Δρ. Ιωάννης Βολανάκης: Αμάραντος ο πράσινος (Amarantus viridis), κοινώς βλίτον

Rodiaki NewsRoom

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδας

Ο Αμάραντος ο πράσινος (Amarantus viridis), κοινώς βλίτον, είναι μονοετής πόα της οικογενείας των Αμαραντιδών (Amaranthaceae). Η οικογένεια αυτή περιλαμβάνει περίπου εξήντα (60) γένη, με οκτακόσια (800) είδη, τα οποία απαντούν στις τροπικές και στις εύκρατες περιοχές της γης. Είναι κυρίως μονοετείς ή πολυετείς πόες, με φύλλα απλά, αντίθετα ή κατ΄ εναλλαγήν διατεταγμένα.

Του
Δρ. Ιωάννου Ηλ. Βολανάκη
Επιτίμου Εφόρου Αρχαιοτήτων

΄Εχουν μικρά άνθη, συχνά με μεμβράνη και ελαφρά αγκαθωτά βράκτια ή βρακτίδια, μονογενή ή ερμαφρόδιτα. Τα σέπαλα είναι συνήθως τρία (3) έως πέντε (5), ενώ τα πέταλα ελλείπουν παντελώς.

Οι στήμονες είναι όσοι και τα σέπαλα και στο κάτω μέρος έχουν συνήθως ενωμένα τα νήματα σε κοντό σωλήνα, δηλαδή είναι μονάδελφοι. Η ωοθήκη είναι επιφυής, μονόχωρη και καταλήγει σε ένα (1) έως τρεις (3) στύλους. Το είδος του καρπού ποικίλλει (πυξίδιον, αχαίνιον κλπ.).

Aμάραντος (Amarantus) ή Αμάρανθος (Amaranthus)
Η ονομασία του φυτού είναι σύνθετος και σημαίνει το φυτό που δεν μαραίνεται.
Πρόκειται για γένος με αρκετά είδη, συνήθως ζιζάνια διαφόρων καλλιεργειών, γνωστά με τις κοινές ονομασίες : βλίτα, αγριόβλιτα κλπ.

Αμάραντος ο πράσινος (Amarantus viridis), κοινώς βλίτον
Πρόκειται για μονοετή πόα (ύψους 0,30-0,80 μ. περίπου), ο βλαστός της οποίας είναι διακλαδισμένος, τα φύλλα μακρόμισχα, ωοειδή ή ρομβοειδή, ακέραια, πράσινα, συχνά με ωχρές κηλίδες στην επιφάνεια αυτών. Η άνω επιφάνεια των φύλλων είναι λεία και στιλπνή, ενώ η κάτω επιφάνεια αυτών εμφανίζει ελαφρώς εξέχουσες νευρώσεις. ΄Εχει άνθη πρασινωπά, κατά πυκνές μασχαλιαίες ή επάκριες φόβες διατεταγμένα. Ο καρπός είναι κάψα σχεδόν σφαιρική.

Το φυτό αυτό είναι αυτοφυές σε όλη την Ελλάδα. Ήταν ήδη γνωστό τους αρχαίους λαούς, που εκατοικούσαν γύρω από την Μεσόγειο Θάλασσα, οι οποίοι το εκαλλιεργούσαν, όπως και σήμερα και το κατανάλωναν ως λαχανικό, μαγειρευμένο κατά διαφόρους τρόπους.

Τα βλίτα σπείρονται κατά την ΄Ανοιξη, ευδοκιμούν σε όλα τα εδάφη, αν και προτιμούν γόνιμα και καλώς αρδεύομενα χώματα και αποτελούν δευτερευούσης σημασίας καλλιέργειες.

Συγγενή είδη, τα οποία χρησιμοποιούνται επίσης ως λαχανικά, είναι και τα επόμενα :
1) Αμάραντος ο υβριδικός (Amarantus viridis).
2) Αμάραντος ο λευκός (Amarantus albus).
3) Αμάραντος ο οπισθόστροφος (Amarantus opisthostrophus).

Ο Αμάραντος ο οπισθόστροφος είναι μονοετής πόα (ύψους περίπου 0,30-0,80 μ.), χνουδωτή, με βλαστό ισχυρό, όρθιο, αραιά διακλαδισμένο και φύλλα ωχροπράσινα. Πρόκειται για είδος κοινό σε όλη την Ελλάδα, το οποίο φύεται σε απορρίμματα, αλλά και σε καλλιεργούμενα χωράφια και κήπους.

Α) Αρχαία Ελληνική Γραμματεία
Το βλίτον αναφέρεται από την αρχαία ελληνική Γραμματεία. Ειδικότερα :
1)Θεόφραστος ο Ερέσιος (*371 π. Χ. -π + 287π.Χ.)
«… έστι δε και τα μεν καρόκαρπα των δένδρων και όλως των φυτών , τα δε πλαγιόκαρπα, τα δ΄ αμφοτέρως. …εξ αμφοτέρων δε και των δένδρων ένια και των λαχανωδών, οίον βλίτον, αδράφαξυς, ράφανος».

(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 1, 14, 2).
2)Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή Αναζαρβέας (* περίπου 7 μ.Χ. - + περίπου 88 μ. Χ.)
«Βλίτον. Αιγύπτιοι (καλούσιν) εχλωριπλάν, οι δε ριπλάν, Ρωμαίοι βλίτουμ, Δάκοι βλις».
(Δοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής, ΙΙ, 117).

3) Ορειβάσιος (περίπου 320 μ. Χ. - + 400 μ. Χ.)
«Το βλίτον έστι λάχανον υδατοδέστατον, καλλιεργούμενον μεταξύ των λαχανικών διά το φύλλωμα αυτού, αλλά και διά τους σπόρους του».
(Μ. Λαμπράκη, Τα Χόρτα, Αθήνα 2000, σ. 247).
Β) Μεσαιωνική και νεότερη Γραμματεία
Λαϊκή Ιατρική
Το βλίτον αναφέρεται επίσης στη μεσαιωνική Γραμματεία και σε εκείνη της εποχής της Τουρκοκρατίας.

1)Ενδεικτικά αναφέρονται, όσα σημειώνει ο πολυγραφότατος Μοναχός Αγάπιος Λάνδος ο Κρης (* Ηράκλειο Κρήτης περίπου 1600- + Βενετία 1656/1657 μ. Χ.), αναφορικά με το βλίτον και την χρήση αυτού στη Λαϊκή Ιατρική :

«Εις κοιλίας κίνησιν.
«…ρεβίνθια ψημένα, άσπρον βλήτον, μολόχα, σπαράγγια, σεύκλον, χρυσολάχανον και λάπαθον, να τα τρώγης και κραμβία ολίγον βρασμένα».
(Αγάπιος Λάνδος Κρής, Μοναχός, Γεωπονικόν, έκδοσις Μιχ. Σαλιβέρου, Αθήναι αν. χρ. εκδ., σ. 123-124). Το έργον «Γεωπονικόν» εξεδόθη το πρώτον στη Βενετία το έτος 1620.
2)Η γνωστή Κρήσσα Παιδαγωγός και Λαογράφος Ευαγγελία Φραγκάκι, αναφέρει σχετικά με την χρήση των χόρτων γενικά και του βλίτου στην Λαϊκή Ιατρική, τα επόμενα.

«Δυσκοιλιότητα.
…Η νετούρα του ανθρώπου πρέπει νάναι ρεγουλαρισμένη». Ήτοι, προκειμένου το πεπτικό σύστημα του ανθρώπου να λειτουργεί ομαλά και να μην δημιουργούνται προβλήματα, πρέπει κανείς να καταναλώνει ευρέως λαχανικά, μεταξύ των οποίων και βλίτα.
(Ευ. Κ. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης, Αθήναι 1978, σ. 174).

Χρήση και κατανάλωση βλίτων
Ο Αμάραντος ο πράσινος είναι πλούσιος σε φυτικές ίνες και περιέχει τις βιταμίνες Α και C, καθώς και ασβέστιο, σίδηρο, μαγκάνιο και φωσφόρο.
Τα βλίτα, όταν είναι ακόμη μικρά και τρυφερά και προτού ανθίσουν, οπότε σκληραίνουν, λαχανεύονται και μαγειρεύονται κατά διαφόρους τρόπους. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται και οι επόμενοι :

1) Βλίτα βραστά
Συλλέγονται οι τρυφεροί βλαστοί, πλένονται καλά και στη συνέχεια, αφού βράσει άφθονο, αλατισμένο νερό στην κατσαρόλα, ρίπτονται σε αυτό και βράζουν για περίπου 5΄-7΄ λεπτά. Σουρωνονται και σερβίρονται ζεστά ή κρύα. Τρώγονται, αφού αναμειχθούν με λεμόνι ή ξίδι και ελαιόλαδο. Καταναλώνονται ως σαλατικό ή μπορούν να αποτελέσουν ελαφρύ βραδινό φαγητό.

Στη Δωδεκάνησο συνηθίζεται να σερβίρονται τα βρασμένα βλίτα, καθώς και άλλα βρασμένα άγρια χόρτα, μαζί με τη λεγόμενη «σύβραση», η οποία παρασκευάζεται με ξηρά κρεμμύδια κομμένα σε μικρά τεμάχια, που στη συνέχεια σωτάρονται σε ελαιόλαδο, βιτάμ ή βούτυρο.

2) Βλίτα με φασολάκια πράσινα (τσαουλιά ή αμπελοφάσουλα) βραστά
Αφού βράσει το αλατισμένο νερό στην κατσαρόλα, ρίπτονται τα φασολάκια και βράζουν για περίπου 10΄, στη συνέχεια ρίπτονται και τα βλίτα και βράζουν ακόμη όλα μαζί για περίπου 5΄-7΄. Το μείγμα σερβίρεται ως σαλατικό, με λεμόνι ή ξίδι και ελαιόλαδο.

3) Βλίτα με πατάτες και κολοκυθάκια βραστά
Αφού βράσει άφθονο αλατισμένο νερό στην κατσαρόλα, ρίπτονται πρώτα τα κολοκυθάκια και οι πατάτες, κομμένες σε μέτρια τεμάχια και βράζουν περίπου για 10΄. Στη συνέχεια ρίπτονται τα βλίτα και βράζουν επί πλέον όλα μαζί επί 5΄ - 7΄λεπτά. Σερβίρονται ζεστά ή κρύα με λεμόνι ή ξίδι και ελαιόλαδο και καταναλώνονται, είτε ως σαλατικό, είτε ως ελαφρύ βραδυνό φαγητό.

4)Βλίτα με πατάτες και τομάτες, λαδερά
Άνηθος, μαϊντανός και ψιλοκομμένο ξηρό κρεμμύδι σωτάρονται στην κατσαρόλα σε ελαιόλαδο, προστίθενται πατάτες κομμένες σε μέτρια τεμάχια και βλίτα, καθώς και ένα φλυτζάνι νερό. Βράζουν σε μέτρια θερμοκρασία για 15΄λεπτά και στο τέλος προστίθεται φρέσκια τομάτα ψιλοκομμένη ή τοματοπελτές και το φαγητό βράζει ακόμη για 5΄- 7΄λεπτά. Σερβίρονται ως κυρίως πιάτο με φέτα.

5) Βλίτα για γέμιση σε χορτόπιττες
Άνηθος ή μάραθο, μαϊντανός και ψιλοκομμένο ξηρό κρεμμύδι σωτάρονται στην κατσαρόλα σε ελαιόλαδο, μέχρι να ροδίσουν και να ξανθίσουν, αλλά όχι να μαυρίσουν. Προστίθενται τα καλά πλυμένα και ψιλοκομμένα βλίτα, καθώς και ένα φλυτζάνι του τσαγιού νερό. Βράζουν σε μέτρια θερμοκρασία για περίπου 10΄ και αφού κρυώσουν χρησιμοποιούνται ως γέμιση στις χορτόπιττες, οι οποίες είτε τηγανίζονται ελαφρώς, είτε τοποθετούνται σε ταψί και ψήνονται σε μέτρια θερμοκρασία στον φούρνο.

Λαϊκή Ιατρική
Από τη Λαϊκή Ιατρική συνιστάται η κατανάλωση λαχανικών γενικώς και ειδικότερα βλίτων. Η κατανάλωση αυτών είναι πολλαπλώς χρήσιμη. Διότι, αφενός μεν δεν επιβαρύνει τον ανθρώπινο οργανισμό με περιττά λίπη κ.λπ., αφετέρου δεν συμβάλλει με τις φυτικές ίνες στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος.

Παρατήρηση
Τα βλίτα και ειδικότερα όταν αυτά είναι πολύ μικρά, ομοιάζουν με άλλα χόρτα, τα οποία είναι άκρως τοξικά και θανατηφόρα. Έτσι προ ετών, σύμφωνα με τον ημερήσιο Ελληνικό Τύπο, συνέβη άτομα να υποστούν δηλητηρίαση και να χρειασθεί να νοσηλευθούν στο Νοσοκομείο, επειδή εν αγνοία των κατανάλωσαν βλίτα, αναμεμειγμένα με βλαστούς του άκρως τοξικού και θανατηφόρου φυτού «Δατούρα το στραμώνιον (Datura stramonium)», κοινώς, διαβολόχορτο, ζουρνάς, τρομπέτα του Αρχαγγέλου κ.λπ. Επίσης κατά την συλλογή αγρίων χόρτων την περίοδο του χειμώνα, καλόν θα είναι να γνωρίζουμε εάν αυτά είναι ραντισμένα ή όχι. Εάν είναι ραντισμένα με τοξικές ουσίες, δεν πρέπει ούτε να συλλέγονται, αλλά και ούτε να καταναλώνονται.

Γενικά στη συλλογή, προπαρασκευή και την κατανάλωση των χόρτων, ήμερων και άγριων, απαιτείται γνώση και μεγάλη προσοχή, προκειμένου να αποφευχθούν δυσάρεστες καταστάσεις, που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δυνατόν να αποβούν θανατηφόρες.