Ιωάννης Β. Βασιλάκης: Νικόλαος Μαυρής-«Από ύποπτος στα μάτια των φασιστών… πρώτος διοικητής της Ελεύθερης Δωδεκανήσου»

Rodiaki NewsRoom

Συλλογή Ιωάννη Β. Βασιλάκη

Ο Νικόλαος Μαυρής, Κασιώτης γιατρός και πρόεδρος των Δωδεκανησίων της Αθήνας, καταγράφεται το 1936 από τις ιταλικές αρχές ως «επικίνδυνος αλυτρωτιστής». Δώδεκα χρόνια μετά, το ελληνικό κράτος τον ορίζει πρώτο Πολιτικό Διοικητή της Ελεύθερης Δωδεκανήσου. Η ζωή του, όπως αποτυπώνεται στον φάκελο των ιταλών κατακτητών, είναι μια σιωπηλή επιβεβαίωση ότι η Ιστορία τελικά δικαιώνει τους αγωνιστές της Ελευθερίας.

Επίσημο έγγραφο – Μετάφραση από τα Ιταλικά

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Ρόδος, 18 Νοεμβρίου 1936 (Έτος XV της φασιστικής χρονολόγησης)
Αρ. 88/27-1933

Θέμα: Κεντρικός Δωδεκανησιακός Σύλλογος Προς το Επαρχιακό Γραφείο Δημόσιας Ασφάλειας Καρπάθου

---------------------------------------------------------------------

Σε αναφορά προς το υπ’ αριθμόν 146/5 της 18ης Σεπτεμβρίου, γνωστοποιείται ότι το Βασιλικό Προξενείο του Πειραιά ενημέρωσε πως ο πρόεδρος του εν λόγω Συλλόγου είναι πράγματι ο Νικόλαος Μαυρής, γιος του Γεωργίου και της Κατερίνας Κολοχίτα, γεννημένος στο Ζαγαζίκ της Αιγύπτου, καταγόμενος από την Κάσο, ηλικίας περίπου 38 ετών, κάτοικος Αθηνών, επαγγελματίας ιατρός οφθαλμίατρος.

Έφθασε στην Αθήνα πριν από περίπου ενάμιση χρόνο και νυμφεύθηκε την κ. Νικολάου από την Κάσο, προικισμένη με 50.000 λίρες στερλίνες. Ήδη εύπορος εκ καταγωγής, έγινε πολύ πλούσιος, ώστε δεν ασκεί πλέον το επάγγελμα του ιατρού. Είναι Έλληνας υπήκοος.

Το ποινικό και ηθικό του μητρώο θεωρείται καλό.

Πολιτικά, λίγα είναι γνωστά. Δεν υπάρχει αμφιβολία για τα αντιιταλικά και αλυτρωτικά του αισθήματα, ωστόσο περιγράφεται ως μετριοπαθής, που προσπαθεί να συλλογίζεται λογικά και ρεαλιστικά.

Ως πρόεδρος του Συλλόγου, φαίνεται πως αποφεύγει να προκαλεί ή να ερεθίζει τις ιταλικές αρχές με άκαρπες ακραίες ενέργειες, και προτιμά να προσανατολίζει τη δράση του στη βελτίωση των ηθικών και υλικών συνθηκών των Δωδεκανησίων στην Ελλάδα, μέσω παρεμβάσεων στις ελληνικές αρχές για διευκολύνσεις σχετικά με άδειες διαμονής και εργασία, με βοήθειες και συστάσεις κάθε είδους, δημόσιες ή ιδιωτικές, για απασχόληση και επιδόματα.

Επιδιώκει επίσης τη δημιουργία φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, τη βελτίωση των ήδη υπαρχόντων, και την προώθηση κέντρων αναψυχής και σωματικής ή πνευματικής αγωγής — όλα αυτά μέσα σε ατμόσφαιρα θερμού εθνικισμού και αλυτρωτισμού.

Το πρόγραμμα αυτό βρήκε την έγκριση των Δωδεκανησίων που είχαν συγκεντρωθεί σε συνέλευση, ιδιαίτερα εκείνων που έχουν πλέον εγκατασταθεί μόνιμα στον Πειραιά. Επικράτησε επίσης η ελπίδα πως ο Μαυρής, μόλις εκλεγεί πρόεδρος, θα δαπανούσε μέρος της περιουσίας του για την επιτυχία του προγράμματός του.

Οι «επαγγελματίες του αλυτρωτισμού» θεώρησαν ότι δεν έπρεπε να αντιταχθούν στην εκλογή του Μαυρή, πιστεύοντας πως θα μπορούσαν να τον επηρεάσουν και να αποσπάσουν οικονομική ενίσχυση για τους δικούς τους σκοπούς. Για τον λόγο αυτόν φρόντισαν να τοποθετήσουν δίπλα του ορισμένα από τα πιο γνωστά ακραία στοιχεία τους.

Ο Μαυρής, μόλις εκλέχθηκε, άρχισε να εργάζεται με προθυμία, προσπαθώντας να ικανοποιήσει όλους, αλλά ως προς τα χρήματα δεν έδωσε σχεδόν τίποτα, παρά μόνο αμελητέα ποσά. Έτσι, δεν πέτυχε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Οι συνεδριάσεις του Συλλόγου σταδιακά αραίωσαν· οι συνεργάτες του απομακρύνθηκαν και, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις του, δεν ανταποκρίθηκαν. Έτσι, αποφάσισε να υποβάλει την παραίτησή του από τη θέση του προέδρου του Κεντρικού Δωδεκανησιακού Συλλόγου.

Επιφυλάσσομαι για περαιτέρω ενημερώσεις.

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι ο Νικόλαος Μαυρής ανήκει σε ένωση με αντιιταλικό και αλυτρωτικό χαρακτήρα, όπου πιθανότατα θα επανεκλεγεί, λόγω της κοινωνικής και οικονομικής του θέσης, που του προσδίδει επιρροή στους ομοθρήσκους του, πρέπει επομένως να παρακολουθείται διαρκώς.

Τέλος, σημειώνεται ότι το Βασιλικό Προξενείο, σε προηγούμενη αλληλογραφία, είχε αναφέρει εσφαλμένα άλλο πρόσωπο με το ίδιο όνομα, επίσης καταγόμενο από την Κάσο και κάτοικο Αιγύπτου.

Ο Ταγματάρχης των Βασιλικών Καραμπινιέρων
Διευθυντής του Κεντρικού Γραφείου Δημόσιας Ασφαλείας
των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου
(Guido Passini)

Το έγγραφο αυτό, απόρρητη αναφορά του Κεντρικού Γραφείου Δημόσιας Ασφάλειας της Ρόδου (18.11.1936), αποτελεί πλήρη φάκελο επιτήρησης του Νικολάου Μαυρή, Κασιώτη γιατρού και προέδρου του Κεντρικού Δωδεκανησιακού Συλλόγου Αθηνών — του φορέα που εκπροσωπούσε τη Δωδεκανησιακή παροικία της ελεύθερης Ελλάδας κατά την Ιταλοκρατία.

Οι ιταλικές αρχές:

• Καταγράφουν με εντυπωσιακή λεπτομέρεια προσωπικά, οικογενειακά και οικονομικά στοιχεία.
• Παραδέχονται την ελληνική υπηκοότητά του και την καλή ηθική φήμη του.
• Τον χαρακτηρίζουν αντιιταλό και αλυτρωτιστή, αλλά «μετριοπαθή», γεγονός που μαρτυρεί την πολιτική του ευγένεια και νηφαλιότητα.
• Παρουσιάζουν με ειρωνεία την παραίτησή του από την προεδρία του Συλλόγου, ερμηνεύοντάς την ως ένδειξη «αποδυνάμωσης» του δωδεκανησιακού κινήματος.

Η φράση «να παρακολουθείται διαρκώς» καταδεικνύει τον φόβο της Ρώμης απέναντι στη δράση των Δωδεκανησίων εκτός κατοχής, οι οποίοι διατηρούσαν ζωντανό τον πόθο της Ένωσης.

Η παρακολούθηση είχε διττό σκοπό: την καταγραφή και την αποθάρρυνση. Η συνεχής παρουσία του κράτους στον ιδιωτικό βίο —η αίσθηση ότι «κάποιος σε βλέπει»— δημιουργούσε ένα τοπίο διαρκούς ψυχολογικής πίεσης. Ο πολίτης μετατρεπόταν σε υπήκοο που δίσταζε να εκφραστεί, να οργανωθεί, να ελπίσει.

Ιδιαίτερα στις κατεχόμενες περιοχές, όπως τα Δωδεκάνησα, η επιτήρηση λειτουργούσε και ως μηχανισμός αποικιοκρατικής καταστολής. Όσοι υποστήριζαν την Ένωση με την Ελλάδα θεωρούνταν «αλυτρωτιστές» και αντιμετωπίζονταν ως εχθροί του κράτους. Ακόμα και φιλανθρωπικές ή πολιτιστικές δραστηριότητες —αν συνοδεύονταν από εθνικά σύμβολα ή ιδέες— θεωρούνταν επικίνδυνες.

Ιδιαίτερη ειρωνεία της ιστορίας:
ο άνθρωπος που το 1936 η ιταλική αστυνομία καταγράφει ως «επικίνδυνο αλυτρωτιστή», είναι ο ίδιος που το 1948 θα οριστεί πρώτος Πολιτικός Διοικητής της Ελεύθερης Δωδεκανήσου από το Ελληνικό κράτος.

Το έγγραφο αυτό, επομένως, λειτουργεί ως σπάνιο τεκμήριο μνήμης και δικαίωσης:
μια γραφειοκρατική σκιά του ιταλικού καθεστώτος, που, άθελά της, αποτύπωσε το πορτρέτο ενός μετρημένου, νηφάλιου και βαθιά πατριωτικού ηγέτη, ο οποίος λίγα χρόνια αργότερα θα ενσάρκωνε την Εθνική Αποκατάσταση της Δωδεκανήσου.