Η τουριστική ταυτότητα της Κω, ο υπερτουρισμός και ο ρόλος του Οργανισμού Διαχείρισης (DMMO)

Rodiaki NewsRoom

Πριν λίγους μήνες ανακοινώθηκε η ίδρυση και λειτουργία ενός Οργανισμού Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμών (Destination Management and Marketing Organizations – DMMOs) στην Κω. Δεν γνωρίζω αν θα αναβαθμιστεί η υπάρχουσα υποδομή της ΚΩΑΝ ή αν θα δημιουργηθεί κάτι εντελώς νέο και αυτόνομο, όμως ένας DMMO στην Κω αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία για το νησί, ώστε να οργανωθεί πολύ πιο συστηματικά και μεθοδικά από ό,τι ισχύει σήμερα.

Με την τουριστική περίοδο να βαίνει γρήγορα προς το τέλος της, είναι ίσως η κατάλληλη στιγμή να ξεκινήσουν πιο ουσιαστικές και συγκεκριμένες συζητήσεις για το τουριστικό μοντέλο του νησιού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η νέα αυτή δομή θα έχει να φέρει εις πέρας και αρκετή «λάντζα»: τη συμμετοχή σε εκθέσεις, τις δημόσιες σχέσεις με δημοσιογράφους και φορείς του τουρισμού, τη βελτίωση της οργάνωσης της τουριστικής καθημερινότητας, καθώς και την υποβολή προτάσεων για υποδομές και δράσεις.

Ωστόσο, το ουσιαστικό ζητούμενο είναι να ενταχθεί στην αποστολή του DMMO μια πιο ολιστική και στρατηγική επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζουμε τον τουρισμό, την ταυτότητα της Κω στο εξωτερικό και, συνολικότερα, την ανάπτυξη στο νησί

ΣτατιστιΚΩΣ: Η ανάγκη για τοπική γνώση και δεδομένα

Στη «Βιώσιμη Κω» έχουμε διαπιστώσει, μέσα από την προσπάθειά μας να καταθέτουμε τεκμηριωμένες προτάσεις για την ανάπτυξη του νησιού, ένα διαχρονικό πρόβλημα: την έλλειψη εξειδικευμένων στατιστικών στοιχείων και δεδομένων για την Κω. Πολλές αξιόλογες εκθέσεις και μελέτες περιορίζονται σε περιφερειακό επίπεδο και σπάνια εμβαθύνουν στα επιμέρους νησιά.

Αυτό αποτελεί σοβαρό εμπόδιο γιατί υπάρχουν μεγάλες διαφορές από νησί σε νησί. Αλλιώς λειτουργεί ο τουρισμός στην Μύκονο, αλλιώς στην Κω, αλλιώς σε νησιά όπως η Κάρπαθος και η Νίσυρος. Χωρίς επαρκή τοπικά δεδομένα, δεν μπορούμε να εξαγάγουμε κατάλληλα συμπεράσματα, ούτε να σχεδιάσουμε αποτελεσματικές πολιτικές σε τοπικό επίπεδο.

Πρόκειται για σύμπτωμα μιας γενικότερης απουσίας «επιστημονικότητας» ή ενδογενούς παραγωγής γνώσης για την ανάπτυξη του νησιού. Συνήθως, η γνώση και οι προτάσεις που φτάνουν στην Κω είναι εξωγενείς, προσαρμογές γενικότερων ή κεντρικότερων μελετών και όχι προϊόν ενός συνεκτικού, τοπικού σχεδίου.

Ακόμη και οι καλές ιδέες, έτσι, δύσκολα ριζώνουν στην κοινωνία ή μετατρέπονται σε πρακτική πολιτική. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό: ένα μοντέλο μονοκαλλιέργειας του μαζικού, φθηνού τουρισμού, με ελάχιστη καινοτομία και περιορισμένη αξιοποίηση των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών.

Για τον λόγο αυτό, προτείνουμε τη δημιουργία εντός του DMMO ενός “Παρατηρητηρίου Τουρισμού” ή “Δεξαμενής Γνώσης”, που θα συλλέγει, θα αναλύει και θα δημοσιοποιεί συστηματικά δεδομένα για την Κω. Θα εξειδικεύει στοιχεία που προέρχονται από την Περιφέρεια ή άλλες πηγές, θα συνεργάζεται με πανεπιστήμια, φορείς και ανεξάρτητες πρωτοβουλίες, και θα διεκδικεί τη δημιουργία νέων, τοπικών βάσεων δεδομένων.

Αυτή η πληροφορία θα πρέπει να είναι δημόσια και προσβάσιμη σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς του τουρισμού, επαγγελματίες, ερευνητές και πολίτες. Στόχος θα είναι η συνεχής, δημιουργική διαβούλευση και η συλλογική παραγωγή γνώσης, ικανής να μετασχηματίζεται σε ένα πραγματικά τοπικό αναπτυξιακό σχέδιο.

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αποτελεί η δεξαμενή γνώσης The Green Tank, η οποία εκδίδει λεπτομερείς και τακτικές εκθέσεις για την ηλεκτροπαραγωγή και την ενεργειακή πολιτική στην Ελλάδα (βλ. thegreentank.gr/trends_electricity_el). Αυτό το επίπεδο ανάλυσης και συνέπειας θα μπορούσε να αποτελέσει το πρότυπο για ένα «Παρατηρητήριο Τουρισμού Κω». Και φυσικά, οποιαδήποτε ανάλογη πρωτοβουλία από πιο κεντρικούς φορείς (Περιφέρεια, Υπουργεία, Πανεπιστήμια) δεν πρέπει να θεωρείται υποκατάστατό του, η γνώση πρέπει να παραχθεί τοπικά και για την Κω.

Η τουριστική ταυτότητα της Κω και ο υπερτουρισμός

Το δεύτερο πεδίο στο οποίο ο DMMO θα πρέπει να εστιάσει είναι η τουριστική ταυτότητα της Κω και το πώς αυτή διαμορφώνει το μοντέλο ανάπτυξης του νησιού.

Η συζήτηση γύρω από τον υπερτουρισμό (ή, αν προτιμά κάποιος, την υπερβολική τουριστικοποίηση του νησιού) συνήθως εξαντλείται στα αρνητικά του αποτελέσματα: περιβαλλοντική πίεση, κοινωνική αλλοίωση, αύξηση του κόστους ζωής. Σπάνια, όμως, εξετάζεται ο ρόλος που παίζει η ίδια η τουριστική εικόνα (branding) στην ενίσχυση αυτού του φαινομένου.

Σύμφωνα με μελέτη του 2019 (Séraphin κ.α) η στρατηγική προώθησης της εικόνας που υιοθετεί ένας προορισμός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του υπερτουρισμού.

Η έρευνα εξέτασε πόλεις οι οποίες αντιμετωπίζουν σήμερα έντονες κοινωνικές αντιδράσεις λόγω του υπερτουρισμού, όπως η Ρώμη, η Βαρκελώνη και η Βενετία.

Ανάμεσα στα συμπεράσματά της είναι πως αυτοί οι προορισμοί χρησιμοποιούν β (“Η Βαρκελώνη εμπνέει”, “Η Ρώμη και εσύ”) χωρίς αναφορά στην τοπική ταυτότητα ή ιδιαιτερότητα. Αυτό φαίνεται να εντείνει τον υπερτουρισμό, αφού αποσκοπεί στην προσέγγιση όσο το δυνατόν περισσότερων δυνητικών τουριστών, αγνοώντας τα ιδιαίτερα στοιχεία κάθε προορισμού ,κάτι που αναδεικνύει άλλα χαρακτηριστικά ως κρίσιμα, όπως πχ την «φθήνια» των προσφερόμενων τουριστικών πακέτων.

Όποιος έχει την απορία, ας ρίξει μια ματιά στα «σλόγκαν» που κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί για την Κω, να μας πει σε ποια από τις κατηγορίες πιστεύει πως ανήκουν; (Φωτο Slogan)

Η ίδια μελέτη προτείνει μια διαφορετική προσέγγιση, βασισμένη στον Τουρισμό Ειδικού Ενδιαφέροντος (Special Interest Tourism), όπου το κριτήριο επιλογής του προορισμού είναι ένα συγκεκριμένο ενδιαφέρον όπως μια δραστηριότητα, ένα περιβάλλον, μια εμπειρία.

Φυσικά δεν είναι αυτή η μοναδική λύση αλλά ένα παράδειγμα του είδους του διαλόγου που πρέπει να διεξάγεται στο νησί.

Το ζητούμενο δεν είναι να μιμηθούμε άλλους, αλλά να διαμορφώσουμε μια αυθεντική ταυτότητα που θα ενσωματώνει την πολιτισμική ταυτότητα μας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κοινότητας μας και τη βιωσιμότητα του νησιού (Dioko, 2015).

Μια εξαιρετική αρχή αποτελεί η προσέγγιση που λέει ότι ένας τόπος πρέπει να είναι ευχάριστος πρώτα για τους κατοίκους του· τότε μόνο θα είναι ελκυστικός και για τους επισκέπτες του. Αυτή η ιδέα στηρίζεται σε δύο διαπιστώσεις:

• Οι ντόπιοι παύουν να απολαμβάνουν το περιβάλλον τους όταν αυτό υποβαθμίζεται πολιτιστικά και περιβαλλοντικά από τον υπερτουρισμό (Sanchez-Fernandez, Alvarez-Bassi, & Cardona, 2017).
• Η ευημερία και η ικανοποίηση των κατοίκων επηρεάζει θετικά την εμπειρία των επισκεπτών (Croes, Ridderstaat, & van Niekerk, 2018; Croes, Rivera, Semrad, & Khalizadeh, 2017).

Με άλλα λόγια, ένας προορισμός που φροντίζει πρώτα τους ανθρώπους του, χτίζει ταυτόχρονα και μια πιο υγιή, βιώσιμη σχέση με τον τουρισμό.

Χρήστος Μπάρδας
Οικονομολόγος – MSc Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία
Ιδρυτικό Μέλος της Κίνησης Πολιτών «Βιώσιμη Κως»
https://socialbard.medium.com/