Αγαπητός Ξάνθης: Οι «Σύγχρονες Ευρωπαϊκές Σχέσεις», ένα γνωστικό βιβλίο για τη Μεσόγειο του πολιτισμού και των αντιπαραθέσεων

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o
Αγαπητός Ξάνθης*

Η Μεσόγειος αποτελεί πάντοτε ένα μεγάλο διερευνητικό πεδίο από πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις. Και αυτό είναι η μαγεία που κρύβει μέσα της. Αυτή τη μυστικότητα που άλλοτε την εκδηλώνει και άλλοτε την κρύβει στα σωθικά της για να μπορεί να μιλάει με την ιστορία αενάως και να γράφει πολιτισμό, είναι το θέμα προς διερεύνηση.

Πάνω σ’ αυτό το μοτίβο το πρόσφατο εκδοθέν σύγγραμμα των: Σεϊμένη, Ι., Μαρή Γ., και Φλούρος, Φ., (2023), Σύγχρονες Ευρωμεσογειακές Σχέσεις, Αθήνα: Κάλλιπος, παραδίδει μαθήματα γνώσης και άποψης όλων των επικαίρων θεμάτων που απασχολούν τη Μεσόγειο, τη γειτονιά μας. Οι δύο πρώτοι αποτελούν αξιόλογα μέλη ΔΕΠ του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών της Μονάδας της Ρόδου του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Χωρίς περιττές εκφράσεις και περίπλοκες θεματολογίες παρουσιάζεται ένας τόμος γεμάτος από όλες τις πτυχές της νεώτερης μεσογειακής ιστορίας εμβαθύνοντας πάνω σε επιστημονικά δεδομένα και σχόλια.

Το βιβλίο δεν αφήνει απορίες, τουναντίον χορηγεί απαντήσεις στις νέες προκλήσεις που αγγίζουν όλες τις πλευρές της Μεσογείου. Η γεωοικονομική αξία της Μεσόγειου γίνεται ακόμη πιο αναγνώσιμη μετά και τη πρόσφατη δυστοπία λειτουργίας της όμορης διώρυγα, του Σουέζ, από την οποία συγκοινωνεί η Ευρώπη με τον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό.

Αχ…Μεσόγειος πόσα έχεις προσφέρει στο παγκόσμιο στερέωμα με την πολυποίκιλη γλώσσα σου, με την τέμνουσα των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών, με τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου πλούσια από τον Μινωικό, Αιγυπτιακό αλλά και Κυκλαδικό μοναδικό πολιτισμό.

Το βιβλίο των τριών επιστημόνων, απευθύνεται σε φοιτητές, σε ειδικούς αλλά και σε απλούς ενεργούς πολίτες που θέλουν να «μυρίσουν την αλμύρα της θάλασσας» της Μεσογείου, να δουν τον καταγάλανο ουρανό της αλλά και να νιώσουν τα απόκρυφα συμφέροντα που βρίσκονται στον αφρό της. Είναι ένα βιβλίο που εκτιμάται ότι μπορεί να συμπληρώσει τη βιβλιοθήκη όχι ως ένα απλό ένθετο, αλλά ως βασικό εγχειρίδιο θέσεων και διαμόρφωσης άποψης, βλέποντας τα διεθνή ρευστά συμβάντα που ξετυλίγονται με καταιγιστικό ρυθμό γύρω μας.

Το βιβλίο διαιρείται έντεχνα σε τρία μέρη. Στο πρώτο αναλύεται η κοινή εξωτερική πολιτική της ΕΜΕ., η στρατηγική τη Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτνίασης, οι πρώιμες Ευρωμεσογειακές Σχέσεις από τη δημιουργία της ΕΟΚ έως το 1995, η σπουδαιότητα της Διαδικασίας της Βαρκελώνης ως ένας πυλώνας ανάπτυξης των Ευρωμεσογειακών Σχέσεων με τις Τρίτες Μεσογειακές Χώρες (Τ.Μ.Χ) και η επακόλουθη Ένωση για τη Μεσόγειο. Στο δεύτερο μέρος αξιολογείται η κατάσταση των ενδιαφερόμενων μερών στην ανάπτυξη των Ευρωμεσογειακών Σχέσεων από πλευράς οικονομίας των μεσογειακών κρατών και των σχετικών σχέσεων τους, των προκλήσεων ασφάλειας και των ζητημάτων ενέργειας. Στο δε τρίτο και τελευταίο μέρος επιχειρείται μια αποτίμηση όλων αυτών των προκλήσεων.

Το εγχειρίδιο έχει μια δομή ευανάγνωστη, ευπαρουσίαστη σε φόρμα αγγλικών επιστημονικών βιβλίων, όπου το κάθε κεφάλαιο έχει αρχή-μέση και τέλος και στο επίλογο υπάρχουν ερωτήσεις αντίληψης του σχετικού κεφαλαίου.
Ουσιαστικά, είναι ένα ταξίδι ανάλυσης όλου του πλέγματος που αγγίζει την Ε.Ε. με τις χώρες της Β.Μεσογείου σε μια απεικόνιση του κλίματος συνεργασίας και πολιτικής βούλησης συνέχισης με όποια δυνατότητα και να εμφανιστεί (σ.266).

Οι σύγχρονες απειλές, η μετανάστευση, η ενέργεια αποτελούν κομμάτια του βιβλίου και σε συνδυασμό με τη γενικότερη πολιτική παρουσία των στόχων αλλά και του ρόλου της Ε.Ε. και στους δύο γεωγραφικούς άξονες ενδιαφέροντος της γειτονίας της, ήτοι: η Νότια Διάσταση και η Ανατολική Σχέση (σ.95), συγκροτούν ένα συμπεριληπτικό θεματολόγιο ευρείας κλίμακας ενδιαφέροντος για όλους τους αναγνώστες, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Ο καθένας/καθεμιά μπορεί να βρει στοιχεία αλλά και χρονικές εξελίξεις «δεσίματος της θεματολογίας» σε μια αναγνωστική συνοχή με όρους που μπορούν να φανούν χρήσιμοι ακόμη και στην καθημερινότητά μας. Όπως είναι περιφερισμός και περιφερειοποίηση (σ.31), παγκοσμιοποίηση και δακυβερνητισμός (σ.189), Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (σ.45), ή ακόμη και ο ειδικός οικονομικός όρος που προβάλλεται συχνά στην τηλεόραση, που δεν είναι άλλος από την «αιρεσιμότητα» (σσ.101,140,169).

Το βιβλίο εκφράζει τη βούληση συνέχισης των προσπαθειών της Ένωσης για μια εταιρική, πολυδύναμη σχέση με τις Τ.Μ.Χ., παρά τις όποιες αναστολές και προβλήματα προσβλέποντας, ότι αυτή η ειδική περιοχή είναι αυξημένου ενδιαφέροντος για πολλά ζητήματα προς όφελος της γηραιάς Ηπείρου (σ.215).

Ακόμη και ό ρόλος της Τουρκίας αναφέρεται στο ευρύτερο σύστημα ασφάλειας της περιοχής (σσ.260,264) διατυπώνοντας τη ζωτική σημασία που κατέχει αυτή η χώρα στους διαδρόμους ενεργείας προς την Ε.Ε. προς όφελος και των δύο μερών, παρά τα προβλήματα με την γείτονα Αθήνα.

Στο τελευταίο, εντέκατο (11ο) κεφάλαιο γίνεται μια αναφορά για τις σύγχρονες προκλήσεις της περιοχής εξέτασης με έμφαση στη γενικότερη εικόνα και τους κινδύνους που διατρέχει. Οι δημοκρατικοί θεσμοί, η προσφυγική κρίση και η επίπτωση στην ασφάλεια και την επιδιωκόμενη ευημερία (σ.276) αλλά και θέματα ενέργειας και κλιματικής κρίσης μέσα από τη σκοπιά της Ε.Ε. Διακρίνουμε τις νέες τάσεις περί διαφοροποίησης των συμβατικών πηγών ενέργειας της Ένωσης στον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης χρησιμοποιώντας την υψηλή τεχνολογία επίσης (σ. 227), ως εργαλείο αμοιβαίου οφέλους μέσα από τη Θεωρία των Παιγνίων υπέρ των πολιτών και των κοινωνικών ομάδων στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (σ.280).

Στο επιμύθιο, οι λέξεις συνεργασία και συνύπαρξη μεταξύ των δύο μερών, δηλαδή της Ε.Ε και των χωρών της νότιας λεκάνης της Μεσογείου εμφανίζονται έντονα για την αντιμετώπιση ζητημάτων αβεβαιότητας και αστάθειας που δεν αφήνουν αυτή τη ζωτική αλλά και φλέγουσα περιοχή, να ησυχάσει. Η διαρκής μεταλλασσόμενη πραγματικότητα απαιτεί διαφορετικές προσεγγίσεις από τις χώρες της Μεσογείου στα πλήγματα των νέων μορφών απειλών. Η περιοχή ζητάει μια αμοιβαία επαγρύπνηση μπροστά στα υπερεθνικά φαινόμενα και κρίσεις που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποσπασματικά και με μεμονωμένες ενέργειες (σ.280).

Η Ε.Ε. αναγνωρίζει την ανάγκη βοηθείας προς τις γειτονικές χώρες, η οποία δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στα οικονομικά ή στην ενεργεία ή ακόμη και σε περιβαλλοντικά θέματα, αλλά πρέπει να διευρυνθεί και σε θέματα κοινωνίας, θεσμών, δημοκρατίας και κοινωνικής ανάτασης.

Το βιβλίο μυρίζει από ένα άρωμα γνώσης και πληροφορίας, ώστε ο αναγνώστης/στρία να αποκτήσει μια γενική γεύση των δρώμενων και πεπραγμένων στην ευρύτερη περιοχή της Μεσόγειου, το λίκνο το πολτισμού αλλά και των συμφερόντων.

Συγκρούσεις, διαμάχες, θρησκευτικές αντιπαλότητες, εθνικιστικές εξάρσεις, ανθρωπιστικές αναταράξεις δεν αφήνουν αυτή τη γωνία του κόσμου να ηρεμήσει. Πράγματι, η Ευρώπη προσπαθεί να βάλει ενισχυμένες σταγόνες βοήθειας και οικονομικής τροφοδοσίας παρά τις δικές της οπισθοδρομήσεις προς τις Τρίτες Μεσογειακές Χώρες (Τ.Μ.Χ), στις χώρες του Maghreb από το 1961 και εντεύθεν. Αυτή η χρονική αλλά και ποσοτική-ποιοτική υποστήριξη άλλοτε έχει αποτελέσματα και άλλοτε όχι.

Αυτή η μεταβλητότητα καθιστά την ευρύτερη περιοχή από μονή της μία ζώνη τεράστιου γεωοικονομικού ενδιαφέροντος, εγκριτική περιοχή (βλέπουμε το πρόβλημα στη Λωρία της Γάζας- και όχι μακριά ο πόλεμος στην Ουκρανία), όπου οι επιστημονικές αναλύσεις, έρευνες και προτάσεις είναι επιβεβλημένες.
Ιδού πεδίο δόξης λαμπρόν…για όλους μας, να καταλάβουμε τι μας γίνεται δίπλα μας, ώστε να προστατεύουμε, εάν χρειαστεί και τα του οίκου μας.

Το σύγγραμμα αυτό προσφέρει το στόχο άπλετα και έγκυρα.
*Ο αρθρογράφος είναι Αρχιτέκτονας, Μεταδιδακτορικός Υπότροφος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Διδάσκων στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του μεταπτυχιακού προγράμματος «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση»