Από που κρατά η σκούφια μας;160 επώνυμα των κατοίκων της Ρόδου και η σημασία τους
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 19247 ΦΟΡΕΣ
H γωνιά της Γλώσσας μας
Επιμέλεια Αλέξανδρος Ν. Κατσαράς
φιλόλογος
(ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ)
Από που κρατά η σκούφια μας;160 επώνυμα των κατοίκων της Ρόδου και η σημασία τους
Aλακιώτης = πατριδωνυμικό από την πόλη Αλάγια (τουρκ.Αlaja) της Μ.Ασίας < αλλάγια = η αλλαγή φρουράς.
Ζεμπιλάς = από το τουρκ.zebil= το ζεμπίλι, ο σάκος = ο κατασκευαστής σάκων.
Καβουκλής = από το καβούκι (<τουρκ.kabuk) ,το όστρακο = ο αλιευτής οστράκων.
Μαίλης = από το Σμαίλης< Ισμαήλ.
Μαλανδρής = από το ιταλικό malandrino = o πονηρός, ο ληστής.
Mαλλιαράκης = υποκοριστικό-παρατσούκλι από τη λέξη μαλλί.
Μανέττας = από το ιταλικό manetta= η χειροπέδη.
Μανίκαρος = από το ιταλικό manica = η υδροσωλήνα.
Μαριεττής= από το ιταλικό Μarietta υποκοριστικό του Maria.
Μαντάς= από το τουρκ.manda = ο βουβάλι.
Mαντικός = ο σχετικός με την μαντική<μάντις= αυτός που μπορεί να σκέφτεται
Mανωλάς = από το Eμμανουήλ<immanou (= μαζί μας) + El (= Θεός) = μαζί μας είναι ο Θεός.
Μαραβέλιας= από το ιταλικό meraviglia = το θαύμα.
Mαριάς = μητρωνυμικό όνομα = ο γιος της Μαρίας.
Μαρίνος = από το λατινικό marinus = ο θαλασσινός.
Μαστρό-= προτακτική λέξη (<βενετσιάνικο mastro) που ενώνεται με βαφτιστικά ονόματα για να δώσει στον άντρα το χαρακτηριστικό του καλού τεχνίτη πχ Μαστρογιάννης,Μαστροχρήστος .
Ματσίγκος = από το τουρκικό maccik = ο ακάθαρτος, ο ανάγωγος.
Μαχραμάς = από το τουρκικό mahrama = το κεφαλομάντηλο.
Μελεούνης = από το μιλιούνιν<ιταλ.millione = εκατομμύριο και πρωτοαποδόθηκε σε άνθρωπο με πολλά χρήματα.
Μηνέττος = από το Μηνάς και την ιταλική υποκοριστική κατάληξη-ettos.
Μοράρης = από το moraro = ο μυλωνάς.
Μορφωπός = από το επίθετο εύμορφος= ο ωραίος στη μορφή.
Μουτάφης = από το τουρκ mutaf= σχοινοποιός , υφαντουργός.
Μπακαρής = από το σλαβ.bakar<τουρκ.bakir = ο χαλκός.
Μπάκης = από το Χαράλαμπος>Χαραλαμπάκης>Μπάκης.
Μπακίρης= από το τουρκ.bakir=αυτός που έχει το χρώμα του χαλκού,του μπακιριού.
Mπαλάνος= πιθανόν από το τουρκικό balaban = ο γιγαντόσωμος.
Μπάρδος = από το πάρδος= το αρσενικό τού ζώου πάρδαλις(παλαιά λόγια ονομασία γένους αιλουροειδών και ειδικότερα τής λεοπάρδαλης).
Μπαριανάκης = από το Παριανός=ο κάτοικος της Πάρου.
Μπάτης = είτε από το τουρκ. imbat ή το ιταλ. imbatto= θαλασσινός άνεμος προς την ξηρά.
Mπογδάνος = από το τουρκ.Bogdan= Ρουμάνος ηγεμόνας της Μολδαβίας επί Τουρκοκρατίας.
Μπόνης = από το ιταλικό επίθετο bonus= ο καλός,ο ευγενής.
Μπότσαρης/Μπότσης = από το ιταλικό bozza=ξύλινο δοχείο κρασιού= ο βαρελάς.
Ξενάκης = υποκοριστικό του ξένος = αυτός που κατάγεται από κάπου αλλού, ο άγνωστος.
Παγκάς = o κατασκευαστής ή πωλητής πάγκων.
Πάντος/Παντίδος = υποκορ. του βαφτιστικού Παντελής.
Παράσχος = από την προστακτική «παράσχου Κύριε».
Πατάκας = o μικρόσωμος άνθρωπος.
Πατινιώτης = από το Πάτινος (η Πάτμος)= αυτός που κατάγεται από τη Πάτμο.
Πάττας = Πολύ συνηθισμένο επώνυμο στην Παστίδα ,ίσως από τον Τούρκο αξιωματούχο της περιοχής Παστή αλή ,Παστής>Παττής>Πάττας.
Πατσούρης = από το δημώδες πατσός = ο πλακουτσομύτης.
Πελλός= από το πελελός<απολωλός= ο χαμένος ,ο τρελός.
Πέτας = από τη σλαβικη λέξη peta= η φτέρνα.
Πιπίνος = από το ιταλ.Peppino υποκ.του Peppe< Giuseppe= ο Ιωσήφ.
Πισάκας = από το τουρκ.bicak= το μαχαίρι.
Ράδος = από το σλαβικό radu= ο ευχαριστημένος.
Ρένεσης = από το αρβαν. renesi= ο ψεύτης.
Ρούσος/Ρουσάκης = από τη λατινική λέξη russeus= ο ξανθοκόκκινος.
Σάββενας = μητρωνυμικό όνομα= ο γιος της Σάββαινας (η γυναίκα του Σάββα)
Σαβίγκος = από το Σάββας και υποκοριστικό –ικός.
Σακελλαρίδης = από το λατινικό sacellum=παρεκκλήσιο=ο θησαυροφύλακας της εκκλησίας.
Σακκής = ή από το τουρκικό saki= o οινοχόοος, ο παραπονιάρης ή από το σακί οπότε θα σήμαινε ο κατασκευαστής ή ο πωλητής σάκων.
Σαλαμαστράκης = από το σαλαμάστρα<ιταλ.salamastra= σκοινί πλοίου.
Σαρικάς = Ο κατασκευαστής ή πωλητής σαρικιών<τουρκ. sarik.
Σαρρής= από το τουρκικό sari= ο ξανθός ,ο ανοιχτόχρωμος.
Σαρούκος = από το Σαρής<τουρκ.sari=ξανθός+υποκοριστική κατάληξη-ούκος .
Σάρλης = από το ιταλ.Sarli<γαλλ.Charles = ο Κάρολος.
Σαχίνης = από το τουρκ.περσ. sahin = το γεράκι.
Σεϊτης = από το τουρκ.seyit= ο άρχοντας, ο κύριος.
Σκούρτης = από το τουρκικό skurt= ο κοντός.
Σημιτζής = ο κουλουράς, από το τουρκ.simit, και την κατάληξη –ci.
Σοκορέλλος = από το ιταλικό soccorrevole=ο εξυπηρετικός.
Σουλούνιας= από το σουλούνι= κρουνός,μκρός σωλήνας.
Σπανός = από το επίθετο σπανός, άντρας που από τη φύση του δεν έχει καθόλου γένια.
Σπάρταλης = από τη sparta (Σπάρτη)του Ικονίου της Μ.Ασίας+την κατάληξη liς.
Σωτρίλλης = από το Σωτήρ+ίλλης .
Tάκκος = από το ουσιαστικό τάκκος= κομμάτι ξύλο κομμένο από χονδρό κορμό= ο άνθρωπος ο χονδροκαμωμένος .
Τατάκης = από το τατά= ο νονός+υποκ-άκης.
Ταχραμάνης = από το τουρκoπερσικό kahreman= o ήρωας με εξέλιξη του κ>τ.
Τζώρτζης = από τη φραγκ./ιταλ. Παραλλαγή Giorgio του ονόματος Γεώργιος.
Τοκούζης = από το τουρκ.tokuz= ο χοντρός.
Τομάζος = από το ιταλ.Tomaso= ο Θωμάς.
Τρι(ν)τσάρης = από το τρι(ν)τσάρω = Κόβω το κρέας= Ο ασχολούμενος με την κοπή κρέατος.
Τρικοίλης = παρωνύμιο για κάποιον που είχε δύο πτυχώσεις στην κοιλιά και κατά κάποιο τρόπο σχημάτιζε τρεις κοιλιές.
Τσερέπας = από την λέξη τσερέπα = η μεγάλη κακοκαιρία.
Τσαβαρής = από το τουρκικό suvari = έφιππος στρατιώτης.
Τσίκης = από το τουρκικό cikis= η έξοδος.
Τσιμέττας = από το ιταλ.cimetta
Τσιράκος = από το τουρκ.cirak= ο πελάτης.
Τυμπανάρης = ο τυμπανιστής που καλούσε τους πιστούς με τύμπανο στην εκκλησία
Υψηλάντης = Το επώνυμο δηλώνει καταγωγή από το χωριό Υψήλ’(Υψηλή) της περιφέρειας Όφεως του Πόντου συν την κατάληξη –άντης που δηλώνει προέλευση.
Φειζίδης = από το τουρκ.feyz= ευτυχία,αφθονία.
Φλάγκος = Από το λατινικό blancus που σημαίνει λευκός. Ο άσπρος στα μαλλιά και το δέρμα .
Φρόνας = μεγενθυντικό του Φρόνης<Σωφρόνης<σώφρων=ο λογικός.
Φτάκλας = φτάκλα=το μεγάλο αυτί=εκείνος που έχει μεγάλα αυτιά.
Φώκιαλης = από την αρχαία λέξη φώκη= η φώκια.
Χατζηκέλης = από το τουρκικό πρόθεμα χατζής/haci (= προσκυνητής των Αγίων Τόπων, στα Ιεροσόλυμα)+κέλης=φαλακρός.
Χατζηαθανασίου = από το τουρκικό πρόθεμα χατζής/haci (= προσκυνητής των Αγίων Τόπων, στα Ιεροσόλυμα) + το βαφτιστικό όνομα Αθανάσιος (σε γενική δηλώνει τον απόγονο).
Χαστάς = από το τουρκικό hasta= ο άρρωστος.
Χούλης = χαιδευτικό από το Σοφούλης>Φούλης>Χούλης.
(Οι ετυμολογικές ερμηνείες σε κάποια ονόματα είναι πολλαπλές και προκρίθηκε η θεωρούμενη προσωπικώς ως ορθότερη)
Πηγές 1)Κωνσταντίνου Μηνά :Μελέτες Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας Β’
2)Βάσου Βογιατζόγλου :Επώνυμα της Μικράς Ασίας3)Γ.Μπαμπινιώτη: Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας 4) Χ.Παπαχριστοδούλου: Συμβολή στο τοπωνυμικό της Ρόδου
5)Διαδίκτυο