Κυριάκος Χονδρός: Σχέσεις Ιεράς Μονής Πανορμίτη Σύμης με τα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου

Rodiaki NewsRoom

Μία προσέγγιση από ιστορική και λαογραφική σκοπιά

Γράφει ο Κυριάκος Μιχ. Χονδρός
chondros.kyr@gmail.com

Η αιωνόβια Ιερά Μονή του Ταξιάρχη Μιχαήλ του Πανορμίτη, αποτελεί το καύχημα και τη δόξα ,όχι μόνο των Συμιακών όπου γης, αλλά ευλαβικό καταφύγιο μεγάλου αριθμού χριστιανών, ανάμεσα στους οποίους οι Ροδίτες και οι Καστελλοριζιοί. Αποτελεί ακόμα συνδετικό κρίκο όλων των νησιών της Δωδεκανήσου, αλλά και πανελλήνιο προσκύνημα.

Εκτός από την πνευματική ζωή και την κοινωνική της προσφορά, συμμετείχε ενεργά στους εθνικούς αγώνες, για την απελευθέρωση των νησιών.

Η ιερή και θαυματουργή εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ με πανορθόδοξη ακτινοβολία, αποτελεί προσκύνημα χιλιάδων προσκυνητών όλον τον χρόνο, οι οποίοι μεταφέρουν κάποιο τάμα όπως μία μεγάλη λαμπάδα, ή μία σκούπα, ή κάποιο ασημένιο τάξιμο με την ελπίδα να έχουν υγεία. Αλλά είναι προστάτης άγγελος των σφουγγαράδων και των ναυτικών.

Από επιγραφή που υπάρχει στη θαυματουργή ολόσωμη εικόνα του Πανορμίτη, μαρτυρείται ότι ασημώθηκε το 1724 μ.Χ. από τον Ιωάννη Πελοποννήσιο με έξοδα των καπεταναίων, του κλήρου και της κοινότητας Σύμης.

Επομένως τον επόμενο χρόνο συμπληρώνονται 300 χρόνια από τότε, που ο καλλιτέχνης ασημουργός, φιλοτέχνησε την εικόνα του Πανορμίτη, ο Ιωάννης Πελοποννήσιος.

Η λατρεία προς τη θρησκεία των αγγέλων, πρέπει να προέρχεται από τις Μικρασιατικές πόλεις Φρυγία και Πισιδία που βρίσκονται σχεδόν απέναντι από τη Σύμη. Η αγγελολατρεία πρέπει ν’ άρχισε κατά τον 5ο αιώνα.

Η Ιερά Μονή δεσπόζει στον γραφικό όρμο της Σύμης, τον Πάνορμο, από το οποίο οφείλει την ονομασία Πανορμίτης. Παλαιότερα ονομαζόταν Πάνερμος (παν και όρμος).

Ο Ταξιάρχης Μιχαήλ ονομάζεται Πανορμίτης ο Συμιακός.
Στη Ρόδο είναι ιστορημένος ως Μιχαήλ Πανορμίτης. Τον αποκαλούν Παρανεμιώτη.
Στην Κω και Κάλυμνο, αλλά και στη Ρόδο αποτελεί βαφτιστικό όνομα.
Στην Κω ονομάζουν Παλαρνιώτη ή Παλερμνιώτη.
Στην Κάλυμνο Παλιορημιώτη.
Στην Κάσο λέγεται Πανελεμιώτης.
Στη Χάλκη Παλαρνιώτης.
Στη Λέρο Παναρμιώτης.

Στο Καστελλόριζο, υπήρχε μετόχι όπως θα δούμε στη συνέχεια. Τον αποκαλούν Πανερημιώτη. Στο νησί αυτό, ένα από τα γαμήλια έθιμα του γάμου, συνδέεται με προσκύνημα στον Πανορμίτη.

Παιδιά μικρά και μεγάλα τις παραμονές του γάμου, ανεβαίνουν στους λόγους και συγκεντρώνουν βότανα, τα οποία τοποθετούνται μέσα σε λευκά καθαρά σεντόνια και τα εναποθέτουν στην εικόνα του Πανορμίτη για να τα ευλογήσει. Κατόπιν τα σκορπίζουν την παραμονή του γάμου στα σπίτια του γαμπρού και της νύφης.

Στην Κάρπαθο, στο Καστελλόριζο και φυσικά στη Σύμη, πολλά δημοτικά τραγούδια και ιδιαίτερα στα νανουρίσματα επικαλούνται τον Πανορμίτη.
Η ύπαρξη της μονής Πανορμίτη πρέπει να ήταν πριν τον 15ο αιώνα.

Ο ναός ανακαινίσθηκε εκ θεμελίων με επίβλεψη του αρχιτέκτονα Αναστασίου Καρναβά από τη Ρόδο το 1783. Το τέμπλο του ναού φιλοτέχνησε ο τεχνίτης Δράκος Ταλιαδούρκος από την Κω μεταξύ 1783 και 1787. Η αγιογράφηση του Καθολικού έγινε από τον Συμιακό αγιογράφο ιερομόναχο Νεόφυτο το 1792 και από τον επίσης Συμιακό Κυριάκο Καρακωστίου.

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η Ιερά Μονή παρελάμβανε φιρμάνι, τίτλους ιδιοκτησίας, μουγιουρντιά, έγγραφες δηλαδή διαταγές από αξιωματούχους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Τέσσερα από αυτά σώζονται στα ΓΑΚ Ρόδου:
1. Χοτζέτι Πανορμίτη (1783).
2. Χοτζέτι 1783, Ἔγγραφον μονῆς Πανορμίτη.
3. Μπουγιουρδῆ Πανορμίτη (1783).
4. Μπουγιουρδῆ τοῦ καπιτὰν πασᾶ διὰ νὰ ἀνακαινισθῆ τὸ μοναστήρι τοῦ Πανερμιώτη.

Το 1815, ένας υπάλληλος της Υψηλής Πύλης, θανατώθηκε στο λιμάνι του Πανορμίτη από άστοχη σφαίρα. Οι Τούρκοι μετέφεραν το σώμα του νεκρού στη Ρόδο εξαγριωμένοι, κατηγορώντας το μοναστήρι. Το θέμα έκλεισε μετά από πρωτοβουλία τόσο του Νεόφυτου του Β΄ των προκρίτων της Σύμης και του Μητροπολίτη Ρόδου Αγαπίου.

Το 1843, επί Μητροπολίτη Ρόδου Ιακώβου η μονή Πανορμίτη απέκτησε κανονισμό λειτουργίας.
Το 1934, στη μονή Πανορμίτη κατέφυγαν οι Μητροπολίτες Δωδεκανήσου που είχαν υποβάλει τις παραιτήσεις τους στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης για το θέμα του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Δωδεκανήσου.

Κατά τη διάρκεια της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα, οι κάτοικοι των νησιών μας δεν έπαψαν να επισκέπτονται και να προσκυνούν τον Πανορμίτη.

Έτσι το 1938, διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ροδιακή» (5.11.1938) τα ακόλουθα:
«Η Πανήγυρις του Πανορμίτου.
Το βενζινοκίνητον Τσέρβο (Έλαφος) εκτελεί από σήμερον τακτικά ταξείδια διά τον Πανορμίτην. Εισιτήρια μεταβάσεως και επιστροφής εκ λιρ. 15 μόνον εκδίδονται παρά τω κ. Λάμπρω Λαμπίρη, Παλιά αγορά».

Διακόνησαν στην ιερή μονή, εκτός από μία πλειάδα Συμιακών, αρχιμανδρίτες, μοναχοί, ιερείς, διάκονοι κλπ. και από τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα και από την Κρήτη ακόμα.

Όπως ο Ηγούμενος Ησαΐας από τον Όλυμπο Καρπάθου (1874 – 1878), ο Ηγούμενος Μακάριος από τη Νίσυρο (1979 – 1890), Ο Ηγούμενος Ιγνάτιος από την Αστυπάλαια (1896 – 1918), ο Τοποτηρητής Γεράσιμος Σμυρνάκης από το Ναύπλιο (1925 – 1926), ο Ηγούμενος Χρύσανθος Μαρουλάκης, από τα Καλαβάρδα της Ρόδου (1933 – 1944), ο οποίος εκτελέστηκε από τους Ιταλούς για την αντιστασιακή του δράση. Επίσης διακόνησαν οι Τοποτηρητής Ευγένιος Χαλκιάς από τη Ρόδο και ο ιερέας Βασίλειος από την Κρεμαστή της Ρόδου, ο Αρχιμανδρίτης Σεραφείμ Στελλίδης από την Αστυπάλαια, ο Ηγούμενος Ιερόθεος Β΄ο Πετραδάκης από την Κρήτη.

Στη μονή τηρείται από το 1866 «Μοναχολόγιον» στο οποίο έχουν καταγραφεί μοναχοί και ιερομόναχοι, ανάμεσα στους οποίους από τη Ρόδο ο Δωρόθεος, ο Κωνσταντίνος, η Σταματούλα μοναχή, από την Τήλο ο Μελέτιος και ο Μακάριος, από την Κω ο Μακάριος, από την Κάρπαθο η Θέκλα η μοναχή, από την Αστυπάλαια ο Κύριλλος Σύγκελλος.

Η μονή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βοήθησε πολλά χωριά της Ρόδου.
Να σημειώσουμε ακόμα πως οι Δωδεκανήσιοι έχουν να διηγηθούν αναρίθμητα θαύματα του Πανορμίτη.

Γι’ αυτό και τρέφουν και καλλιεργούν μεγάλη ευλάβεια.
Δωδεκανήσιοι και από άλλες περιοχές της χώρας μας, που δεν μπορούν να φτάσουν στη Σύμη, βάζουν μέσα σε μπουκάλια μικρές σημειώσεις, με αναφορά κάποιο τάμα, κάποια αίτηση και το αντικείμενο αυτό φτάνει στο λιμάνι του Πανορμίτη! Έχουν φτάσει από πολλά μέρη του κόσμου παρόμοια μπουκάλια.

Μία προσφορά που έχει γίνει εδώ και πάρα πολλά χρόνια, είναι η σκούπα. Οι πιστοί μεταφέρουν στο προσκύνημα μία σκούπα η οποία έχει συμβολικό χαρακτήρα. Παρακαλούν τον Αρχάγγελο Μιχαήλ να σκουπίσει ασθένειες και λάθη του πιστού.

Από του Αγίου Δημητρίου μέχρι τη χάρη του, οι Δωδεκανήσιοι πιστεύουν πως είναι το «μικρό καλοκαιράκι», αλλά αμέσως μετά του Πανορμίτη αρχίζουν οι φουρτούνες, γιατί «έτσι το θέλει ο Πανορμίτης» να περάσει η γιορτή του. Η μεγάλη γιορτή του, 8 Νοεμβρίου. Την ημέρα αυτή γιορτάζουν όσοι και όσες φέρουν τα ονόματα Μιχαήλ, Γαβριήλ, Άγγελος, Σεραφείμ, Ραφαήλ, Σταμάτης, Ταξιάρχης, Στρατηγός και φυσικά Πανορμίτης.

Αν κάποιος προσκυνητής του υποσχεθεί να του προσφέρει κάποιο τάμα και δεν εκπληρώσει την υπόσχεσή του, ο Πανορμίτης το παίρνει μόνος του και γι’ αυτό το λένε και «ο κλέφτης μας».

Η Ιερά Μητρόπολις Σύμης ιδρύθηκε στις 20 Απριλίου 2004 με απόφαση της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στη Μητρόπολη αυτή ανήκουν εκτός από τη Σύμη που αποτελεί την έδρα της, τα νησιά Χάλκη, Τήλος και Καστελλόριζο.

Στα συμιακά νανουρίσματα η μητέρα του βρέφους μαζί με την Παναγία και τον Χριστό, επικαλείται και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ με τις προσωνυμίες που έχει στις Μονές και τα Εξωκκλήσια της Σύμης:

Νάννι νάννι ναννουριάζω
Και της Παναγιάς φωνάζω,
Για να θρέψει το παιδίμ μου
Και να γιάνει την ψυχήμ μου.
Έλα Παναγιά Μεγάλη
Στου παιδιού μου το κεφάλι.
Φώναξε του Παερμιώτη,
Να του δώννει ωραιότη.
Φώναξε του Κουρκουνιώτη,
Με την όμορφή του νιότη
Φώναξε και του Σωτήρη,
Να το κάμει νοικοκύρη.
Φώναξε του Μιχαήλη,
Να ΄ρτει να το με(γ)αλύνει.
Φώναξε του Κοκκιμίδη,
Που ΄χει χάδια να του γίδει (= δίνει).
Παναγιά μου, Παναγιά μου,
Θάρρος και παρηγοριά μου!

Η ίδια θερμή πίστη της μάνας προς τη Μητέρα όλου του κόσμου, την Παναγία, προς τον Χριστό και προς τον Πανορμίτη εκφράζεται και στο παρακάτω ταχτάρισμα:

Το παιδάκι μου ΄γαπώ
Τίνα θα ΄βρω να το πω
΄Α το πω της Παναγιάς
΄Α του δώννει την υγειά.
΄Α το πω και του Σωτήρη,
΄Α το κάμει νοικοκύρη.
΄Α το πω του Παερμιώτη,
΄Α ΄ρτει κάτω να το γλέπει.

Βιβλιογραφία:
Δ. Χαβιαρᾶς.Περιγραφή τῆς πανηγύρεως τοῦ Πανορμίτη τοῦ ἔτους 1901.
Ἑλ. Ζαχαρίου-Μαμαλίγκα Ἡ μεγάλη Εἰκόνα τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ τοῦ Ρουκουνιώτη στή Σύμη.

Β. Χατζηβασιλείου, Ἱστορία τῆς νήσου Κῶ, Κῶς (1990).
Ι. Χατζηφώτης, «Ἡ Ἱ.Μ.Πανορμίτου Σύμης», Δωδ.Χρον. Δ (1975).
Ι. Χατζηφώτης, Ι.Μ. Πανορμίτου Σύμης, Ἀθήνα 1978. Χατζηφώτης (1994).

Ι. Χατζηφώτης, Ι.Μ. Πανορμίτη Σύμης, Ἀθήνα, 1994 (Ζ΄ ἔκδοση).
Κ. Χονδρός, Τὸ μοναστήρι τῆς Παναγίας Σκιαδενῆς, Ρόδος (1996).
Κ. Χονδρός, Ἐκκλησίες καὶ μοναστήρια τοῦ Καστελόριζου, Ρόδος (2002).
Κ. Χονδρός, Ἡ Μικρὰ Ἀσία τῶν Δωδεκανησίων, Ρόδος (2009).