Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου στο λημέρι των κατασκόπων

Πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή παρουσία του περιφερειάρχη και του δημάρχου

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου που είναι αφιερωμένο στο λημέρι των κατασκόπων και στη δράση των Ελλήνων πατριωτών κατά τη διάρκεια του αντιστασιακού αγώνα έναντι στα γερμανικά στρατεύματα, πραγματοποιήθηκαν την περασμένη Κυριακή στο Μονόλιθο, ανήμερα της εορτής του πολιούχου του οικισμού Αγίου Θωμά.

Πρόκειται για ένα μνημείο την κατασκευή του οποίου ανέλαβαν από κοινού η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μονολίθου «Νέα Ζωή».

Το «παρών» έδωσε πλήθος κόσμου, μεταξύ των οποίων ο Περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου Γιώργος Χατζημάρκος, ο Αντιπεριφερειάρχης Φιλήμονας Ζαννετίδης, ο Δήμαρχος Ρόδου Φώτης Χατζηδιάκος, περιφερειακοί και δημοτικοί σύμβουλοι και άλλοι φορείς και κάτοικοι του νησιού.

Το ιστορικό

Το λημέρι βρισκόταν στο βουνό του Ακραμίτη και σε αυτό έβρισκαν καταφύγιο τα κατασκοπευτικά κλιμάκια που στέλνονταν στη Ρόδο, για να εξουδετερώσουν τα φυλάκια αντίστασης των κατοχικών δυνάμεων.

Λόγω της θέσης της, η Ρόδος επιλέγεται από τους Συμμάχους που βρίσκονται στο Κάιρο, για να αποτελέσει το κατασκοπευτικό κέντρο ώστε να συγκεντρώνονται οι απαραίτητες πληροφορίες για τις κινήσεις του εχθρού και να αξιοποιούνται ανάλογα, κυρίως από τη βρετανική αεροπορία, αλλά και από το ναυτικό.

Σε μία σπηλιά στο βουνό του Ακραμίτη στήνεται το αρχηγείο του κατασκοπευτικού κλιμακίου που έδρασε μέχρι το τέλος του πολέμου τον Μάιο του 1945. Μέσα σε αυτήν εγκαταστάθηκε και ο ασύρματος των κατασκόπων.

Το έργο των κλιμακίων στηρίχθηκε αποτελεσματικά και καθοριστικά από τους ντόπιους αλλά κυρίως από τους κατοίκους του Μονόλιθου, άνδρες, γυναίκες (με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη τσοπάνισσα Μαρία Μαλανδρή) και παιδιά που γνώριζαν για την ύπαρξη του λημεριού, και δε φανέρωσαν την ύπαρξή του.

Από το Λημέρι του Μονόλιθου μεταφέρθηκαν οι πληροφορίες στο κέντρο του Κάιρου από όπου τα συμμαχικά αεροπλάνα ξεκίνησαν τις επιδρομές στα αεροδρόμια της Καλάθου και των Μαριτσών καταστρέφοντας τα αεροπλάνα των Γερμανών.

Η ομιλία της Φαίδρας Μαλανδρή

Στην ομιλία της η κ. Φαίδρα Μαλανδρή τόνισε τα εξής:

Καλώς ορίσατε στο χωριό μας.

Είναι γεμάτη συγκινήσεις και μνήμες η σημερινή μέρα, όπως κάθε χρόνο!

Γιορτάζουμε τον πολιούχο και προστάτη μας Απόστολο Θωμά και παράλληλα αποτίουμε τιμή και σεβασμό στους αγωνιστές της ελευθερίας, στους προγόνους μας, στους παππούδες και γιαγιάδες μας, στους Δωδεκανήσιους αγωνιστές, σε εκείνους που θυσίασαν τη ζωή τους για να μην επικρατήσει το σκοτάδι του φασισμού και ναζισμού σε όλη την Ευρώπη.

Ημέρα ιστορική η σημερινή, ημέρα νίκης! 8 Μαΐου 1945!

71 χρόνια συμπληρώνονται από τότε, που υπογράφτηκε στη Σύμη το πρωτόκολλο παράδοσης των χιτλερικών στους συμμάχους και τον Ιερό Λόχο, από τότε που στο Βερολίνο παίχτηκε η τελευταία πράξη του πολύχρονου και πιο σκληρού πολέμου. Του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου!

Σε ένα πόλεμο που και το μικρό μας χωριό 73 χρόνια πριν, έπαιξε σπουδαίο ρόλο, με τον ηρωισμό που επέδειξαν οι κάτοικοί του, από τον πιο μικρό μέχρι τον γηραιότερο! Και δηλώνουμε περήφανοι και ευγνώμονες! Διατηρούμε τη μνήμη ζωντανή και θα τη διατηρούμε στους αιώνες, υποκλινόμενοι στο μεγαλείο, τον ηρωισμό, την καρτερία, το πείσμα που επέδειξαν, αυτοί οι ίδιοι και οι πρόγονοί τους, γενεές αμέτρητες πίσω, στους αιώνες σκλαβιάς που έζησαν, με ένα και μοναδικό πόθο, που ξεψυχώντας μετέφεραν σαν ευχή και κατάρα στα παιδιά τους: Να λευτερώσουν τον τόπο τους! Ευχή και κατάρα!! Βαρειά κληρονομιά! Βαρειά παρακαταθήκη...

Και όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, αυτοί οι απλοί και τις περισσότερες φορές ανώνυμοι, ήταν οι “μεγάλοι πρωταγωνιστές και λαμπαδηδρόμοι της ιστορίας” - όπως σημειώνει ο σπουδαίος Δωδεκανήσιος συγγραφέας, Μανόλης Μακρής. “Ήταν αυτοί που ριζωμένοι στον τόπο τους επί αιώνες ολόκληρους, έδωσαν ένα τιτάνιο αγώνα και νίκησαν”.

Η ιστορία του Λημεριού Μονολίθου δεν είναι απλά μια άλλη σελίδα της ροδιακής ιστορίας, είναι το φωτεινό σύμβολο της ροδιακής και συνολικά της δωδεκανησιακής αντίστασης κατά των Ιταλών και Γερμανών κατακτητών.

“Η Ρόδος επιλέγεται από τους συμμάχους, λόγω θέσης, για να αποτελέσει κατασκοπευτικό κέντρο, που θα καταγράφει τις κινήσεις του εχθρού και θα ενημερώνει το στρατηγείο της Μέσης Ανατολής: Αναφέρει στο βιβλίο του ο διακεκριμένος και ερευνητής Κώστας Φ. Τσαλαχούρης “Ρόδος ‘43-’44. Μέρες αντίστασης και προδοσίας”.

Υποχρεωτικά και για λόγους καλύτερης κατανόησης των γεγονότων που εκτυλίχθηκαν στο Λημέρι Μονολίθου, θα ρίξουμε μια σύντομη ματιά στην ιστορία, την αιματοβαμμένη ιστορία των αρχών του 20ού αιώνα, που παρόλο που η θέση της Ελλάδας ισχυροποιείται μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο, η Μικρασιατική Καταστροφή που ακολουθεί έχει ολέθριες συνέπειες για όλο τον Ελληνισμό. Το Δωδεκανησιακό ζήτημα αν και βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη διεθνών συνεδρίων, εν τούτοις δεν δίνεται καμία λύση, μήπως και διαταραχθεί ή “έντιμος ειρήνη” που προωθούν οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής.

1912. Τα νησιά μας περνούν υπό ιταλική κατοχή.

Πρώτος κυβερνήτης ο Μάριο Λάγκο, επιβάλλει την εκμάθηση της ιταλικής γλώσσας στα σχολεία, ενθαρρύνει την εγκατάσταση εποίκων από την Ιταλία αλλά και τους μικτούς γάμους. Το ελληνικό στοιχείο ασφυκτιά οικονομικά. Τουναντίον ευνοούνται οι κοινότητες των Ιταλών, των Εβραίων και άλλων εθνοτήτων. Στόχος η εθνολογική αλλοίωση των νησιών μας. Πολλοί συμπατριώτες μας εξαναγκάζονται για τον αγύριστο δρόμο της ξενιτιάς.

Όσοι παραμένουν όμως δεν αφήνουν καμιά ευκαιρία να πάει χαμένη. Νικούν το φόβο. Εκφράζουν την αντίθεσή τους σε όσα συμβαίνουν γύρω τους. Κορυφαίο γεγονός αντίστασης αποτελεί το Πάσχα του 1919, όταν οι ιερείς καλούν το λαό, κατά την ώρα της Ανάστασης να ζητωκραυγάσει υπέρ της Ελλάδας. Ηρωικές μορφές ο Παπα - Λουκάς και η Ανθούλα Ζερβού από το Παραδείσι.

Όμως και οι Μονολιθιάτες δεν έμειναν αμέτοχοι σ’ αυτό το κάλεσμα. “Κατά την Β’ Ανάστασιν, γράφει ο Γεώργιος Γεωργιάδης στο βιβλίο του “Αιματηρό Πάσχα του 1919”, ανεγνώσθη το δημοψήφισμα που οργανώθηκε από τον Ευστάθιον Λαγκάνη και τον Τριαντάφυλλον Διακοσάββα. Ο Μπρικατιέρης του είπε: “Αφού εφωνάξατε για την Ελλάδα, τώρα πρέπει να ζητωκραυγάσετε και υπέρ της Ιταλίας”. Εις απάντησιν δε τούτων, ο δήμαρχος Ιωάννης Πουλλής, εξ ονόματος των κατοίκων είπε τα εξής: Ναι, σας ευχαριστούμεν διότι μας ελευθερώσατε, το να ζητωκραυγάσωμεν όμως, υπέρ της Ιταλίας δεν είναι δυνατόν, αφού και δια καμμίαν άλλην δύναμην δεν ζητωκραυγάζομεν. Ημείς μόνον ζητωκραυγάζομεν υπέρ της Ελλάδος, διότι αυτός είναι ο πόθος μας, να ενωθώμεν με τη Μητέρα μας, και σεις δε, εάν είσθε Ευρωπαίοι και πολιτισμένοι δεν πρέπει να μας εμποδίσητε...”.

Ακολουθεί η σκληρότερη κατοχή που γνώρισε ο τόπος, όταν διοικητής των νησιών αναλαμβάνει ο Ντε Βέκι.

1940, 28 του Οκτώβρη.

Η κήρυξη του ελληνοιταλικού πολέμου χτυπά συναγερμό στα νησιά μας. Στην Αθήνα ιδρύεται το Σύνταγμα των Εθελοντών Δωδεκανησίων. Τα νιάτα τα παιδιά μας με ενθουσιασμό πολεμούν στο αλβανικό μέτωπο, κινδυνεύοντας να θεωρηθούν, σε περίπτωση αιχμαλωσίας, κατάσκοποι επειδή ήταν cittantini egei, δηλ. υπήκοοι του Αιγαίου. Θυσία στο βωμό της Ελευθερίας προσφέρει τη ζωή του ο υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος από τη Χάλκη.

1941. Οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Ελλάδα. Ακολουθεί το ‘43 η συνθηκολόγηση της Ιταλίας και η πτώση του Μουσολίνι. Γνωστό armistizio. Οι Ιταλοί παραδίδονται άνευ όρων στους Γερμανούς. Αρκετοί απ’ αυτούς, αντιφασίστες, ζητούν καταφύγιο και βοήθεια από ελληνικές οικογένειες που δεν τους την αρνούνται, δείχνοντας συμπόνοια και ανθρωπιά!

Και αυτή η μεγάλη ιστορική στιγμή μιλάει κατευθείαν στην ψυχή των Μονολιθιατών. Αισθάνονται ότι ήρθε η ώρα! “Ή ταν ή επί τας”!

Ας δούμε πως περιγράφει στα απομνημονεύματά του την άφιξη του πρώτου κατασκοπευτικού κλιμακίου στο χωριό μας, ένας από τους ατρόμητους Μονολιθιάτες, ο Βασίλειος Μαλανδρής:

“Ήταν Αύγουστος του 1943, 13 του μηνός, που αποφασίσαμε 3 άτομα από το χωριό Μονόλιθος να κατεβούμε σε κάποιο λιμανάκι του χωριού, λεγόμενο Κεραμενή, για να ψαρέψουμε και να μαζέψουμε και λίγο αλάτι... Στο λιμανάκι αυτό υπήρχε φυλάκιο αποτελούμενο από 10 Ιταλούς στρατιώτες, που τους είχαμε ειδοποιήσει προ μιας εβδομάδας...

Η συντροφιά μας αποτελείτο από εμένα, τον Βασίλειον Μ. Μαλανδρή, τον Βασίλειο Μεταξά, με καταγωγή από τη Χάλκη αλλά χρόνια εγκατεστημένο στον Μονόλιθο και τον Σάββα Πελέλα.

Στο σημείο αυτό, συνεχίζει ο Β. Μαλανδρής, πρέπει να σημειώσουμε πως την προηγούμενη νύχτα μεταξύ του λιμανιού της Κεραμενής και του παράπλευρου λιμανιού Γόγλου, κάποιο υποβρύχιο έβγαλε στην στεριά τρία άτομα. Οι άνθρωποι αυτοί έκρυψαν τα πράγματα τους, κρύφτηκαν και οι ίδιοι, έως ότου ξημέρωσεν. Ήταν ο Ι. Θωμαΐδης, ο Κώστας Ντρης και ο Βασίλης Κλημέντος... Κάθονταν στο μονοπάτι που οδηγεί στο λιμανάκι περιμένοντας μήπως περάσει κάποιος άνθρωπος η κάποια τσοπάνισσα να τους δώσει, πρώτον, λίγο νερό, και δεύτερον να τους πληροφορήσει πως θα έφθαναν στο χωριό...

Όταν τους εντοπίσαμε, παρατήσαμε και τα ψάρια και ό,τι άλλο είχαμε κατά νου, και πήγαμε και καθήσαμε σε κάποιο θάμνο, τους δώσαμε νερό και λίγο φαί... Και αρχίσαμε την κουβέντα, πως βρέθηκαν στα μέρη μας... Η δικαιολογία τους ήταν πως ήρθαν με κάποιο καίκι κι ότι μάλωσαν με τον καπετάνιο, που τους έβγαλε στην στεριά και τους παράτησε...

Τότε, εγώ ο Β. Μαλανδρής τους ζήτησα να πουν την αλήθεια. Κι εκείνοι απάντησαν πως ήρθαν προς αντάμωση του Κλεάνθη Μαλανδρή στον Μονόλιθο και του Κωνσταντίνου Μηνέττου στο Γεννάδι. Συστημένοι από τον καθηγητή Ευστάθιο Λαγκάνη, εγκατεστημένο από χρόνια στην Αίγυπτο. Αφού συζητήσαμε για όλα τα θέματα που μας αφορούσαν και προπάντως για το κρησφύγετο του ασυρμάτου, φύγαμε για το χωριό....

Το βράδυ της 16ης Αυγούστου και 8 απογευματινήν, ξεκινούμεν από την περιοχή του Γόγλου, για το δάσος Τοπάρια, όπου οι... επισκέπτες παρέμειναν 6-8 ημέρες. Τους τροφοδοτούσαμε καθημερινά με ειδήσεις, φαί και νερό, χωρίς κανείς μέχρι στιγμής στο χωριό, εκτός από τις γυναίκες μας, να γνωρίζει τίποτα.

Ο Κώστας Ντρής, έδωσε την άδεια και ενημέρωσα για τα καθέκαστα, τα αδέλφια μου Κλεάνθη, Μαγδαληνή και Μαρία, ρωτώντας τους αν γνώριζαν κάποια σπηλιά για να τους μεταφέρναμε. Ώστε να αποφύγουν τον καλοκαιριάτικο ήλιο και το κρύο με τις βροχές αργότερα. Πράγματι τη λύση μας την έδωσε η αδελφή μου, Μαρία. Μας υπέδειξε μια σπηλιά που αργότερα ονομάστηκε το Λημέρι των Κατασκόπων...

Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι, η πρώτη αυτή αποστολή, που είχε την κωδική ονομασία Symtom παρέμεινε σ΄ αυτήν τη σπηλιά ύψους 606 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, μέχρι τις 9 Σεπτεμβρίου του 1943, οπότε και πήραν την απόφαση να μεταφερθούν στο χωριό. Το κλιμάκιο εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Θεόδωρου Ηρωνία, επιλογή όμως ατυχής, επειδή σε μικρή απόσταση βρισκόταν γερμανικό φυλάκιο. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Γεννάδι, όπου όμως προδόθηκε όπως ανάφεραν οι Κλημέντος και Δρης, όταν γύρισαν στο χωριό, ενώ ο Θωμαΐδης κατέφυγε στη Ρόδο. Αρχικά, και από εκεί διέφυγε στη Μέση Ανατολή, όπως αποδείχθηκε αργότερα.

Το δεύτερο κλιμάκιο με την κωδική ονομασία Erratic, φθάνει στον Μονόλιθο μέσω Πανορμίτη Σύμης την 3-10-1943 και αποτελείτο από τους Παναγιώτη Κουμιανό και Αντώνη Νέσγο.

Ο Β. Μαλανδρής θυμάται: “Ο ηρωικός ηγούμενος της Μονής, Χρύσανθος Μαρουλάκης - με καταγωγή από τα Καλαβάρδα - εφρόντισε αμέσως με ένα μικρό ψαράδικο και τους έστειλε στην περιοχή Μονολίθου και με ένα σημείωμά του, για τον παπά του χωριού μας, Παπα - Κλήμη Διακομανώλη.

... Ένας από τους δύο ψαράδες, που ήταν γνωστοί σε όλους ως κουνενάκια, ήρθε στο χωριό, ειδοποίησε τον παπά κι εκείνος φόρτωσε στο μουλάρι δύο κοφίνια και κατέβηκε στην παραλία, έβαλε τις αποσκευές των νεοφερμένων καθώς και τον ασύρματο κι έφτασαν στο χωριό, στο σπίτι του...”.

Από αυτή τη στιγμή και ο Παπα - Κλήμης παίρνει ενεργά μέρος στην υπόθεση της κατασκοπείας, που συνεχίζεται μέχρι το τέλος του πολέμου”.

Ο αείμνηστος Αντώνης Νέσγος, χάρη στην προνοητικότητα, την έντονη διαίσθηση και επιμονή του να μην μεταφερθεί το κλιμάκιο στην περιοχή του Μάνα, αλλά να επιστρέψει στη σπηλιά του Λημεριού σώζει στην κυριολεξία όχι μόνο τα μέλη και τους σκοπούς της αποστολής, αλλά και τη ζωή των κατοίκων του χωριού.

Γράφει μεταξύ άλλων στο ημερολόγιο του: “Οφείλω να εξάρω τας υπηρεσίας, τας προσφερθείσας κατά την πολύμηνη παραμονή μου εις την περιοχή Μονολίθου, εις όλους τους κατοίκους αυτού του χωριού, μικρών τε και μεγάλων, των οποίων η αυταπάρνησις και εχεμύθεια θα μου μείνουν αξέχαστοι. Αι πληροφορίαι, άτινας δια του ασυρμάτου μου μετέδιδον εις καιρόν, ήσαν μεγάλης σπουδαιότητος δια τας συμμαχικάς δυνάμεις... Το εν Ρόδω κλιμάκιον μου, όπως και το σπουδαιότερον, ήτο και το καταφύγιο των άλλων αποστολών... Το εν Ρόδω ψευδώνυμον μου ήτο Αλέξανδρος και όλοι οι Μονολιθιάτες με αυτό το ψευδώνυμο με εγνώριζον...

Το Β’ κλιμάκιο και αργότερα το Γ’ κλιμάκιο, είχαν εξασφαλίσει, με υπόδειξη του Γιώργου Κωσταρίδη και Μιχάλη Βρούχου, ένα ευρύ δίκτυο πληροφοριοδοτών, στο οποίο εκτός από τους Μονολιθιάτες συμμετείχαν ο Νίκος Λιαμής - οδηγός λεωφορείου, ο Κλεόβουλος Χατζηγεωργίου - εισπράκτορας, ο Στέφανος Γέροντας από την Αρχάγγελο, οι Ιταλοί που υπηρετούσαν σε καίρια σημεία του νησιού μας, όπως στον σταθμό των Τριαντών και στα αεροδρόμια Μαριτσών, Καλάθου και Κατταβιάς καθώς επίσης και πολλοί άλλοι πατριώτες.

Στις 26 Απριλίου 1944, Τρίτη του Πάσχα, κατέφθασε και η τρίτη αποστολή, που έφερε την ονομασία Erratic II, με τους Σπύρο Κατέχη, Βασίλη Κλημέντο, ενώ ασυρματιστής παρέμεινε ο Αντώνης Νέσγος.

Μετά από ένα τρίμηνο φθάνει στη Ρόδο ο υπολοχαγός του ελληνικού στρατού Γεώργιος Διαμαντίδης για να αντικαταστήσει τον Κατέχη, του οποίου η ζωή κινδύνευε άμεσα, μετά τη σύλληψη των Κωσταρίδη, Βρούχου, Κλ. Χατζηγεωργίου και αγωνιστών.

Ο Γεώργιος Διαμαντίδης έμεινε στο χωριό περί τις 15 μέρες, όταν ο Μονόλιθος κηρύχθηκε απαγορευμένη ζώνη (Ζόνα Σπαράτα) απομακρύνεται με μυστικότητα και συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του από άλλο σημείο του νησιού μας, κοντά στα χωριά Μάσσαρη και Μαλώνα.

21-4-1945 Σύμη - Προετοιμασία της επιχείρησης Τεντ / Διηγείται τις προσωπικές εμπειρίες ο Β. Μαλανδρής που τότε βρισκόταν στη Σύμη.

“Με φωνάζουν να παρουσιαστώ στο επιτελείο μου. Ανακοίνωσαν πως το βράδυ αναχωρούμε, άγνωστο για που. Γύρω στις 6 - 7 μ.μ. μπαίνουμε σ’ ένα γαλλικό καράβι που το συνόδευε το ελληνικό “Μιαούλης” περίπου 10 Ιερολοχίτες, οι περισσότεροι Χαλκίτες, όταν φτάσαμε στη Χάλκη. Τα καράβια έφυγαν και μείναμε 5 άτομα. 2 αξιωματικοί, ο Ευστάθιος Χριστόπουλος και ο Πέτρος Κεφάλας και εγώ ο Βασ. Μαλανδρής. Από τη Χάλκη αναχωρήσαμε την 11η βραδυνή με προορισμό τον πύργο της περιοχής Μονολίθου, αντίκρυ της Αλιμνιάς. Φθάνουμε περίπου μεσάνυχτα και βλέπουμε να μας περιμένουν 2 άτομα. Ο Σταυρής Σταμπόλης και Σάββας Σωτηράκης, και οι δύο από τα Σιάννα.

Ζήτησα τη βοήθεια ενός Ιταλού του Τζοβάννι που τον γνώριζα από παλιά.

Πράγματι μας έφερε το σχέδιο γάμμα της βάσεως, με όλα γραμμένα και σημειωμένα με κάθε λεπτομέρεια. Φυλάκια υπήρχαν στις Στελλιές, στον Άγιο Φωκά, στο Κυμμαράσι, στη Βουνάρα και στο Νότη. Ήτανε και της Αλιμιάς αλλά ο Νίκος Καντάς - που από καιρό συμμετείχε σε αποστολές στην περιοχή μας - κάλεσε πίσω τον αξιωματικό διότι δεν χρειαζόταν παρακολούθηση το φυλάκιο του Κυμμαρασίου. Συζητήσαμε και καταλήξαμε ότι η απόβαση θα πρέπει να γίνει στου Παπαγιώργη.

Πηγαίνοντας στο χωριό ζήτησα από τον Ευστ. Μπαλλή να βρει δύο - τρία άτομα, να πάνε στις Κάτω Πέτρες και να περιλάβουν τους ανθρώπους που προορίζοντο για τα φυλάκια της Βουνάρας και του Νότη. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν ο Μιχαήλ Σεΐτης και Ιωάννης Χαρτοφύλλης. Στον Τζοβάννι είπα ότι οι δικοί μας θα φωνάξουν “ΑΕΡΑ” και οι Ιταλοί “ΑΛΑΡΜΗ”, για να ακουστούν οι Ιταλοί και να πάνε να κρυφτούν. Η επιχείρηση προγραμματίστηκε για τα μεσάνυχτα της 30 Απριλίου προς 1 Μαΐου 1945.

Εντωμεταξύ, συνεχίζει ο Β. Μαλανδρής, στο στενό του Παπαγιώργη μπαίνουν τρία αντιτορπιλικά Μ.L. το 4 τράβηξε για τον Αρμενιστή, για τις 3 Πέτρες. Ανοιχτά περιπολούσαν το Κρήτη κι ένα εγγλέζικο. Τα M.L. άρχισαν να βγάζουν στρατό στον άμμο. Τότε εμείς παίρνουμε δρόμο για τα φυλάκια. Εγώ ο Β. Μαλανδρής με την παρέα μου στις Στελιές, μαζί και ο Παντελέων Ζαφείρης από τα Σιάννα. Στον Άγιο Φωκά δεν χρειαζόταν κανείς από μας, επειδή στο φυλάκιο αυτό ήταν Ιταλοί υπεύθυνοι. Στο Κυμμαράσι πήγε ο Σταυρής Σταμπόλης.

Στις 12 και 20 κόψαμε τα σύρματα, που ένωναν το ένα φυλάκιο με όλες τις βάσεις. Στις δωδεκάμισι ακριβώς ταυτόχρονα όλα τα φυλάκια άναψαν φωτιά και σε 10-15 λεπτά ήταν όλα τελειωμένα με πολλούς αιχμαλώτοςυ και μακαριστές.

Στο Κυμμαράσι ο μόνος που γλύτωσε ήταν ο υπεύθυνος αξιωματικός, ο οποίος είχε το αντίσκηνό του στο βάθος του δάσους, και όταν πήρε χαμπάρι τι γινόταν, ανέβηκε σε ένα πεύκο και παρατηρούσε τι γινόταν τριγύρω. Όταν τελείωσε το πανηγύρι, τύλιξε στο σώμα του μια κουβέρτα και έφτασε στο Μονόλιθο να ειδοποιήσει το φυλάκιο του Ασώματου. Στο πιο ψηλό σημείο του Ακραμίτη εκείνο το βράδυ ξημερώθηκαν ο Στυλιανός Θυρής - που δεν είχε γίνει ακόμα παπάς - και ο Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου και είδαν όλα όσα συνέβησαν.

Η αποστολή εξετελέσθη. Κανείς από μας δεν έπαθε τίποτα. Μπήκαμε στα M.L. και απομακρυνθήκαμε.

Όπως μάθαμε μετά την απελευθέρωση ο Γερμανός αξιωματικός είπε κατά λέξη “Για να γίνει μια τέτοια καταστροφή, σίγουρα χέρια ντόπιου βοήθησαν”. Και δεν είχε άδικο. Γι’ αυτό κι έδωσε διαταγή να συλληφθούν και να εκτελεστούν 90 άτομα. 45 άτομα από τα Σιάννα και 45 από τον Μονόλιθο. Αλλά το επιτελείο του δεν συμφώνησε διότι ήξεραν ότι το Βερολίνο θα πέσει από στιγμή σε στιγμή. Και έτσι ξεθύμαναν στα πρόβατα και στα κατσίκια, που και αυτά, αν και τα μάζεψαν δεν πρόλαβαν να τα φάνε...”.

Κυρίες και κύριοι

Επικαλούμαι συχνά, για την τεκμηρίωση των ιστορικών γεγονότων τα απομνημονεύματα του Βασίλειου Μαλανδρή, επειδή είναι ο μόνος από τους Μονολιθιάτες, απ’ όσο γνωρίζω, που κατέγραψε με κάθε λεπτομέρεια όλα όσα έζησε κατά την περίοδο ‘43-’45. Και αυτά τα απομνημονεύατα μέχρι στιγμής δεν έχουν εκδοθεί. Παρουσιάζονται σήμερα πρώτη φορά!

Μετά μια εβδομάδα, 8 Μαΐου 1945, ο γερμανός διοικητής Βάγκενερ βάζει την υπογραφή του στο πρωτόκολλο παράδοσης των νησιών στους συμμάχους και στον Έλληνα διοικητή του Ιερού Λόχου, Χρήστο Τσιγάντε.

Κι ας μην τολμήσει, ο οποιοσδήποτε, να την πάρει πίσω αυτήν την υπογραφή. Ούτε και καμιάς άλλης συνθήκης, απ’ αυτές που ακολούθησαν. Είναι βαμμένες με το αίμα εκατομμυρίων αθώων.

Με βαθύ αίσθημα ευγνωμοσύνης και εκπροσωπώντας τη χρυσή γενιά που γεύτηκε και γεύεται τα αγαθά της ειρήνης, στη μνήμη όλων εκείνων που γεννιόντουσαν και πέθαιναν σκλάβοι επί 600 και πλέον έτη, ας δώσουμε μια υπόσχεση: Ποτέ πια πόλεμος! Πουθενά στη γη!

Ας κρατήσουμε ευλαβικά ζωντανή τη μνήμη εκείνων που στάθηκαν παλλικαρίσια μπροστά στο απόσπασμα, των δικών μας παππούδων που από θεία πρόνοια και μόνο δεν βίωσαν τα χειρότερα, ας γράψουμε βαθιά στην ψυχή μας τα ονόματά τους:

ΠΑΠΑ-ΚΛΗΜΗΣ ΔΙΑΚΟΜΑΝΩΛΗΣ

ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΛΑΓΚΑΝΗΣ

ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΜΑΛΑΝΔΡΗΣ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΛΑΝΔΡΗΣ

ΜΑΡΙΑ ΜΑΛΑΝΔΡΗ

ΝΙΚΟΣ ΗΡΩΝΙΑΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΥΡΗΣ

ΣΤΑΜΑΤΙΑ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑ – ΧΡΟΥΣΟΥ

ΜΑΣΤΡΟΣΑΒΒΑΣ ΠΑΝΤΕΛΕΩΝ

ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΜΠΑΛΗΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΕΙΤΗΣ

ΜΙΧΑΗΛ ΣΕΙΤΗΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΑΡΤΟΦΥΛΛΗΣ

ΣΑΒΒΑΣ ΛΑΓΚΑΝΗΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΙΚΟΛΗΣ

ΣΤΑΥΡΗΣ ΣΤΑΜΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΣΙΑΝΝΑ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΙΑΡΕΝΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΣΙΑΝΝΑ

ΠΑΝΤΕΛΕΩΝ ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΣΙΑΝΝΑ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΛΑΚΚΙΑ

ΣΑΒΒΑΣ ΚΑΡΑΣΑΒΒΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΛΑΚΚΙΑ

ΚΩΣΤΑΣ ΜΗΝΕΤΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΝΑΔΙ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΕΛΕΛΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΣΣΑΡΗ

ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ ΠΕΛΕΛΑΣ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟ

ΚΛΕΟΒΟΥΛΟΣ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΣΟΡΩΝΗ

ΑΡΓΥΡΗΣ ΘΕΟΧΑΡΗΣ

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΓΙΑΜΑΛΗΣ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΙΑΜΑΛΗΣ

ΘΕΑΝΩ ΓΙΑΜΑΛΗ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΝΤΑΣ

ΜΙΧΑΗΛ ΒΡΟΥΧΟΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΩΣΤΑΡΙΔΗΣ

ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ ΙΩΑΝ.ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΕΣΓΟΣ

ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΤΕΧΗΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΗΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΥΡΜΙΧΑΛΗΣ

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΥΡΜΙΧΑΛΗΣ

ΝΙΚΗΤΑΣ ΚΥΡΜΙΧΑΛΗΣ

ΣΤΑΜΑΤΙΟΣ ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΟΥ

ΚΩΣΤΑΣ ΝΤΡΗΣ

ΠΑΝΟΡΜΙΤΗΣ ΝΤΡΗΣ

ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΗΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΗΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΡΚΑΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΟΥΛΛΗΣ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΟΚΚΙΑΝΤΩΝΗΣ

ΝΟΜΙΚΟΣ ΝΟΜΙΚΟΥ

GIOVANNI ….............

OSVALDO REMOTTI

GIORGIO LEVITZ

FERDINANDO CELLINI

MEMETHΣ ..................... (υπηρέτησε επί Ιταλίας στον αστυνομικό σταθμό Μονολίθου).

Πείτε μου κι εσείς αν ξέχασα κάποιον... Όλοι έχουν θέση στον κατάλογο των αθανάτων. Όλο το χωριό, όλη η περιοχή, ετάχθη να φυλάξει Θερμοπύλες... και το έπραξε!

Παρακαλώ, επιτρέψτε μου να πω ακόμα δύο λόγια. Για την ηρωίδα Μονολίθου, Μαρία Μαλανδρή, σύζυγο Φιλίππου Κούτρη, που ακούραστα χωρίς να την σταματήσει κανένας κίνδυνος, μετέφερε στους κατασκόπους πληροφορίες, φαγητό, ρουχισμό, και ό,τι άλλο χρειάζονταν. Το κείμενο που ακολουθεί κείναι ότι καλύτερο έχει γραφτεί για την ηρωίδα του Λημερίου.

Στο “Χρονικό της Ιταλοκρατίας της Ρόδου” ο μακαριστός Μητροπολίτης Καρπάθου - Κάσου Απόστολος Παπαϊωάννου γράφει για τη Μαρία Μαλανδρή:

“... Είπα θα έφερον εις φως ψυχάς αληθινάς ηρώων που στρατολογήθησαν από όλας τας κοινωνικάς τάξεις. Ιδού μία. Η καλύτερη. Διότι πρόκειται για μιαν πτωχή χωρική της Μονολίθου, αγράμματου, που δεν εγνώριζε ούτε να γράφει ούτε να διαβάζει και το κυριότερον δεν είχε την ελάχιστην ιδέαν ότι υπήρχαν ήρωες, ούτε σύγχρονοι, ούτε αρχαίοι, διότι δεν εγνώριζεν την οικογένεια των Ατρειδών, ούτε και του Αγαμέμνονα, ούτε είχε ακούσει εστε να ομιλούν δια τον υιόν του Ορέστην... Εκείνη η Μαρία Μαλανδρή, σαν τη βιβλική χήρα Σαρεφθα Σιδωνίας, με την “υδρίαν του αλευρου και τον καμψάκην του ελαίου” ήτο που έπαιρνε εκ του Προφήτη Ηλίας, εις ώρα λιμού και αιχμού, που εκάθητο εις τον πυλώνα της πόλεως και επορεύετο η γυνή και ήλθεν αυτός και τα τέκνα αυτής, και η υδρία του αλευρου ουτε εξέλισε και ο καμψάκης του ελαίου ουκ ηλατονήθη”.

Και θα κλείσω τη σημερινή ομιλία με τα λόγια του παππού μου Κλεάνθη Μαλανδρή, ο οποίος μεθυσμένος από τη χαρά της νίκης, απαίτησε από τον γερμανό διοικητή του σταθμού Μονολίθου να υποστείλει την ελληνική σημαία και να ανεβάσει την ελληνική:

“Δεν θέλω να πω άλλο τίποτα. Παρά μόνο, αν χρειαστεί, να πράξετε κι εσείς το καθήκον σας!”

Ευχαριστώ για την προσοχή σας.!

Φαίδρα Μ. Μαλανδρή

Μονόλιθος 8 Μαΐου 2016