Γιάννης Σαμαρτζής: Ποια είναι τα θεσμικά όργανα, οι οργανισμοί και υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πώς λειτουργούν

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o
Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομολόγος

Ενόψει των επικείμενων Ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου του τρέχοντος έτους, για την ανάδειξη των 21 Ελλήνων βουλευτών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, επί συνόλω 706 ευρωβουλευτών, περιγράφω, με μία σύντομη επισκόπηση, τον ρόλο και τη λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, καθώς και ορισμένες από τις βασικές υπηρεσίες και οργανισμούς, οι οποίοι συμβάλλουν στη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μία οικογένεια ευρωπαϊκών δημοκρατικών χωρών που συνεργάζονται μεταξύ τους, για τη βελτίωση του τρόπου ζωής των πολιτών τους και για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου.

Σε χρονικό διάστημα μισού περίπου αιώνα η Ευρωπαϊκή Ένωση καθιέρωσε την ειρήνη μεταξύ των κρατών της, δημιούργησε ένα ενιαίο νόμισμα, το Ευρώ, καθώς και μία ενιαία αγορά χωρίς σύνορα, όπου τα αγαθά, οι άνθρωποι, οι υπηρεσίες και τα κεφάλαια, κυκλοφορούν ελεύθερα. Έχει την πρωτοκαθεδρία παγκοσμίως σε κοινωνικούς τομείς, όπως η προστασία του περιβάλλοντος και η αναπτυξιακή βοήθεια μεταξύ των χωρών της, ενώ είναι μοναδική στον κόσμο - παρά το ότι δεν έχει ομοσπονδία -, όπου τα κράτη-μέλη της είναι ανεξάρτητα και κυρίαρχα έθνη.

Ωστόσο, τα κράτη - μέλη της είναι υποχρεωμένα να μεταβιβάζουν ορισμένες από τις εξουσίες λήψης αποφάσεων σε κοινά θεσμικά όργανα, τα οποία έχουν συσταθεί από τα ίδια τα κράτη, ώστε οι αποφάσεις για συγκεκριμένα θέματα κοινού συμφέροντος να μπορούν να λαμβάνονται δημοκρατικά, σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Τα επτά, βασικά θεσμικά όργανα λήψης των αποφάσεων στους κόλπους της ΕΕ είναι:
— Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο αντιπροσωπεύει τους πολίτες των κρατών - μελών της και εκλέγεται από αυτούς δημοκρατικά, με άμεση καθολική ψηφοφορία, με τις εκλογές που διεξάγονται ανά πενταετία. Όπως είναι αυτονόητο, οι βουλευτές στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, αντιπροσωπεύουν όλες τις απόψεις για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τις λήψεις των αποφάσεων, τόσο από τους έχοντες φιλο-ομοσπονδιακές όσο και από τους έχοντες ευρω-σκεπτικιστικές απόψεις.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει τρεις έδρες εργασίας. Μία στις Βρυξέλλες (Βέλγιο), μία στο Λουξεμβούργο και μία στο Στρασβούργο (Γαλλία).

Οι κύριες αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου είναι τρεις: α) η άσκηση νομοθετικής εξουσίας, η οποία εκτός των νομοθετημένων πράξεων επεξεργάζεται και νέες νομοθετικές πράξεις, β) η άσκηση δημοκρατικού ελέγχου σε όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και κυρίως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και γ) η άσκηση δημοσιονομικής εξουσίας, η οποία επιβάλλεται επί του προϋπολογισμού της ΕΕ, που καταρτίζεται ανά έτος.

— Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο έγινε ένα από τα 7 θεσμικά όργανα της ΕΕ, μετά τις αλλαγές που επέφερε η Συνθήκη της Λισαβόνας το 2009.
Το Ευρωπαικό Συμβούλιο, αποτελεί το υψηλότερο επίπεδο πολιτικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών της ΕΕ, και καθορίζει τις γενικές πολιτικές κατευθύνσεις και προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μέλη της είναι οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων των χωρών της ΕΕ, με έδρα τις Βρυξέλλες
Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, συναντώνται οι ηγέτες των χωρών της ΕΕ για να καθορίσουν την πολιτική τους ατζέντα.

Οι συνεδριάσεις του (συνήθως τριμηνιαίες) λαμβάνουν τη μορφή συνόδων κορυφής μεταξύ των ηγετών της ΕΕ, υπό την προεδρία μονίμου προέδρου.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθορίζει τις γενικές κατευθύνσεις και τις πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ, αλλά δεν θεσπίζει νομοθεσία.

Όμως:
● Ασχολείται με σύνθετα ή ευαίσθητα θέματα που δεν μπορούν να επιλυθούν σε χαμηλότερο επίπεδο διακυβερνητικής συνεργασίας.
● Καθορίζει την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη τα στρατηγικά συμφέροντά της, καθώς και θέματα άμυνας.
● Επιλέγει και ορίζει τους υποψηφίους για ορισμένα υψηλά αξιώματα της ΕΕ, όπως του/της προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Για κάθε ζήτημα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μπορεί:
● να ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει πρόταση για την αντιμετώπισή του.
● να παραπέμψει το ζήτημα στο Συμβούλιο της ΕΕ.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απαρτίζεται από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων όλων των χωρών της ΕΕ, τον/την πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και τον/την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Συνέρχεται κατόπιν πρωτοβουλίας του/της προέδρου του, ο/η οποίος/-α εκλέγεται από το ίδιο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για μια θητεία δυόμισι ετών, ανανεώσιμη μόνο μία φορά. Μεταξύ άλλων, ο/η πρόεδρος εκπροσωπεί την ΕΕ στον έξω κόσμο.
Το Ευρωπαικό Συμβούλιο συνήθως συνεδριάζει 4 φορές τον χρόνο – όμως ο/η πρόεδρος μπορεί να συγκαλεί έκτακτες συνεδριάσεις για την επίλυση επειγόντων θεμάτων.

Οι αποφάσεις του λαμβάνονται γενικώς με συναίνεση, σε ορισμένες περιπτώσεις όμως λαμβάνονται με ομοφωνία ή με ειδική πλειοψηφία. Ωστόσο, δικαίωμα ψήφου έχουν μόνο οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων.

— Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο είναι το κύριο όργανο λήψης των αποφάσεων. Το Συμβούλιο εκπροσωπεί τα κράτη-μέλη, όπου στις συνεδριάσεις του παρευρίσκεται ένας υπουργός από κάθε κυβέρνηση κράτους-μέλους της Ένωσης.

Οι κύριες αρμοδιότητες τού Συμβουλίου της ΕΕ είναι οι εξής:
- Ασκεί νομοθετική εξουσία από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε πολλούς τομείς πολιτικής.
- Συντονίζει τις γενικές οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές των κρατών-μελών.
- Συντονίζει τις διεθνείς συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και Τρίτων Χωρών, καθώς και Διεθνών Οργανισμών.

- Εγκρίνει τον Προϋπολογισμό της ΕΕ, από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
- Αναπτύσσει την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας της Ένωσης.
- Συντονίζει τη συνεργασία μεταξύ των εθνικών δικαστικών και αστυνομικών αρχών σε ποινικές υποθέσεις, κ.ά.

Επομένως, επειδή οι πολίτες της ΕΕ είναι ελεύθεροι να ζουν και να εργάζονται σε οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ επιλέξουν, έχουν ισότιμη πρόσβαση στην πολιτική δικαιοσύνη της Ένωσης, όπου τα εθνικά δικαστήρια συνεργάζονται.

— Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία αναφέρεται συχνά και ως Κομισιόν.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι ανεξάρτητη από τις εθνικές κυβερνήσεις, και οι κύριες αρμοδιότητές της είναι οι εξής:
- Υποβάλλει νομοθετικές προτάσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της ΕΕ.

- Διαχειρίζεται και εκτελεί τις πολιτικές και τον Προϋπολογισμό της ΕΕ.
- Εφαρμόζει το ευρωπαϊκό δίκαιο από κοινού με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
- Εκπροσωπεί την Ευρωπαϊκή Ένωση στη διεθνή σκηνή, διεξάγοντας δηλαδή διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συμφωνιών, μεταξύ της Ένωσης και Τρίτων Χωρών.

— Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο είναι το όργανο της επιβολής του νόμου. Έργο του Δικαστηρίου είναι να εξασφαλίζει ότι, η νομοθεσία της ΕΕ ερμηνεύεται και εφαρμόζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις χώρες της Ένωσης. Επίσης, το Δικαστήριο είναι αρμόδιο για την επίλυση νομικών διαφορών μεταξύ κρατών-μελών, θεσμικών οργάνων της ΕΕ, επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων.

— Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, του οποίου η έδρα είναι στο Λουξεμβούργο και η κύρια αποστολή του είναι να ελέγχει την κανονική εκτέλεση του Προϋπολογισμού της ΕΕ, δηλαδή να ελέγχει τη νομιμότητα και την κανονικότητα των εσόδων και των δαπανών της Ένωσης και, επομένως, να διαφυλάσσει τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση.

— Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία αποτελεί το κύριο όργανο που διαχειρίζεται το ευρώ. Η ΕΚΤ έχει την έδρα της στη Φρανκφούρτη (Γερμανία), και στην κύρια αποστολή της συμπεριλαμβάνονται η χάραξη και η εφαρμογή της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής. Οι 19 χώρες που αποτελούν συλλογικά τη «ζώνη του ευρώ» και συγκεκριμένα, οι Κεντρικές τους Τράπεζες, μαζί με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), απαρτίζουν το λεγόμενο «Ευρωσύστημα».

Ο κύριος σκοπός της ΕΚΤ είναι η σταθερότητα των τιμών στις χώρες της ΕΕ. Η σταθερότητα των τιμών επιτυγχάνεται με τον έλεγχο της Προσφορά Χρήματος, της οποίας ρυθμιστής της είναι η ίδια. Γι’ αυτό, η ΕΚΤ θεωρείται ένας ανεξάρτητος υπέρ-Εθνικός Λογαριασμός, όπου οι αποφάσεις, σχετικά με τη διαχείριση του Ευρώ, λαμβάνονται αποκλειστικά από αυτόν, χωρίς να παρεμβαίνουν οι πολιτικές Αρχές.

Άλλα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι:
• Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, δηλαδή η «φωνή» της κοινωνίας των πολιτών. Η Επιτροπή αυτή είναι ένα συμβουλευτικό όργανο, το οποίο εκπροσωπεί τους εργοδότες, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, τους αγρότες, τους καταναλωτές και τις υπόλοιπες ομάδες συμφερόντων που απαρτίζουν την κοινωνία των πολιτών, παρουσιάζοντας τις απόψεις τους και υπερασπίζοντας τα συμφέροντά τους.

• Η Επιτροπή των Περιφερειών, η οποία αποτελεί τη φωνή της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η Επιτροπή αυτή είναι ένα συμβουλευτικό όργανο που αποτελείται από τους εκπροσώπους των αρχών περιφερειακής ή τοπικής αυτοδιοίκησης των χωρών της ΕΕ. Ασχολείται με θέματα, όπως η περιφερειακή πολιτική, το περιβάλλον, η εκπαίδευση και οι μεταφορές.

• Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η οποία είναι το χρηματοπιστωτικό όργανο της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων λειτουργεί σε μη κερδοσκοπική βάση και δεν αντλεί κεφάλαια από λογαριασμούς αποταμίευσης ή όψεως, ούτε χρησιμοποιεί πόρους του Προϋπολογισμού της Ένωσης. Αντίθετα, χρηματοδοτείται με δανεισμό από τις κεφαλαιαγορές και από τους μετόχους της, που είναι τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

• Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, που είναι το όργανο, το οποίο ερευνά τις καταγγελίες των πολιτών της ΕΕ. Ο φορέας αυτός είναι αρμόδιος να παραλαμβάνει και να ερευνά τις καταγγελίες πολιτών, επιχειρήσεων και οργανισμών της Ένωσης. Επίσης, είναι αρμόδιος να βοηθά, ώστε να αποκαλύπτονται κρούσματα «κακής διοίκησης» και εντός της δράσης των θεσμικών οργάνων ή οργανισμών της ΕΕ.

• Ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων, ο οποίος διαφυλάττει τον ιδιωτικό χαρακτήρα των προσωπικών δεδομένων. Η κύρια αρμοδιότητα του φορέα αυτού είναι να εξασφαλίζει ότι, όλα τα θεσμικά όργανα και οι οργανισμοί της ΕΕ θα σέβονται το δικαίωμα ιδιωτικής ζωής των πολιτών, όταν επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα.

Εκτός από τα παραπάνω Όργανα της ΕΕ, έχουν συσταθεί με ειδική νομοθετική πράξη ορισμένες Υπηρεσίες και Οργανισμοί, για την εκπλήρωση πολύ συγκεκριμένων καθηκόντων, όπως π.χ. είναι το Γραφείο Εναρμόνισης στην Εσωτερική Αγορά, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, καθώς και πολλοί άλλοι.

Στις αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης εντάχθηκαν το 2010 - εξαιτίας της οικονομικής κρίσης - για την οικονομική υποστήριξη των κρατών-μελών της, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM), o Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSM) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF).

Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕSM), αποτελεί και τώρα ένα μόνιμο πρόγραμμα χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα 19 κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Ο (ESM) έχει τη δυνατότητα να δανείζει απευθείας τις κυβερνήσεις. Μπορεί επίσης να αγοράζει τα χρέη των κυβερνήσεων, δηλαδή τα κρατικά ομόλογα, είτε άμεσα όταν εκδίδονται οι τίτλοι τους, είτε στη δευτερογενή αγορά.

Επιπλέον, μπορεί να υποστηρίζει άμεσα τις Τράπεζες π.χ. με ανακεφαλαιοποίηση, παρέχοντας δηλαδή χρήματα στις Τράπεζες, σε αντάλλαγμα τη συμμετοχή του στη μετοχική σύνθεση των Τραπεζών.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF), υπήρξε ένα όργανο ειδικού σκοπού, το οποίο λειτούργησε και αυτό μέχρι το 2013, γιατί ήταν ένας μηχανισμός προσωρινός και έκτακτου χαρακτήρα, βοηθώντας οικονομικά κυρίως τις χώρες της Νότιας Ευρώπης.

Ήδη, η χώρα μας οφείλει την πλειονότητα του Δημοσίου Χρέους στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και κατά ένα μεγάλο ποσοστό στα παραπάνω όργανα, δηλαδή σε αυτούς τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς οικονομικής στήριξης.

Οι δύο αυτοί έκτακτοι μηχανισμοί, δηλαδή ο EFSM και ο EFSF, οι οποίοι λειτούργησαν από το 2010 μέχρι το 2013, αντικαταστάθηκαν από τον «μόνιμο» Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM), όπου και παρέδωσαν τις κύριες αρμοδιότητές τους.

Και οι τρεις αυτοί μηχανισμοί (ESM, EFSM, EFSF) που δημιουργήθηκαν από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κυρίως της Ευρωζώνης, είχαν ως σκοπό την προστασία των κρατών-μελών τους, κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, αλλά και την προστασία και σταθεροποίηση του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος.

Πηγή: Πώς λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Υπηρεσία Εκδόσεων, Βρυξέλλες.