Η ομιλία του Μ. Μακρή στην παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Σκανδαλίδη

Rodiaki NewsRoom

Για μια ακόμη φορά μου δίνεται η χαρά κι η τιμή να παρουσιάζω ένα βιβλίο του Κώστα Σκανδαλίδη, το οποίο η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου περιλαμβάνει ανάμεσα στις εκδόσεις της , ως την υπ’ αριθμόν 41 αυτοτελή έκδοση.

Αυτή η σειρά των βιβλίων μας, ξεκινά από την «Ιστορία της Ρόδου» του Χριστ. Παπαχριστοδούλου εν έτει 1972 και για 50 χρόνια συνεχίζεται αδιάλειπτα. Πρόκειται για εκδόσεις που αφορούν την ιστορία, την αρχαιολογία, τη γραμματολογία, τη γλωσσολογία, τη λαογραφία, τη λογοτεχνία και κάθε άλλη πνευματική έκφανση που έρχεται από τα νησιά μας και αναφέρεται στην ιδιαίτερη ιστορική και πολιτιστική φυσιογνωμία τους.

Κι ανάμεσα σ’ αυτές τις εκδόσεις, 4 ανήκουν στον Κώστα Σκανδαλίδη, που ανήκει πια στα ιστορικά μας στελέχη και -απ’ όσο γνωρίζω- συνεχίζει ακάματος τις συγγραφικές του προσπάθειες.

Το βιβλίο, που παρουσιάζουμε απόψε, τονίζει κι αναδεικνύει –για μιαν ακόμα φορά- ένα σημαντικό κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας της Ρόδου, που είναι η καθοριστική συμβολή των Μεγάλων Ευεργετών στην ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της και ειδικότερα στην προσφορά της οικογένειας Δρακίδη.

Το δημοσιευόμενο υλικό είναι ο καρπός μιας άοκνης και υπεύθυνης ερευνητικής προσπάθειας, που έρχεται να φωτίσει μορφές, γεγονότα και καταστάσεις προηγούμενων γενεών, πλουτίζοντας έτσι τη βιβλιογραφία της Ρόδου και γενικότερα της Δωδεκανήσου.

Ιδιαίτερα χρήσιμο και κατατοπιστικό για τον σημερινό αναγνώστη είναι ένα περιεκτικό εισαγωγικό κεφάλαιο, όπου ο Κώστας Σκανδαλίδης σκιαγραφεί το ευρύτερο ιστορικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνουν χώραν τα όσα εξιστορούνται στη συνέχεια.

Μας μεταφέρει στην Αίγυπτο, αυτή την ευλογημένη χώρα της Βόρειας Αφρικής, την πρώτη μη ευρωπαϊκή χώρα που δέχτηκε Έλληνες μετανάστες στα νεότερα χρόνια, όπως τονίζεται στο εισαγωγικό αυτό κείμενο.

Οι δύσκολες συνθήκες που επικρατούν στα νησιά (μιλάμε για τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα), αναγκάζουν τους νησιώτες να αναζητήσουν εργασία σε ευρωπαϊκές, υπερατλαντικές και αφρικανικές χώρες, και ιδιαίτερα στη χώρα του Νείλου.

Εκεί, στην Αίγυπτο, επιδόθηκαν σε επικερδείς παραγωγικές δραστηριότητες, η σπουδαιότερη από τις οποίες ήταν η καλλιέργεια του βαμβακιού κι οι συνακόλουθες βαμβακοβιομηχανίες.

Παράλληλα φρόντισαν να μην χάσουν την μεταξύ τους επαφή, ούτε τις επαφές με την γενέτειρα και δημιούργησαν κοινότητες με αξιόλογη πατριωτική δράση.

Με την εργατικότητα και την ευφυΐα τους πλούτισαν. Και συνέδραμαν αποφασιστικά στην ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της χώρας που τους φιλοξενούσε.

Και δεν αρκέστηκαν στο ότι οι ίδιοι απέκτησαν πλούτο στην Αίγυπτο. Η μνήμη τους γύριζε πάντα στον τόπο της καταγωγής τους, στα σκλαβωμένα νησιά, που βίωναν τις δύσκολες καταστάσεις της ξενικής κατοχής, της ύστερης τουρκοκρατίας και στη συνέχεια της ιταλοκρατίας. Και ποτέ δεν έπαψαν να βοηθούν γενναιόδωρα και ποικιλότροπα τη γενέθλια γη.

Κυρίως οι Ρόδιοι, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της ιδιαίτερης πατρίδας τους, σ’ εκείνες τις δύσκολες, τις κοσμογονικές εποχές. Κι ανάμεσα σ’ αυτούς τους ένθερμους πατριώτες ξεχωρίζουν τα μέλη των οικογενειών Βενετοκλή, Καζούλλη, Δρακίδη, Αμάραντου και άλλων, που η τοπική ιστορία ευγνωμονούσα τους κατέταξε στους Μεγάλους Ευεργέτες του τόπου.

Πλούσιοι υπήρξαν οι καρποί του πατριωτισμού των ανθρώπων εκείνων, από τους οποίους ενδεικτικά αναφέρουμε:
Στον ευαίσθητο χώρο της παιδείας, που τόση ανάγκη την είχε η Ρόδος εκείνης της εποχής, το Καζούλλειο Παθεναγωγείο, το Βενετόκλειο Γυμνάσιο, η Αμαράντειος Σχολή Θηλέων, η Αστική Σχολή Ρόδου.

Μα οι ευεργεσίες δεν περιορίστηκαν στα σχολεία. Παράλληλα η Ρόδος απέκτησε το πρώτο νεκροταφείο της (αυτό του Αγίου Δημητρίου) κι οι νεκροί έπαψαν να θάβονται στις αυλές των εκκλησιών.

Εγκαταστάθηκε το υδρευτικό δίκτυο στις συνοικίες της Μητρόπολης και της Αγίας Αναστασίας, καθώς και στα Τριάντα. Κι ακόμα δόθηκαν υποτροφίες σε νέους Ροδίους και ενισχύθηκαν οικονομικά ενδεείς συνάνθρωποι.

Αξίζει να τονισθεί ιδιαίτερα η αρωγή των Ροδίων Αιγυπτιωτών προς το Ελληνικό Κράτος για την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων σε δύσκολους καιρούς. Κι ούτε σταμάτησε ποτέ ο αγώνας για την εθνική αποκατάσταση της Δωδεκανήσου.

Κι όλα αυτά, όπως εύστοχα τονίζει ο συγγραφέας, μεσούντος και διαρκούντος του 19ου αιώνα, αλλά και του 20ού, όπου η ένδεια στον πολιτισμό και την οικονομία βρισκόταν στο αποκορύφωμά της.

Κι ερχόμαστε στο κυρίως θέμα του βιβλίου, που επικεντρώνεται στην οικογένεια Δρακίδη. Η ύλη κατανέμεται σε δύο κεφάλαια: Το πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνει το καθαρά «ιστορικό» αφήγημα για την οικογένεια Δρακίδη, για όσα δηλαδή επιβεβαιώνει η ιστορική έρευνα, γενεαλογικά, βιογραφικά, δράσεις και προσφορές.

Ο συγγραφέας αντλεί σημαντικό μέρος από το πλήθος των πληροφοριών που μας προσφέρει από τα όσα μέχρι σήμερα έχουν αναφερθεί σε βιβλία κι όσα κατά καιρούς είδαν το φως της δημοσιότητας σε δωδεκανησιακά ή παροικιακά περιοδικά έντυπα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πρωτογενές υλικό, προερχόμενο από τα οικογενειακά αρχεία μελών της οικογένειας Δρακίδη. Από τις ίδιες πηγές προέρχεται και το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αδημοσίευτο στο μεγαλύτερο μέρος του, που διατρέχει τις σελίδες και των δύο κεφαλαίων.

Ξεκινάει αναφερόμενος επιγραμματικά στο σύνολο των ευεργεσιών από την οικογένεια Δρακίδη, για να διατυπώσει την εύλογη άποψη, ότι θα έπρεπε να έχει τη θέση της στην πρώτη σειρά των Μεγάλων Ευεργετών της Ρόδου, μαζί με τις οικογένειες Βενετοκλή και Καζούλλη.

Παρατίθεται το παλαιότερο οικογενειακό δέντρο -κι άλλα μετεγενέστερα στη συνέχεια- ξεκινώντας από την 3η 10ετία του 19ου αιώνα, με όσες πληροφορίες για τα αναφερόμενα πρόσωπα μπόρεσε να σταχυολογήσει ο συγγραφέας από τις σωζόμενες πηγές.

Κι είναι πολλές απ’ αυτές τις πληροφορίες πολύτιμες από γενικότερη ιστορική άποψη, όπως λ.χ. για τη Μαριέτα Καστρισίου, μία προοδευτική γυναίκα που αναπτύσσει μια ασυνήθιστη κοινωνική δράση με αγαθοεργίες σε μια εποχή αμάθειας και ένδειας...

Για τον λόγιο, συγγραφέα και ένθερμο πατριώτη Γεράσιμο Δρακίδη, τον «λογιώτερο των Ροδίων λογίων», όπως τον χαρακτήρισε αργότερα ο Αγαπητός Τσοπανάκης, με αναφορές στις πολύτιμες συγγραφές που μας άφησε για την ιστορία και τον λαϊκό πολιτισμό της Ρόδου...

Για τον Γεώργιο Δρακίδη, που τον βρίσκουμε στην ελεύθερη Ελλάδα να μετέχει ενεργά και δυναμικά στην πολιτική ζωή με τη βενιζελική παράταξη, κι υπήρξε ο εκπρόσωπος της Ρόδου στο συνέδριο Πάτμου του Ιουνίου 1912, όπου οι εκπρόσωποι των νησιών με τις ευλογίες της Ελληνικής Κυβέρνησης θέλησαν να προλειάνουν το δρόμο της εθνικής αποκατάστασης της Δωδεκανήσου.

Και θα μπορούσα να σταχυολογήσω σωρεία τέτοιων παραδειγμάτων. Να αναφέρω μόνον ότι οι ιστορικές ανησυχίες του συγγραφέα εκτείνονται μέχρι και τον εντοπισμό των τάφων των αναφερομένων προσώπων στις παλαιότερες εποχές.

Άλλωστε, το θέμα των παλαιών τάφων είναι προσβάσιμο και οικείο στον συγγραφέα, μιας κι έχει ασχοληθεί μ’ αυτό σε άλλο βιβλίο του.

Καταγράφεται μία μακρά σειρά μελών της οικογένειας με τις αντίστοιχες χρονολογικές αναφορές, με τα σύντομα βιογραφικά τους, την κοινωνική και πατριωτική δράση και τις ευεργεσίες τους. Κι αυτή η αναδρομή μάς φέρνει στην Αίγυπτο, στη Ρόδο, στην Αθήνα, τη Ρουμανία, την Κωνσταντινούπολη κι αλλού.

Από κάποιο σημείο κι έπειτα η έρευνα εστιάζεται στον Κωνσταντίνο Πέτρου Δρακίδη. Και στη συνέχεια στον γεωπόνο Πέτρο Κωνσταντίνου Δρακίδη, στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ού αιώνα, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε αρχικά στην Αίγυπτο ως επιστάτης σε βαμβακοκαλλιέργειες και στη συνέχεια σε δικό του εμπορικό οίκο.

Και κατά τη δεκαετία του 1930 έρχεται στη Ρόδο, όπου διέθετε, ως κληρονομιά από τον πατέρα και κυρίως από τη μητέρα του, μεγάλη κτηματική περιουσία.
Παρεμβάλλεται μία ενδιαφέρουσα αυθεντική αφήγηση του Πέτρου Δρακίδη, όπου εξιστορεί τα σχετικά με την οικογένειά του και τη ζωή του.

Μέσα από τα ιστορούμενα διαφαίνονται οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής και των τόπων εγκατάστασης, τα σχολεία, τα κοινωνικά ήθη, οι εθνικές κινητοποιήσεις.

Κι εκτός από τις φωτογραφίες προσώπων, ανασύρονται από το αρχείο και παρεμβάλλονται φωτογραφίες από ληξιαρχικές πράξεις, πιστοποιητικά, διαθήκες, ποικίλα δικαιοπρακτικά έγγραφα, επιστολές, όλα όσα τεκμηριώνουν τα ιστορούμενα.

Ειδικές μνείες γίνονται για κάποια σημαντικά περιουσιακά στοιχεία της οικογένειας (σπίτια, κτήματα) και οι τύχες τους στους δύσκολους εκείνους καιρούς.

Ενδεικτικά μεταφέρω επί λέξει δύο χαρακτηριστικά σημεία:
«Όπως αναφέρεται και σε άλλες σελίδες, το οικόπεδο 3,5 στρεμμάτων, στο οποίο κτίστηκε το ιστορικό Βενετόκλειο Γυμνάσιο (σημερινό Καζούλλειο), δωρήθηκε στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα από τα εξαδέλφια Πέτρο Κωνσταντίνου Δρακίδη και Νικόλαο Δημοσθένη Δρακίδη.

Η επιλογή της τοποθεσίας έγινε από τον Μίνωα Βενετοκλή, ο οποίος θεωρούσε κεντρικό μέρος τη συνοικία της Μητρόπολης και ιδιαίτερα το οικόπεδο του Πέτρου Κ. Δρακίδη».

Και το δεύτερο: «Αυτό το οποίο θεωρείται σημαντικό, είναι το γεγονός ότι προτάθηκε από τους κατακτητές κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1920 στον Πέτρο Κ. Δρακίδη, έναν όντως ένθερμο πατριώτη και ακραιφνή Έλληνα Δωδεκανήσιο, να αγορασθεί από το ιταλικό δημόσιο έκταση ιδιοκτησίας του, χιλιάδων στρεμμάτων με αμπελώνες, για τις ανάγκες της ΚΑ.ΙΡ., η οποία τότε εδημιουργείτο, με μία ικανή αποζημίωση, υπό την προϋπόθεση να αποκτήσει την ιταλική υπηκοότητα και να εγγραφεί στο ιταλικό φασιστικό κόμμα. Και φυσικά ο Πέτρος Κ. Δρακίδης αρνήθηκε πεισματικά, χάνοντας ολόκληρη περιουσία αντί ενός εξευτελιστικού ποσού».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ευχαριστήριες επιστολές του γιατρού Νικολάου Καραγιάννη, αναπληρωτή προξένου της Ελλάδας στη Ρόδο, προς τον Πέτρο Δρακίδη για τις συνεχείς ευεργεσίες του προς τη Ρόδο, για κοινωφελείς ή φιλανθρωπικούς σκοπούς, ιδιαίτερα για δαπάνες που αφορούσαν την παιδεία.

Και το στοιχείο, το οποίο είναι όντως άξιο προσοχής, είναι ότι ο Πέτρος Δρακίδης απαιτεί από τον φίλο και πληρεξούσιό του Νικόλαο Καραγιάννη, οι δωρεές αυτές να κατατίθενται ανωνύμως.

Η πλήρης επιβεβαίωση για την ανωνυμία του ευεργέτη μάς δίδεται από την επιστολή των μαθητριών της Στ΄ Τάξεως του Καζουλλείου Παρθεναγωγείου, με ημερομηνία 7.11.1903, οι οποίες απευθύνουν τις ευχαριστίες τους προς τον άγνωστο «Φιλόμουσον Κύριον», πάντα βέβαια, μέσω του Νικολάου Καραγιάννη, που ήταν ο μόνος που γνώριζε την προέλευση της ευεργεσίας.

Γράφουν, στην κομψή καθαρεύουσα γλώσσα της εποχής: «Ἐπειδὴ δεν γνωρίζομεν οὔτε τὸ ὄνομα κὰν τοῦ μεγαλοψύχου ἐκείνου Κυρίου, ὅστις συνετέλεσε διὰ τῆς γενναιοδωρίας Αὐτοῦ, νὰ σχηματισθῇ ἡ Ἕκτη Τάξις, εἰς ἥν ἀνήκομεν, καὶ τῆς ὁποίας τὰ μαθήματα μετὰ προθυμίας ἀκολουθοῦσαι, γινώμεθα ὁλονὲν ἠθικῶς τελειώτεραι, παρακαλοῦμεν Ὑμᾶς θερμῶς, ἵνα διαβιβάσητε τάς ἀπείρους εὐχαριστίας μας.

Άν καὶ ἄγνωστος τυγχάνει, παρακαλοῦμεν τὸν Ὕψιστον νὰ ἀνταμείψῃ τὴν καλοκαγαθίαν Του, εὐχόμεναι ἵνα ἐξακολουθήσῃ ἐκτελῶν τὸ θεάρεστον τοῦτο ἔργον, ὑποσχόμεναι ὅτι διὰ τῆς ἐπιμελείας μας θὰ προσπαθήσωμεν νὰ φανῶμεν ἀντάξιαι τῶν εὐεργεσιῶν».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ακόλουθα:
Τα μέλη της οικογένειας Δρακίδη, υποστήριζαν, στο σύνολό τους σχεδόν, τη βενιζελική παράταξη. Το 1933 ο Πέτρος Δρακίδης γνωρίστηκε με τον στρατηγό και πολιτικό Νικόλαο Πλαστήρα, εξέχουσα προσωπικότητα της εν λόγω παράταξης, κατά την επίσκεψη του τελευταίου στη Ρόδο.

Μεταξύ των δύο ανδρών αναπτύχθηκε πολυετής φιλία. Και σώζονται τρεις επιστολές του Πλαστήρα προς τον Δρακίδη, που παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον. Η πρώτη γράφεται στις 15.5.1933, εν πλώ, όταν ο Πλαστήριας διέφευγε προς την Μασσαλία μετά το αποτυχημένο κίνημα.

Γράφει: «Α ναπολῶ τὴν ὡραία Ρόδο μὲ τὶς θαυμάσιες φυσικὲς καλλονὲς καὶ μὲ τοὺς καλλιτέρους της ἀνθρώπους. Παίρνω τὴν πέννα καὶ γράφω σὲ μερικοὺς τέτοιους καλοὺς.

Ὁ κ. Δρακίδης μὲ τὸν κ. Καζούλλη μοῦ φαίνεται πὼς εἶνε γιὰ μένα οἱ Διόσκουροι τῆς Ρόδου». Και στη συνέχεια: «Ἐπιθυμῶ τώρα νὰ σ’εὐχαριστήσω, φίλτατέ μου, διὰ τὴν ἀγάπην σου καὶ τὸ εἰλικρινὲς ἐνδιαφέρον ποὺ ἔδειξες γιὰ μένα κατὰ τὴν διαμονήν μου εἰς τὴν Ρόδον, καὶ νὰ σοῦ δηλώσω ὅτι θὰ ἦτο ἰδιαιτέρα εὐχαρίστησίς μου νὰ μὲ θεωρεῖς ὡς ἕνα ἐκ τῶν καλῶν σου φίλων».

Στο ίδιο ύφος είναι γραμμένες και οι άλλες δύο επιστολές. Γράφει στην Τρίτη επιστολή, το 1935: «Φίλτατέ μου κ. Δρακίδη. Ὁ πατριωτισμός σας εἶνε τόσον ἀπέραντος -ἄλλως τε εἶχα τὴν εὐτυχίαν νὰ γνωρίσω ἐκ τοῦ πλησίον τοὺς παλμοὺς τῆς πατριωτικῆς σας καρδίας- ὥστε νὰ αἰσθάνεσθε ὅ,τι ὁ ψυχικός μου πόνος ἐκφράζεται διὰ λέξεων.

Ἂν ὑπῆρχον πολλοὶ Ἕλληνες μὲ πατριωτικὸν αἰσθητήριον, ὅπως τὸ ἰδικόν σας, ἀσφαλῶς σήμερα ἡ Ἑλλὰς θὰ ἦτο λαμπρὰ καὶ μεγάλη καὶ πρωτοπόρος εκπολιτιστικός στὴν Ἀνατολή».

Το πρώτο μέρος του βιβλίου ολοκληρώνεται με τη δημοσίευση επιστολών που αναφέρονται στον θάνατο του μητροπολίτη Κωνσταντίνου Αλεξανδρίδη, ο οποίος ήταν κουνιάδος του Πέτρου Δρακίδη.

Είχε διατελέσει μητροπολίτης Ρόδου κατά την περίοδο 1893 – 1900 και συνετέλεσε σημαντικά στην ανάπτυξη της παιδείας. Το 1900 εξελέγη Μητροπολίτης Κυζίκου και απεβίωσε στα Δαρδανέλλια μετά 3 έτη.

Οι επιστολές προέρχονται από φίλους της οικογένειας Δρακίδη, που βρίσκεται στην Αίγυπτο μέχρι το 1946. Από την Κύζικο και τα Δαρδανέλια οι φίλοι της οικογένειας γράφουν με θαυμασμό για την ενάρετη ζωή και την πλούσια χριστιανική δράση του αποβιώσαντος Μητροπολίτη.

Διαβάζουμε:
«Ἡμεῖς τὸν ἐκλαύσαμεν, τον ἐθρηνήσαμεν ὅλοι μικροὶ και μεγάλοι, πλούσιοι καὶ πτωχοί, Ἕλληνες, Ὀθωμανοί, Ἀρμένιοι, Καθολικοὶ καὶ Ἑβραῖοι, δὲν ἔμεινε κανεὶς χωρὶς θαλερὰ δάκρυα, δὲν ἔμεινε κανεὶς χωρὶς θρήνους καὶ ὅλοι σύσσωμοι, ἡ πόλις ἅπασα μὲ πρωτοφανεῖς θρήνους καὶ κοπετοὺς καὶ ποταμοὺς δακρύων τὸν συνοδεύσαμεν μέχρι τῆς ὑστάτης κατοικίας αὐτοῦ.

Ἐθρηνοῦμεν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὰ πνεύματά μας διαβλέπομεν ὅλοι τὴν ἁγίαν, τὴν ἀγγελικὴν ψυχὴν του ἐν μακαρίᾳ γαλήνῃ ἀνερχομένην εἰς τὰς ἀγκάλας τοῦ πλάστου, ὁ ὁποῖος τὸν ἠγάπησε, τὸν ἐκάλεσεν εἰς τοὺς κόλπους του καὶ τὸν ἀπήλλαξεν ἀπὸ τὰ βάσανα, ἀπὸ τὰ δεινά, ἀπὸ τάς κακίας τοῦ κόσμου τούτου τοῦ ματαίου».

Κι εδώ ολοκληρώνεται το πρώτο μέρος του βιβλίου που παρουσιάζουμε.
Το Β΄ μέρος εστιάζεται σε ένα ειδικό θέμα, για το οποίο άλλωστε μας προϊδεάζει ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου: «Ο Πέτρος Δρακίδης και η σχέση με τους Παλαιολόγους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μύθος ή πραγματικότητα;»

Πηγή του θέματος είναι ένα χειρόγραφο του 1900, που συμπληρώθηκε και στα επόμενα χρόνια. Ο γεωπόνος Πέτρος Δρακίδης, 30 ετών τότε, καταγράφει τα όσα του διηγήθηκε στη Ρόδο η γιαγιά του Αναστασία Παλαιολόγου συζ. Μιχαήλ Δρακίδη, 80 χρονών τότε, σχετικά με την καταγωγή της οικογένειας.

Η γιαγιά, αφού τον ορκίζει ότι θα κρατήσει το μυστικό, του φανερώνει ότι η ίδια είναι η απόγονος, διάδοχος και –φυσικά- κληρονόμος της αυτοκρατορικής οικογένειας των Παλαιολόγων του Βυζαντίου.

Όπως επισημαίνει εξαρχής ο Κώστας Σκανδαλίδης: «Όσο και αν ένα τέτοιο κείμενο προσεγγίζει περισσότερο τη μυθοπλασία και λιγότερο την ιστορία, εξακολουθεί να έχει ενδιαφέρον, γιατί, τουλάχιστον, γίνεσαι γνώστης της περιρρέουσας ατμόσφαιρας της εποχής, κατά την οποία γράφτηκε το κείμενο».

Η διήγηση ξεκινά από τα χρόνια της άλωσης, με τον Πέτρο, αδελφό του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και τη γυναίκα του κυρά Δέσποινα του Δούκα, που έφερε και τον τίτλο της πρωτοσέβαστης.

Λέει, λοιπόν, ότι στα 1453, λίγο πριν την άλωση, ο αυτοκράτορας, βέβαιος πια ότι οι Τούρκοι θα πάρουν την Πόλη κι αποφασισμένος να πεθάνει πολεμώντας, ζήτησε να έλθει στο παλάτι η Δέσποινα μαζί με τον γιο της Κωνσταντίνο, δέκα χρονών τότε, που ήταν βαφτιστικός του αυτοκράτορα. Μαζί τους ήρθε και μια γριά παραμάνα.

Εκεί ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος τους είπε ότι ορίζει ως διάδοχό του τον βαφτιστικό του Κωνσταντίνο. Του παρέδωσε το ολόχρυσο στέμμα και πολύτιμα κοσμήματα, δήλωσε ότι παραιτείται υπέρ του νέου, φώναξε και τον Πατριάρχη να στέψει τον δεκάχρονο αυτοκράτορα και, μετά τη στέψη, γονάτισε ο ίδιος να τον προσκυνήσει.

Ύστερα από λίγες ημέρες οι Τούρκοι πήραν την Πόλη και ο ΚΠ σκοτώθηκε. Κι ο αδελφός του Πέτρος, για να γλιτώσει τη ζωή του, προσκύνησε τον Σουλτάνο, εξισλαμίστηκε κι έγινε Τούρκος αξιωματούχος.

Το εστεμμένο αγόρι, που φέρεται πιά ως ο Κωνσταντίνος ΙΒ΄, (Ο Παλ ήταν ΙΑ) το πήρε η γριά παραμάνα και κρύφτηκαν. Μαζί πήραν και μία κάσα στην οποία φυλάσσονταν το στέμμα, τα κοσμήματα και τα χαρτιά που είχε υπογράψει ο Πατριάρχης.

Δεν θα ενδιατρίψω στις επιμέρους λεπτομέρειες, όπως αυτές έφτασαν μέσα από την προφορική οικογενειακή παράδοση στη γιαγιά Αναστασία και κατέγραψε ο εγγονός της Πέτρος Δρακίδης. Εξιστορούνται ποικίλες μυθιστορηματικές περιπέτειες των απογόνων, καθώς εξελίσσεται η γενεαλογική συνέχεια, που διατρέχει ολόκληρη την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Κι αυτή η αφήγηση περιέχει συναρπαστικές πτυχές, άλλωστε τα συναρπαστικά γεγονότα είναι εκείνα που δεν ξεχνιούνται: Λ.χ. εξισλαμισμένοι γόνοι της οικογένειας των Παλαιολόγων γίνονται πασάδες κι αξιωματούχοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κι άλλοι επανέρχονται κάποτε στην χριστιανική πίστη.

Και κάποια στιγμή, έρχονται σε πρώτο πλάνο οι αγώνες των Σουλτάνων να υποτάξουν την ιπποτοκρατούμενη Ρόδο, όπου είχαν εγκατασταθεί κάποιοι γόνοι της οικογένειας.

Την πολιορκία της Ρόδου το 1522, ακολουθεί η εκπόρθηση της πόλης από τους Τούρκους, Κάποια μέλη της οικογένειας σκοτώθηκαν τότε, ενώ οι διασωθέντες κατάφυγαν στη Βενετία. Και το μυστικό της καταγωγής από τους Παλαιολόγους και των κληρονομικών δικαιωμάτων επί του θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως πήγαινε από γενιά σε γενιά.

Τη διήγηση σημαδεύουν στη συνέχεια δυο αξιοσημείωτα γεγονότα:
Το πρώτο είναι ότι ο παππούς της αφηγούμενης γιαγιάς Αναστασίας μετέβη στην Κωνσταντινούπολη το 1760, όπου «ἔπεισε τόν Πατριάρχη καί τούς περί αὐτόν, δείξας τά ἔγγραφα, νά τελέσωσιν ἐν ὑπογείῳ ναῷ τήν στέψιν αὐτοῦ ὑπό τό όνομα Παλαιολόγον ὡς μικρόν όνομα».

Κι από ‘κεί το «Παλαιολόγος» ως μικρό (βαφτιστικό) όνομα απαντάται σε ροδίτικες οικογένειες τα επόμενα χρόνια.
Το δεύτερο είναι η έλευση στη Ρόδο ενός γόνου της οικογένειας, γιου του προηγούμενου, ως κεχαγιά (αρχιναυπηγού) στον ταρσανά του Σουλτάνου.

Κι έτσι ερχόμαστε στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, εμπλέκεται στη διήγηση ο περιβόητος Σουκιούρμπεης κι η Φιλική Εταιρεία και φτάνουμε στους μετεπαναστατικούς χρόνους, στη λεγόμενη Ύστερη Τουρκοκρατία και στην εποχή που γράφτηκε το χειρόγραφο.

Ο Κώστας Σκανδαλίδης αντιμετωπίζει με ιστορική ευσυνειδησία την προσωπικότητα του συντάκτη του χειρογράφου, του Πέτρου Δρακίδη. Αντιπαραθέτει τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία σχετικά με τα αναφερόμενα πρόσωπα, όπως εναλλάσσονται στην αφήγηση, επισημαίνει τις αντιθέσεις και διερευνά το πώς πλάστηκε και κρατήθηκε ο σχετικός μύθος.

Αλλά κι ο ίδιος ο συντάκτης του χειρογράφου Πέτρος Δρακίδης φαίνεται να πιστεύει ότι πολλά από τα ιστορούμενα αποτελούν πιθανότατα φαντασιώσεις της εποχής, δεν αμφιβάλλει όμως ότι ένας πρόγονός του στέφθηκε αυτοκράτορας, ενώ η γιαγιά Αναστασία ισχυρίζεται ότι το έγγραφο της στέψης το είχε δει με τα μάτια της.

Γράφει ο Κώστας Σκανδαλίδης σε κάποιο σημείο: «Εν επιγνώσει πως όλα αυτά έχουν απίστευτες δυσκολίες, θα γίνει, τουλάχιστον, προσπάθεια, η έρευνα να στραφεί ακόμα και στα πραγματικά ιστορικά στοιχεία του Οίκου των Παλαιολόγων, προκειμένου να διαπιστωθεί αν τα όσα ισχυρίζεται η Αναστασία Παλαιολόγου σε αφήγησή της, ενώπιον του εγγονού της Πέτρου και του γιου της Κωνσταντίνου, στις 1 Σεπτεμβρίου του 1900, στο αρχοντικό τους στην πόλη της Ρόδου, έχουν ιστορική υπόσταση ή εμπεριέχουν, έστω, ψήγματα αλήθειας ή ανήκουν στη σφαίρα των μύθων και της φαντασίας».

Όμως, όπως γράφει και ο έχων την τιμήν να σας ομιλεί, σε χαιρετισμό στην αρχή του βιβλίου, «Άσχετα από το αν τα όσα εξιστορούνται ανταποκρίνονται στην ιστορική αλήθεια, κάτι που δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί, μιας και μιλάμε για τους σκοτεινούς αιώνες της Τουρκοκρατίας, το κείμενο αυτό του 1900 δεν παύει να είναι για τον σημερινό αναγνώστη συναρπαστικό ως ανάγνωσμα».

[σημ.: Η παρούσα ομιλία εκφωνήθηκε κατά την παρουσίαση του βιβλίου «Ο Πέτρος Κ. Δρακίδης και η σχέση με τους Παλαιολόγους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Μύθος ή πραγματικότητα;» που πραγματοποιήθηκε στις 4.10.2023 στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης του δήμου Ρόδου.]