Κυριάκος Χονδρός: Η Πλατυτέρα των Ουρανών

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o
Κυριάκος Μιχ. Χονδρός
chondros.kyr@gmail.com 

Αυτές τις ημέρες οι κάτοικοι της πόλης και της υπαίθρου, επισκέπτονται ναούς και μοναστήρια για να προσκυνήσουν και να τα ευπρεπίσουν.

Ακούγονται ύμνοι και τραγούδια για να τιμήσουν τον Χριστό και την Παναγία.
«Επίβλεψον εν ευμενεία πανύμνητε Θεοτόκε, και ίασαι της ψυχής το άλγος».
Ολόκληρη η χριστιανική Ρωμιοσύνη τιμά και γεραίρει τη μνήμη των Αγίων μας.

Ιδιαίτερα ο λαός μας έχει στολίσει με επίθετα και χαρακτηρισμούς που ταιριάζουν με τη Μητέρα του Χριστού. Εκείνης που αποτελεί δικαίωση σε γη και ουρανό, ως γέφυρα με την οποία το ανθρώπινο γένος μετέχει στη σάρκωση του Λόγου.
Είναι η Σώτειρα του ελληνικού έθνους, με τα χιλιάδες προσκυνήματα διάσπαρτα από τη Μακεδονία μέχρι το Καστελλόριζο και την Κρήτη.

Όπως συμβαίνει παντού, στον χριστιανικό κόσμο, έτσι και στη Ρόδο, η Παναγία στέκεται πάντα ως καταφύγιο σε κάθε απελπισμένο και τυραννισμένο που αναζητά προστασία, ελπίδα και παραμυθία.
Αριστοκρατούσες οι πιο πολλές, λιγότερες δεξιοκρατούσες και σπανιότερες τριχερούσες.

Παναγίες γαλακτοτροφούσες, Ρόδον το αμάραντον, Παναγίες του Πάθους. Δεόμενες, Ελεημονήτρες, Μυρτιδιώτισσες, Γρηγορούσες, Γλυκοφιλούσες.
Παναγίες Φανερωμένες, του Διγενή, η Μεγαλόχαρη, Παναγία του Κάστρου, της Κρεμαστής, της Τσαμπίκας, της Σκιαδενής, του Χωραφιού.

Να μη ξεχάσουμε τη Παναγία της Μικράς ασίας, από τη Σμύρνη, από το Αϊβαλί, από τον Πόντο, τη Παναγία της Καραμακιώτισσα, την Καμαριανή, που στέκουν παραπονεμένες, γιατί αναθυμούνται τα περασμένα και θρηνούν μαζί με τις ψυχές των προσφύγων μικρασιατών.

Παναγία που δέχεται ευφρόσυνα το θυμίαμα της ευσέβειας του πιστού λαού, την παράκληση και τις ικεσίες. «Παναγία Τριάς, ελέησον ημάς».

Παναγία που εμφανίζεται με χαμόγελο, με γλυκύτητα, με πάνσεπτη μορφή. Με μάτια που άλλοτε αστράφτουν ως ο ήλιος άλλοτε με βαθειά ικανοποίηση για τον άνθρωπο και άλλοτε πάλι με μάτια δακρυσμένα.
Για πολλά χρόνια, δεκάδες χρόνια, οι πιστοί έτρεχαν σε μοναστήρια να τα λειτουργήσουν κρυφά από τις δυνάστες της κατοχής.

Ο Ι.Μ. Χατζηφώτης, μας περιγράφει την ιστορία της παναγίας της Δαμασκηνής:
«Είναι και μία Παναγιά ξενιτεμένη. Μεταφέρθηκε στη Μάλτα, όταν οι Ιππότες μαζί με Έλληνες κατοίκους της Ρόδου φύγανε από το νησί, που το κατέλαβε ο Σουλεϊμάν ο μεγαλοπρεπής. Πρόκειται για εικόνα βυζαντινή, μία πανέμορφη Παναγιά με μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια, που της δώσανε το όνομα Παναγιά η Δαμασκηνή. Για ποιο λόγο ακριβώς δεν είναι γνωστό. Άλλοι λένε ότι της το δώσανε οι Ιππότες, γιατί είχαν την εντύπωση ότι την είχανε δει στη Δαμασκό. Άλλοι ότι πήρε το όνομά της από έναν ιερομόναχο Δαμασκηνό, που τη φιλοτέχνησε.

Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι οι Δωδεκανήσιοι στη Βαλέττα την τοποθέτησαν στον ορθόδοξο ελληνικό ναό που χτίσανε εκεί. Ο ναός όμως αυτός εξουνιτίσθηκε και οι ορθόδοξοι αναγκάστηκαν να ανεγείρουν δεύτερο ναό, όπου δεν τους επέτρεψαν να πάρουν την Παναγία τη Δαμασκηνή, η οποία και παραμένει έκτοτε στον ουνίτικο ναό. Εκεί την επισκέφθηκα και την προσκύνησα πριν από λίγα χρόνια.

Ήταν πράγματι πολύ όμορφη, αλλά μου φάνηκε περίλυπη, «θρηνωδούσα».
Από τότε η εικόνα της δε λέει να φύγει από τη σκέψη μου. Και σήμερα αναλογίζομαι πως θα έχουν βουρκώσει τα μάτια της, μακριά από την πατρίδα, σε ναό μάλιστα ουνίτικο».

Η πολύτιμη μορφή της Παναγίας, βρίσκεται παντού, σε τοιχογραφίες, και σε φορητές εικόνες, σε περίτεχνα τέμπλα, με επένδυση σκαλισμένη από ασήμι ή χρυσάφι.
Μπροστά στην εικόνα της, μεγάλη ή μικρή δεν έχει σημασία, ανάμεσα σε μυρωδιές, από κερί μέλισσας, κι από λιβάνι, ευλαβικά καταθέτουν οι πιστοί τις δεήσεις και διατυπώνουν τις προσδοκίες τους.

Η Παναγία μεσητεύει στον Παντοκράτορα, για την εκπλήρωση των πόθων και των δεήσεων των ανθρώπων. Ο λαός μας κλαίει μαζί της το σταυρικό θάνατο του Ιησού, προσδοκώντας Ανάσταση.

«Υπέραγνε Μαρία, Κεχαριτωμένη την κατωθείσαν ψυχήν μας αγάθυνον».
Η Μητέρα του Χριστού κατανοεί τη δυστυχία και τη δυσχέρεια και θλίβεται για την ανθρώπινη μοίρα.
Τον ανθρώπινο μακρόβιο Γολγοθά.

Παναγία ονομάστηκε από τον τρίτο αιώνα, δηλαδή αγιωτάτη μεταξύ των αγίων κι αυτή η ονομασία καθιερώθηκε στους Έλληνες σε αντίθεση με τους Λατίνους.
Από τις πιο παλιές εικόνες της Παναγίας, αρχές του τρίτου αιώνα, είναι μία που βρέθηκε στη Ρώμη όπου υπάρχουν και αγιογραφίες που αναπαριστούν επεισόδια από τη ζωή της, σύμφωνα με τα κείμενα των Ευαγγελίων ή τις προφορικές παραδόσεις. Στη συνέχεια ο κύκλος αυτός καλλιεργήθηκε στην Ελληνική Ανατολή και στο Βυζάντιο. Από τότε έχουμε τις αγιογραφίες των Εισοδίων, του Ευαγγελισμού, της Γέννησης, της Κοίμησης.

Παράλληλα αναπτύχθηκαν και οι τύποι της Πλατυτέρας όπου η Παναγία κάθεται στο θρόνο και της Οδηγήτριας όπου σηκώνει το κεφάλι περήφανα. Γι’ αυτούς τους τύπους υπήρχαν ειδικοί αγιογράφοι της Κρητικής Σχολής και της Μακεδονικής Σχολής. Αργότερα διαμορφώθηκε ο τύπος της λυπημένης Παναγίας που έχει προέλευση από τις πόλεις και τα χωριά της Μικράς Ασίας αλλά και της Παλαιστίνης.

Τον Ιερό Ναό του Ευαγγελισμού της πόλης Ρόδου, αγιογράφησε ο Φώτης Κόντογλου, αγιογράφος, ζωγράφος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Αϊβαλή στις 8 Νοεμβρίου 1895 και πέθανε στην Αθήνα στις 13 Ιουλίου 1965. Αυτόν τον ιερό ναό αγιογράφησε το 1952, περίοδο της μεγάλης παραγωγής στην εκκλησιαστική ζωγραφική.

Προηγουμένως η Ιερά Μητρόπολης Ρόδου, ζήτησε από το Εθνικό Ίδρυμα στην Αθήνα, αρωγή για την εικονογράφηση και διαρρύθμιση του ναού τον Οκτώβριο του 1952.
Το 1954, Ροδίτης ο ποιητής Κ.Ν.Κωνσταντινίδης (1885-1971) γεννημένος στην Αλεξάνδρεια, παρέλαβε από τον σπουδαίο αυτό αγιογράφο, επιστολή που αφορούσε τη Βυζαντινή και τη Φραγκική Τέχνη, σε σχέση με τη Ρόδο.

Ο Φ. Κόντογλου έγραψε σειρά άρθρων στην εφημερίδα της Αθήνας «Ελευθερία» από τον Οκτώβριο μέχρι τον Νοέμβριο του 1952, σχετικά με τις αγιογραφίες.

Όταν ο αγιογράφος, εργαζόταν στον ιερό ναό του Ευαγγελισμού, φιλοτέχνησε το πορτραίτο της κυρίας Σταματίας Συροπούλου, σήμερα συνταξιούχος εκπαιδευτικός, η οποία τον θυμάται πολύ καλά.