Οι πρόσφατες πλημμύρες στη Μάνδρα Αττικής και οι κίνδυνοι που παραμονεύουν

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Γιώργος Κρεμλής
Προϊστάμενος Διοικητικής Μονάδας
Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος
Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Την περασμένη εβδομάδα, 15.000 επιστήμονες από 184 χώρες υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή προειδοποιώντας για τις επικείμενες κλιματικές αλλαγές που μεταφράζονται σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Δυστυχώς, μόλις μια εβδομάδα αργότερα, η Δυτική Αττική έγινε θύμα της κλιματικής αλλαγής αλλά και της έλλειψης προγραμματισμού για την αντιμετώπιση των πλημμυρών. Mελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος (ΕΜΕΚΑ, 2011) κατέδειξε ότι οι μεταβολές στη συχνότητα και ένταση των ακραίων φαινομένων θα είναι μια από τις κύριες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής για τον ελλαδικό χώρο με επακόλουθες αρνητικές επιδράσεις στην ευπάθεια των κοινωνιών και οικοσυστημάτων με την έκθεσή τους σε περιβαλλοντικούς κινδύνους. Παράλληλα, οι υψηλής έντασης βροχοπτώσεις αναμένεται να γίνουν πιο συχνές στα επόμενα 70 χρόνια, με συνέπεια στις αστικές περιοχές οι ξαφνικές πλημμύρες, λόγω των έντονων τοπικών βροχοπτώσεων, να γίνονται όλο και πιο συχνές.

Σύμφωνα με μια μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, από το 1945 έως σήμερα, έχουν μπαζωθεί στην Αττική το 66,4% των ανοιχτών ρεμάτων. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί αρνητικές συνέπειες αφού δεν υπάρχει πια φυσική δίοδος των νερών προς τη θάλασσα. Για αυτόν το λόγο χτίσθηκαν αντιπλημμυρικές κατασκευές, που όμως δεν λειτουργούν ικανοποιητικά, πιθανώς διότι τα φρεάτια αυτών των κατασκευών ήταν γεμάτα από σκουπίδια λόγω ελλιπούς συντήρησης ή καθαρισμού ή απλώς δεν είχε μελετηθεί και συνεπώς κατασκευαστεί ικανός αριθμός φρεατίων από τους εργολάβους. Η Μάνδρα πλήρωσε το τίμημα των πυρκαγιών, της αυθαίρετης οικοδόμησης, του μπαζώματος των ρεμάτων, της έλλειψης προγραμματισμού και της ανεπαρκούς αντιπλημμυρικής προστασίας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με το σκεπτικό ότι οι πλημμύρες μπορεί να προκαλέσουν θανάτους, μετακινήσεις πληθυσμών, ζημίες στο περιβάλλον και υλικές ζημίες υιοθέτησε την οδηγία 2007/60/EK της 23 Οκτώβριου 2007 για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, με στόχο τη μείωση των αρνητικών συνεπειών στην ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομία και τις οικονομικές δραστηριότητες που μπορεί να πληγούν από πλημύρες. Η Οδηγία επιβάλλει στα κράτη μέλη προκαταρκτική αξιολόγηση των κινδύνων πλημμύρας (έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί έως τις 22 Δεκεμβρίου 2011), σύνταξη χαρτών επικινδυνότητας πλημμύρας και χαρτών κινδύνων πλημύρας (υποχρέωση ολοκλήρωσης μέχρι 22 Δεκεμβρίου 2013) , και σχέδια διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας για κάθε περιοχή που έχει αξιολογηθεί και χαρτογραφηθεί (υποχρέωση ολοκλήρωσης και δημοσίευσης έως τις 22 Δεκεμβρίου 2015). Πέραν της υποχρέωσης δημοσιοποίησης, αυτά τα σχέδια θα έπρεπε να αποτελέσουν αντικείμενο διαβούλευσης με τους κατοίκους και την αυτοδιοίκηση κάθε ''απειλούμενης περιοχής''. Οι αρμόδιες ελληνικές αρχές δεν συμμορφώθηκαν με τα προαναφερόμενα χρονοδιαγράμματα. Μόλις πρόσφατα ολοκλήρωσαν την αποστολή των χαρτών επικινδυνότητας και κινδύνων πλημμύρας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή – που αξιολογούνται - ενώ τα σχέδια διαχείρισης – που είναι και τα πιο σημαντικά - καθυστερούν επί μακρόν, αδικαιολόγητα.
Σύμφωνα με την Οδηγία – που είναι πράξη δεσμευτική – τα σχέδια διαχείρισης έπρεπε να είχαν δημοσιευθεί τον Δεκεμβρίου του 2015, με τελευταία υποχρεωτική ημερομηνία κοινοποίησής τους στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάρτιο του 2016.

Λόγω της σημαντικής καθυστέρησης, η Επιτροπή κίνησε διαδικασία παραβίασης κατά της Ελλάδος και της απεύθυνε προειδοποιητική επιστολή τον Απρίλιο του 2017. Η Ελληνική Κυβέρνηση ανακοινώσε ότι τα σχέδια αναμένεται να εγκριθούν τον Φεβρουάριο του 2018. Από τα 15 σχέδια που ετοιμάζονται, πραγματοποιήθηκε διαβούλευση με το κοινό μόνο για ένα σχέδιο (Έβρος). Στην Αττική, ανάμεσα στις περιοχές που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο σύμφωνα με τα σχεδία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, περιλαμβάνεται και η Νέα Πέραμος ο οποίος έχει υποστεί εκτεταμένες ζημίες, κυρίως λόγω των συντριμμιών και φερτών υλικών που μεταφέρονται από καταστροφές σε ιδιοκτησίες και επιχειρήσεις ανάντη . Η μελέτη έδειξε πως αυτή η ζώνη επηρεάζεται από πλημμύρες μία φορά κάθε πενήντα χρόνια και περιλαμβάνει μια ακτίνα τεσσάρων τετραγωνικών χιλιόμετρων.

Σύμφωνα με την "Εφαρμογή οδηγίας 2007/60/ΕΚ προκαταρτική αξιολόγηση κινδύνων πλημμύρας" που διεξήχθη για το νομό Αττικής (GR06) από το ΥΠΕΚΑ για λογαριασμό της ΕΕ (http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=T4DDG1hqQMY%3d&tabid=252&language=el-GR), η Νέα Περάμος χαρακτηρίστηκε ως εξαιρετικά επιρρεπής σε πλημμύρες καθώς παρουσίαζε υψηλή πυκνότητα κατοίκησης και ανισόπεδη κατοίκηση . Η Μάνδρα, η οποία βρίσκεται 10 χιλιόμετρα βόρειο-ανατολικά δίπλα σε πλαγιά βουνού, θα έπρεπε να είχε συμπεριληφθεί στην αξιολόγηση κινδύνων καθώς παρουσίαζε παρόμοιους κινδύνους για ανθρώπους, οικισμούς και καλλιέργειες
Μετά από τα τραγικά γεγονότα στη Μάνδρα, στη Νέα Πέραμο και στην υπόλοιπη Δυτική Αττική, επιβάλλεται μια επαναξιολόγηση της κατάστασης από πλευράς επικινδυνότητας και χαρτογράφησης και υπό το φως της η άμεση έγκριση και δημοσίευση των σχεδίων διαχείρισης. Το πρόβλημα υπερβαίνει όμως το πλαίσιο της Οδηγίας μιά που οι πτυχές του έχουν σχέση και με την αυθαίρετη οικοδόμηση η οποία πραγματοποιείται στις ορεινές πλευρές βουνών και στις διαβάσεις ποταμών και η οποία πρέπει να απαγορευθεί αυστηρώς καθώς τα σπίτια αυτά είναι εξαιρετικά ασταθή σε περίπτωση έκθεσης σε ισχυρή βροχόπτωση και αποτελούν πηγή κίνδυνων για τους οικισμούς κατάντη. Θα πρέπει επίσης να ληφθούν μέτρα κατά του μπαζώματος των ρεμάτων με πιθανές επιλεκτικές κατεδαφίσεις και υπόγειους αγωγούς μεταφοράς του νερού ή αποθήκευσής του.

Η συμμόρφωση με την οδηγία 2007/60 για τις πλημμύρες επιβάλλεται προκειμένου να αποφευχθούν καταστάσεις παρόμοιες με την τραγωδία στη Μάνδρα ή για να μειωθεί η έκτασή τους στο μέλλον, αφού γνωρίζουμε ότι λόγω τις κλιματικής αλλαγής ο κίνδυνος ακραίων καιρικών φαινόμενων είναι υψηλότερος.
Βραχυπρόθεσμα, όπως δήλωσε ο Πρόεδρος της Επιτροπής κ. Juncker, η Ελλάδα θα έχει πρόσβαση στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλληλεγγύης προκειμένου να μπορέσει να ανταποκριθεί στις άμεσες ανάγκες της, να ξεκινήσει τη διαδικασία ανασυγκρότησης της Δυτικής Αττικής και να επιτευχθεί το επιθυμητό επίπεδο προστασίας κατά των πλημμύρων.

Τέλος, σύμφωνα με την Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή που υπέβαλε η Ελλάδα στην ΕΕ τον Απρίλιο του 2016, ο τομέας που αναμένεται να πληγεί περισσότερο από την κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα είναι η γεωργία, ενώ μεγάλες συνέπειες θα υπάρξουν στον τουρισμό και στα παράκτια συστήματα, λόγω των πλημμυρών, της αύξησης της θερμοκρασίας, της λειψυδρίας και των κινδύνων από παλιρροϊκά κύματα. Επομένως, η εφαρμογή των πολιτικών προσαρμογής πρέπει να εστιαστεί στους παραπάνω τομείς καθώς και σε κατάλληλες υποδομές – συμπεριλαμβανόμενων πράσινων υποδομών - ώστε να προγραμματιστεί έγκαιρα η υλοποίηση κατάλληλων δράσεων και να μειωθούν οι αναμενόμενες αρνητικές επιπτώσεις.

Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν είναι αυστηρά προσωπικές.