Η οδός Ιπποτών ανοίγει τα κτήριά της και μας περιμένει το Σαββατοκύριακο!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Ο Ολλανδός ιστορικός Erik Bruns, πατέρας της ιδέας «Ανοικτές Πόρτες», μιλά για τα κτήρια ένα-ένα ξεχωριστά

Οι Ιππότες της Ρόδου με επίκεντρο την οδό Ιπποτών, τη σπουδαιότερη οδό της πόλης μας.

Αυτό είναι φέτος το θέμα των 7ων Ανοικτών Πορτών των Riches που συνδιοργανώνουν με το δήμο Ρόδου τη φετινή γιορτή, το διήμερο Σάββατο 24 και Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου, ξεκινώντας την Παρασκευή με τις ομιλίες στο Κατάλυμα της Ισπανίας.

Μια γιορτή πολιτιστικής κληρονομιάς στην οποία θα πάνε χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως ντόπιοι, κι αυτό είναι που έχει μεγαλύτερη αξία. Ο Erik Bruns, είναι ο Ολλανδός ιστορικός που είχε την ιδέα το 2009 και από το 2010 τα κτήρια άνοιξαν, ο κόσμος ακολούθησε, κι από τότε τους ακολουθούν χιλιάδες.

Τον Έρικ, που θυμίζει τους περιηγητές της Ρόδου πολλών αιώνων πριν –αυτοί άφησαν τις μαρτυρίες τους, τις γκραβούρες τους και μάθαν οι επόμενοι- τον Χρήστο Μαλιαράκη, τη Χάνι Παλιού, τους RICHeS, και τους εθελοντές που πάλι θα γράψουν ιστορία, δείχνοντας σ΄ εμάς την ιστορία μας.

Στο ραντεβού του τριημέρου, το 2014 έδωσαν το παρόν 29.000 άνθρωποι, και οι αριθμοί τα τελευταία χρόνια είναι περίπου αυτοί! Τεράστια η προσπάθεια που γίνεται, μεγάλο το κέρδος για εμάς και για τη Ρόδο!

Ο Erik Bruns

Ποιος είναι ο λόγος που φέτος επιλέξατε την οδό Ιπποτών και τα κτήριά της;
Η οδός Ιπποτών, ο πιο διάσημος δρόμος της πόλης στην πραγματικότητα είναι «θύμα» της φήμης της. Πρόκειται για ενιαίο αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό σύνολο για το οποίο πολύ λίγα γνωρίζουμε. Το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου και την Κυριακή 25 ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να ξεκινήσει από το Αρχαιολογικό Μουσείο, στην αρχή της οδού Ιπποτών και φτάνοντας μέχρι πάνω το Καστέλο, να αντιληφθεί και να κατανοήσει καλύτερα τη σημαντικότητα της οδού και των μνημείων της. Για παράδειγμα να επισκεφτεί το κατάλυμα της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας, κι έτσι να αντιληφθεί τη χρησιμότητα αυτών των καταλυμάτων, τις διαφορές και τις ομοιότητές τους. Η επίσκεψη στα κτήρια σε συνδυασμό με τις ομιλίες την Παρασκευή, τα παιχνίδια και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα παιδιά, σε ένα προσδιορισμένο τοπίο, θα δώσει σε μεγάλο βαθμό τη μοναδική ευκαιρία να συλλάβεις, να αντιληφθείς το σύνολο και την ατμόσφαιρα της εποχής.

Οι Ροδίτες πιστεύετε ότι δεν γνωρίζουν αρκετά για το θησαυρό μέσα στον οποίο ζουν και κινούνται;
«Ανακάλυψε την ιστορία που είναι δίπλα σου», αυτό είναι το μότο μας πάντα. Ψάχνουμε πάντα να βρούμε κάτι που να μην έχει ξαναγίνει, να είναι συγκεκριμένο και καλά δομημένο χωρίς να λείπει το στοιχείο της έκπληξης, γιατί η έκπληξη είναι αυτή που σε κάνει να ενδιαφερθείς να μάθεις. Οι Ανοικτές Πόρτες, δεν προσφέρουν την απόλυτη γνώση, τη μοναδική γνώση για την ιστορία των μνημείων, απλά σε ευαισθητοποιούν και σε προσκαλούν να μάθεις κάτι παραπάνω για το μοναδικό πολιτιστικό μνημείο που έχουμε. Αν θέλουμε την κληρονομιά της Ρόδου να τη διατηρήσουμε και να την προστατεύσουμε, θα πρέπει πρώτα να τη γνωρίσουμε. Αν κάτι σου είναι άγνωστο δεν το αγαπάς.

Πώς εσείς, ένας Ολλανδός, ξέρετε τόσα πολλά για εμάς και την ιστορία μας, ψάχνετε για εμάς και έχετε τόσο ενδιαφέρον να μάθουμε κι εμείς;
Είναι ένα παγκόσμιο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου και είναι στο DNA μου ως ιστορικός, να θέλω να μάθω. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια με κλασική ελληνική παιδεία και μόρφωση, στο σχολείο διδάχτηκα αρχαία ελληνικά και την πρώτη φορά που ήρθα με την οικογένειά μου στη Ρόδο τη δεκαετία του ΄70 ο πατέρας μου αισθάνθηκε σαν να ζει το όνειρό του εδώ. Άλλωστε η πολιτιστική κληρονομιά της Ρόδου έχει διεθνή χαρακτήρα και είναι πολυεπίπεδη.

Είναι πολύτιμη η έρευνα που κάνετε και οι πληροφορίες που θα μας δώσετε εδώ! Ποιο ήταν λοιπόν το Τάγμα των Αδελφών Νοσοκόμων ή οι Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου;
Το κυρίαρχο Τάγμα των Ιπποτών του Αγ. Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα ως αδελφότητα, υπεύθυνη για ένα νοσοκομείο (συνδυασμός ξενώνα και νοσοκομείου) για τους Χριστιανούς προσκυνητές στην Ιερουσαλήμ. Αρχικά ο σκοπός τους ήταν η φιλοξενία και η περίθαλψη των φτωχών και των αρρώστων. Για το λόγο αυτό ονομάζονταν «Τάγμα των αδελφών Νοσοκόμων». Όμως μετά την πρώτη σταυροφορία το 1099, η αδελφότητα εξελίχθηκε σε στρατιωτικό τάγμα έχοντας πλέον ως σκοπό και αυτόν της προστασίας των λατινικών κρατών της Ανατολής. Τα μέλη του Τάγματος προέρχονταν από όλες τις χώρες της Καθολικής Ευρώπης, εκδιωγμένο από την Άκρα, το τελευταίο οχυρό του στην Ανατολή, το Τάγμα αναζητούσε ένα νέο τόπο απ΄ όπου θα μπορούσε να συνεχίσει τη μάχη του ενάντια στους «άπιστους», δηλαδή τον μουσουλμανικό κόσμο που είχε αρχίσει να γίνεται συνώνυμος με την αυξανόμενη δύναμη των Οθωμανών Τούρκων. Η Ρόδος κατελήφθη το 1309 και έγινε η έδρα του κράτους των Ιωαννιτών Ιπποτών έως το 1522 όταν το νησί κατέλαβαν οι Οθωμανοί, μετά από μία μακρά και αυστηρή πολιορκία.

Την ιπποτική περίοδο η Ρόδος ήκμαζε! Οι ιππότες δημιούργησαν ανεξάρτητο κράτος εδώ! Ποιο μοντέλο διοίκησης ακολούθησαν;
Υπό την κυριαρχία των Ιωαννιτών Ιπποτών, η Ρόδος εξελίχθηκε στο πιο φοβερό οχυρό της Μεσογείου και σε ένα ακμάζον εμπορικό κέντρο το οποίο προσέλκυε ανθρώπους που έψαχναν την τύχη τους. Και είναι πολύ σημαντικό να πούμε ότι δεν απομονώθηκαν από τον ντόπιο πληθυσμό. Υπήρχε αλληλεπίδραση, κι αυτή η αλληλεπίδραση στην κουλτούρα, στη θρησκεία και στις παραδόσεις δημιούργησαν αυτόν τον αυθεντικά ροδίτικο χαρακτήρα. Έφτιαξαν ανεξάρτητο κράτος και είχαν την άνεση να οργανώσουν το κράτος τους και με δεδομένο ότι είχαν διεθνή χαρακτήρα και προέρχονταν από διάφορες χώρες της καθολικής Ευρώπης, θεώρησαν καλύτερο για πρακτικούς λόγους να χωριστούν σε « γλώσσες». Η κάθε γλώσσα είχε το δικό της κατάλυμα, δηλαδή κτήριο για κοινή χρήση και όλα βρίσκονταν στη μεγάλη Οδό του Κάστρου που αργότερα μετονομάστηκε σε οδό Ιπποτών.

Η οδός Ιπποτών ήταν το κέντρο στην εξέλιξη αυτή, αλλά όσο έζησε μέρες λαμπρές επί των Ιπποτών, τόσο καταστράφηκε και πέρασε στην παρακμή επί Οθωμανικής κατοχής!
Η περιοχή αυτή ήταν το διοικητικό κέντρο του Τάγματος. Εδώ είναι το Καστέλο ή Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, το νοσοκομείο, οι εκκλησίες, τα καταλύματα και διάφορες ιδιωτικές κατοικίες. Η οδός Ιπποτών αφού υπέστη σοβαρές ζημιές, λόγω της αποτυχημένης πολιορκίας του 1480 και του σεισμού του 1481, ουσιαστικά ξαναχτίστηκε την περίοδο 1480-1522. Την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας (1522-1912) τα κτήρια της οδού έχασαν την αρχική τους χρήση και λειτουργία και μετατράπηκαν σε κατοικίες. Την ιταλική περίοδο (1912-1943) αφαιρέθηκαν από τα κτήρια οι οθωμανικές προσθήκες και αντικαταστάθηκαν ή σε αρκετές περιπτώσεις ανακατασκευάστηκαν κτήρια, με σκοπό να αποκτήσει η οδός την αυθεντική της, αν και εξιδανικευμένη, διάσταση.

Τα Καταλύματα, που ανοίγουν για τον κόσμο οι Ανοικτές Πόρτες, ποια χρήση είχαν;
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της ιπποτικής αρχιτεκτονικής είναι ο θεσμός των Καταλυμάτων. Το 1319 το Τάγμα ήταν διαιρεμένο σε επτά «γλώσσες», ώστε το πολυεθνικό και πολύγλωσσο Τάγμα των Ιπποτών να είναι αποτελεσματικό. Στην πραγματικότητα ήταν περισσότερο γεωπολιτικοί διαχωρισμοί παρά εθνικοί ή γλωσσικοί. Το κάθε κατάλυμα ήταν η έδρα μιας «γλώσσας». Οι αρχικές επτά «γλώσσες» ήταν της: Προβηγκίας, Ωβέρνης, Γαλλίας, Ιταλίας, Αραγωνίας, Αγγλίας και Γερμανίας. Τα Το 1462 η ιβηρική χερσόνησος διαιρέθηκε σε δύο διαφορετικές «γλώσσες»: την Αραγωνία και την Καστίλη (Καστίλη, Λεόν και Πορτογαλία). Οι δύο αυτές «γλώσσες» συνέχισαν να χρησιμοποιούν το ίδιο κατάλυμα που έγινε πλέον γνωστό ως Κατάλυμα της Ισπανίας.

Είναι βέβαιο ότι γνωρίζουμε ποιο κατάλυμα ανήκε σε ποια «γλώσσα»; Τι χρήση είχαν;
Τα περισσότερα από τα Καταλύματα έχουν ταυτιστεί, αν και όχι πάντα με βεβαιότητα. Μόνο το κατάλυμα της Γερμανίας δεν έχει βρεθεί, αν ποτέ υπήρξε. Ο αρχηγός κάθε «γλώσσας» κατοικούσε στο αντίστοιχο κατάλυμα. Τα καταλύματα χρησιμοποιούνταν ως γραφεία καθώς και για κοινά γεύματα και συναντήσεις. Είχαν επίσης ξενώνες για προσωρινή φιλοξενία, δεν ήταν μόνιμες κατοικίες.

Ας ξεκινήσουμε να μαθαίνουμε για τα κτήρια που θα ανοίξουν το Σάββατο και την Κυριακή όπως τα βλέπουμε από τη βάση της οδού Ιπποτών έως το τέρμα της. Μιλήστε μας για τις πληροφορίες που έχετε συγκεντρώσει για το καθένα απ’ αυτά!

Γραφείο Πληροφοριών Δήμου Ρόδου

• Κέντρο Τουριστικών Πληροφοριών Δήμου Ρόδου
Δεν λειτουργεί τα Σαββατοκύριακα, αλλά ειδικά για τις Ανοικτές Πόρτες ανοίγει τις πόρτες του και λειτουργεί ως Κέντρο Πληροφόρησης των Ανοικτών Πορτών. Πρόκειται για νέα κατασκευή της ιταλικής περιόδου. Χτίστηκε το 1930-1931 από τον Αρμάντο Μπερναμπίτι, σε ρυθμό που ταιριάζει με το γύρω περιβάλλον. Αρχικά στέγασε το κατάστημα του περίφημου εργαστηρίου κεραμικών « Ίκαρος», ενώ το εργαστήρι και το γραφείο βρίσκονταν πίσω από το κατάστημα και στον πρώτο όροφο. Ενδιαφέρον έχουν τα τμήματα αρχαιοτήτων που ενσωματώθηκαν στην πρόσοψη.

Κατάλυμα της Ιταλίας - Διεύθυνση Μεσαιωνικής Πόλης Δήμου Ρόδου

• Κατάλυμα της Ιταλίας (Στεγάζεται η Διεύθυνση Μεσαιωνικής Πόλης και Μνημείων Δήμου Ρόδου)
Το σχετικά ταπεινό Κατάλυμα της Ιταλίας ολοκληρώθηκε το 1519 από τον Ιταλό Μεγάλο Μάγιστρο Fabrizio Del Carretto, τον προτελευταίο Μεγάλο Μάγιστρο της Ρόδου. Το οικόσημο του del Carretto στην πρόσοψη είναι αντίγραφο από το πρωτότυπο και τοποθετήθηκε κατά την αποκατάσταση του κτηρίου το 1915-1916. Ο αρχηγός της «γλώσσας» της Ιταλίας κατείχε συνήθως το αξίωμα του Αμιράλη-Ναυάρχου του Στόλου, μια σημαντική θέση στην ιεραρχία των Ιπποτών της Ρόδου, που στηρίζονταν σε μεγάλο βαθμό στο στόλο τους.

Κατάλυμα της Γαλλίας

• Κατάλυμα της Γαλλίας (Επίτιμο προξενείο της Γαλλίας)
Το πλούσιο σε διακόσμηση Κατάλυμα της Γαλλίας ήταν η έκφραση σε πέτρα της επιρροής που είχε η «γλώσσα» της Γαλλίας μέσα στο Τάγμα. Η Γαλλία ήταν η πλουσιότερη «γλώσσα». Τα γαλλικά ήταν η πιο διαδεδομένη γλώσσα στην καθημερινή ζωή. Και ο αρχηγός της «γλώσσας» της Γαλλίας κατείχε τη θέση του «Μεγάλου Ξενοδόχου» ως υπεύθυνος για το νοσοκομείο. Στην πράξη ήταν δεύτερος σε ιεραρχία μετά τον μεγάλο Μάγιστρο. Το κατάλυμα της Γαλλίας κτίστηκε μεταξύ 1492 και 1505. Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας χωρίστηκε και μετατράπηκε σε κατοικίες. Το 1913 αγοράστηκε από το Γάλλο Πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη και δωρίθηκε στη Γαλλική Δημοκρατία. Η αποκατάστασή του ολοκληρώθηκε το 1932. Στεγάζει το Επίτιμο Προξενείο της Γαλλίας και συχνά χρησιμοποιείται για περιοδικές εκθέσεις. Αρχικά το Γαλλικό Κατάλυμα ήταν μεγαλύτερο από το σημερινό κτήριο αφού η γειτονική «οικεία Τζεμ» ήταν τμήμα του καταλύματος.

Έκθεση Ενάλιων Αρχαιοτήτων

• Έκθεση της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτή­των
Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων άνοιξε πρόσφατα μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση για τις ενάλιες αρχαιότητες της περιοχής της Ρόδου. Η έκθεση θα παραμείνει ανοικτά έως τις 18:00 Σάββατο και Κυριακή για τις Ανοικτές Πόρτες.

Αγία Τριάδα

• Εκκλησία της Αγίας Τριάδας (Αρχαγγέλου Μιχαήλ)
Η μικρή εκκλησία της Αγ. Τριάδας χτίστηκε περίπου το 1370. Είναι μια από τις παλαιότερες εκκλησίες που διατηρούνται καθώς και ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μνημεία της οδού Ιπποτών. Την οθωμανική περίοδο η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί. Στη συνέχεια αποκαταστάθηκε από τους Ιταλούς οι οποίοι αφού τοποθέτησαν το άγαλμα της παρθένου Μαρίας στην κόγχη της πρόσοψης, την αφιέρωσαν στην Αγ. Τριάδα, όπως είναι πλέον γνωστή. Πρόσφατα όμως ταυτίστηκε με την ιπποτική εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον οποίο πίστευαν οι Ιππότες, ως στρατιωτικό τάγμα που ήταν θεωρώντας ότι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ήταν ο στρατηγός του στρατού του Θεού, στη μάχη κατά του σατανά. Το μνημείο παραχωρήθηκε στις Ανοικτές Πόρτες από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Κατάλυμα της Ισπανίας

• Κατάλυμα της Ισπανίας
Το κατάλυμα της Ισπανίας ήταν το μεγαλύτερο απ΄ όλα και έως το 1462 στέγαζε δύο «γλώσσες», την Αραγωνία και την Καστίλη- Πορτογαλία. Το κατάλυμα χρονολογείται περίπου στα 1430 και ανακατασκευάστηκε μετά το 1480. Γεφυρώνει την παρακείμενη καμαροσκεπή οδό. Η αυστηρότητα της πρόσοψης σε συνδυασμό με το ύψος και το μέγεθός του, το καθιστούν ιδιαιτέρως εντυπωσιακό. Η πύλη της εισόδου έχει κυκλική καμάρα ως επιρροή της Καταλονικής (Αραγωνικής) αρχιτεκτονικής. Στον πρώτο όροφο έχει αποκατασταθεί με εξαιρετικό τρόπο η Αίθουσα των Ιπποτών. Ο αρχηγός της Αραγωνίας κατείχε το αξίωμα του Ντραπέριου, ως υπεύθυνος για την ενδυμασία των μελών του Τάγματος, ενώ ο αρχηγός της Καστίλης-Πορτογαλίας κατείχε το αξίωμα του Μεγάλου Καγκελάριου, ως προϊστάμενος της γραμματείας του Μεγάλου Μαγίστρου. Στο κατάλυμα της Ισπανίας μπορείτε να παρακολουθήσετε Σάββατο και Κυριακή στις 19:00 ντοκιμαντέρ από το 1ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ «Πέρα απ΄ τα Σύνορα». Το μνημείο παραχωρήθηκε για τις Ανοικτές Πόρτες από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.

ΧΕΝ

• Χ.Ε.Ν. Ρόδου
Το κτήριο στεγάζει από το 1947 τη Χ.Ε.Ν Ρόδου. Την Κυριακή θα πραγματοποιηθούν εργαστήρια κεραμικής τέχνης για παιδιά. Το κτήριο είναι νέα κατασκευή των Ιταλών, σε ρυθμό που ταιριάζει με τα υπόλοιπα κτήρια της περιοχής. Η εντυπωσιακή γοτθική καμάρα της πύλης, δίπλα από την είσοδο του κτηρίου, οδηγούσε κατά το παρελθόν σε ένα σημαντικό ιπποτικό συγκρότημα κτηρίων από τα οποία μόνο το Ιπποτικό Νομισματοκοπείο διατηρείται (κλειστό).

Ινστιτούτο Αιγαίου του Δικαίου της Θάλασσας και του Ναυτικού Δικαίου

• Ινστιτούτο Αιγαίου του Δικαίου της Θάλασσας και του Ναυτικού Δικαίου
Το διεθνούς φήμης Ινστιτούτο ανοίγει τις πόρτες του για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό, δίνοντάς μας την ευκαιρία να απολαύσουμε τον όμορφο κήπο του και την ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική του. Ο πρώτος όροφος χρονολογείται από την Ιταλική περίοδο και έπρεπε να ανακατασκευαστεί εξαιτίας της τεράστιας καταστροφής που υπέστη αυτό το τμήμα του Κολλακίου, από την έκρηξη του 1856 που προκάλεσε κεραυνός σε αποθηκευμένα πυρομαχικά. Το ισόγειο όμως διατηρεί τμήματα της αρχικής αρχιτεκτονικής του. Αρχικά το κτήριο αποτελούσε τμήμα του παρακείμενου συγκροτήματος της Λότζιας του Αγ. Ιωάννη, των παρεκκλησιών και του Ναού του Αγ. Ιωάννη και πιθανώς στέγαζε τη Βιβλιοθήκη.

Λότζια

• Λότζια του Αγ. Ιωάννη
Η γοτθικού ρυθμού Λότζια, κοσμεί την οδό Ιπποτών και συνδέει το πρώην κοινοβιακό συγκρότημα της εκκλησίας του Αγ. Ιωάννη, με την οδό και με το Κάστρο-Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου. Ήταν από τα σπουδαιότερα κτήρια της οδού που χρησιμοποιείτο ως δημόσιος χώρος συγκέντρωσης των μελών όλων των «γλωσσών». Η Λότζια ανακατασκευάστηκε από τους Ιταλούς καθώς είχε καταστραφεί από την έκρηξη του 1856.

Καλλιτεχνικός Σταθμός σχολής Καλών Τεχνών

• Καλλιτεχνικός Σταθμός Ρόδου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών
Ο χώρος μεταξύ της πρώην εκκλησίας του Αγ. Ιωάννη (οθωμανικό σχολείο) και του Κάστρου-Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου ήταν από την ιπποτική περίοδο πυκνοδομημένος με αρκετά σημαντικά κτήρια. Και κατά την Οθωμανική περίοδο υπήρξε μια γειτονιά με πολλούς κατοίκους. Μετά τις τεράστιες ζημιές που προκάλεσε η έκρηξη του 1856 οι Ιταλοί αποφάσισαν να αφήσουν το χώρο αυτό στο μεγαλύτερο μέρος του άδειο, δημιουργώντας μια ανοικτή πλατεία, μπροστά από το Παλάτι. Έκαναν όμως μια εξαίρεση για το αρχοντικό αυτό κτήριο που χτίστηκε τη δεκαετία του 1930 και από το 1947 στεγάζει τον Καλλιτεχνικό Σταθμό Ρόδου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας. Ανοίγει τις πόρτες του για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό. Μη χάσετε τη θέα από το δώμα πάνω από τη Λότζια.