταν -με περισσή ομολογουμένως υποκρισία από πλευράς κρατικών και τοπικών αρχών- γύρω από το ποιος έχει την ευθύνη για περίφημη «καντίνα» (βλ. beach-bar) στη Νότια Ρόδο.

Η «καντίνα» κάηκε ολοσχερώς καθώς αυτοί που την έφτιαξαν και όσοι δεν σταμάτησαν την ανέγερση της ξέχασαν ότι πέρα από το ότι καταπατούν χτίζουν μία επισφαλή κατασκευή σε επαφή με δασικές εκτάσεις.

Αντίστοιχα θα μπορούσαν γραφτούν για πολλές από τις νόμιμες ξενοδοχειακές μονάδες που έπαθαν ζημιές. Η ουσία είναι πως οι χρόνιες συστηματικές υπερβάσεις αρχών και νόμων δόμησης στο περιαστικό και αγροτικό περιβάλλον σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της υπερεντατικής τουριστικής ανάπτυξης έχουν διαταράξει τη σχέση ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος και παράγουν πραγματικές καταστρεπτικές συνέπειες (και) για τη Ρόδο.

Αναφορικά με την απουσία ολοκληρωμένου συντονισμού, ετοιμότητας και επάρκειας μέσων, κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, οι μαρτυρίες των εθελοντών είναι διαφωτιστικές.

Το καταστρεπτικό φαινόμενο δεν ελέγχθηκε έγκαιρα από τις αρμόδιες αρχές τις πρώτες υπήνεμες μέρες, ενώ μετά και την επιδείνωση των καιρικών συνθηκών ήταν εκ των πραγμάτων πολύ δύσκολο.

Σε αυτή την εξαιρετικά δυσμενή συνθήκη, με τις απαραίτητες ενισχύσεις να στέλνονται στο νησί με χαρακτηριστική καθυστέρηση, αναπάντεχη ήταν η συσπείρωση της τοπικής κοινωνίας με πλήθος πολίτες και εθελοντές που με αυταπάρνηση πάλεψαν στα πύρινα μέτωπα, σπεύδοντας να καλύψουν την ανεπάρκεια κρατικού μηχανισμού σε θέματα εκκένωσης πυρόπληκτης περιοχής, φιλοξενίας και περίθαλψής, ελέγχου των αναζωπυρώσεων κ.λπ. κ.λπ.

Η πρωτοφανής οικολογική καταστροφή του τόπου μας δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί αν δεν αλλάξουν, έστω σταδιακά, τα παραπάνω. Αν οι όποιες παρεμβάσεις εστιάσουν σε λίγα αντιπλημμυρικά έργα, περιορισμένες αναδασώσεις και σε μπόλικα μέτρα στήριξης του τουρισμού και των μεγαλο-επενδυτών, ενώ ταυτόχρονα η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας, η δημιουργία υποδομών και η μεσο-/μακροπρόθεσμη αναστροφή της φθοράς και υποβάθμισης των φυσικών οικοσυστημάτων του νησιού θεωρηθούν κοστοβόρες παρεμβάσεις, η Ρόδος δεν φτιαχτεί ξανά και καλύτερα.

Οι δε πολλά υποσχόμενες εξαγγελίες περί «πρότυπου βιώσιμου προορισμού» όπως αυτές του πολύ-διαφημισμένου Rhodes Co-Lab είναι πλέον περισσότερο πιθανό να ξεχαστούν ή να αποτελέσουν κακέκτυπα (βλ. σχετικό άρθρο μας «Μία πρώτη αποτίμηση του The Rhodes Co-Lab» Ροδιακή, 14-4-2023).

Το σίγουρο είναι ότι ο «μαύρος Ιούλιος» του 2023 θα χαραχτεί στη μνήμη πολλών γενεών ως ο μήνας «της φωτιάς που άργησε να σβήσει». Αυτό που μένει να φανεί είναι αν αυτό θα αποτελέσει αφορμή για το καλύτερο ή για το χειρότερο.