Λέμε το νερό νεράκι!

Rodiaki NewsRoom

Η γωνιά της γλώσσας μας

Επιμέλεια Αλέξανδρος Ν. Κατσαράς
Φιλόλογος
katsaras2002@yahoo.gr

Το νερό είναι μαζί με το οξυγόνο το πολυτιμότερο αγαθό για τον άνθρωπο. Αρκεί κάποιος να σκεφτεί ότι εμείς οι ίδιοι αποτελούμαστε κατά 70% από νερό. Όλα τα έμβια όντα, ζωικά ή φυτικά, δεν είναι δυνατόν να συντηρηθούν δίχως το διάφανο αυτό θαυματουργό υγρό που σβήνει τη δίψα μας. Ποια είναι όμως η ιστορία της λέξης νερό;

Η αρχαία λέξη για το νερό είναι ύδωρ. Υπήρχε όμως και η έκφραση «νηρόν ύδωρ» για την πιο πολύτιμη μορφή του ύδατος, το φρέσκο ύδωρ, το τρεχούμενο, αυτό που μόλις είχε τρέξει από την πηγή και όχι αυτό που μαζεύονταν και φυλάσσονταν σε βαρέλια. Η λέξη νηρόν προέρχεται από το νεαρός που έχει την σημασία «γεμάτος νιάτα», «φρέσκος».

«Ύδωρ! Νηρόν Ύδωρ!» Έτσι φώναζαν οι νερουλάδες των ελληνιστικών χρόνων, διαλαλώντας τη φρεσκάδα της υγρής πραμάτειας που κουβαλούσαν μέσα στις πήλινες υδρίες τους.
Από την έκφραση νηρόν ύδωρ εξέπεσε το ύδωρ και παρέμεινε το νηρόν ως ουσιαστικό, που με την πάροδο των χρόνων μετατράπηκε σε νερό.

Συγγενής λέξη είναι και το ρήμα νάω =ρέω. Από τα νάω και νερό προέρχονται και οι νεράϊδες. Είναι οι αρχαίες Νηρηίδες, οι θαλάσσιες θεότητες, που μετασχηματίστηκαν από τη λαϊκή φαντασία και κατοικούν εκεί όπου υπάρχουν νερά, δηλαδή δίπλα σε ρυάκια, πηγές κτλ. Επίσης ο Νηρέας, ο αρχαίος θαλάσσιος άρχοντας (των νηρών, των νερών) της Μεσογείου,
ο νοτιάς, ο άνεµος που φέρνει υγρασία, ο υγρός καιρός, το νότισμα δηλαδή η εμπότιση αντικειμένων σε νερό ή σε άλλο υγρό και το νάµα =κάθε τι που ρέει, είναι συγγενείς λέξεις ετυμολογικά με το νερό.

Το πόσο σημαντικό είναι το νερό για τον άνθρωπο αποδεικνύεται και από τις πάρα πολλές φράσεις στις οποίες χρησιμοποιείται. Οι πιο γνωστές είναι οι εξής:
αμίλητο νερό: στην ελληνική λαογραφία ονομάζεται το νερό εκείνο που μεταφέρεται από νεαρές κοπέλες (ανύπαντρες), για την εκτέλεση του λεγόμενου μαντικού εθίμου του "Κλήδονα".

Συγκεκριμένα το αμίλητο νερό μεταφέρεται με στάμνες από πηγή ή πηγάδι ή ποταμό, το βράδυ της παραμονής του εορτασμού της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στις 24 Ιουνίου. Χαρακτηρίζεται αμίλητο διότι θα πρέπει, κατά τη μεταφορά του, οι κοπέλες να κρατήσουν απόλυτη σιγή έναντι οποιωνδήποτε αστειοτήτων, πειραγμάτων, προκλήσεων υποστούν από τ’ αγόρια που παρουσιάζονται στο δρόμο τους ειδικά γι’ αυτό το σκοπό.
αθάνατο νερό: στην αρχαία ελληνική μυθολογία ως αθάνατο νερό αναφέρονται τα «ύδατα της Στυγός», της πηγής που πιστεύονταν ότι οδηγούσε στον Άδη. Όποιος κατάφερνε να φτάσει ως εκεί και να λουστεί στα νερά της θα γινόταν αθάνατος.

λέω το νερό νεράκι: διψάω πάρα πολύ
δεν δίνει του αγγέλου του νερό: για κάποιον φιλάργυρο και άσπλαχνο
βρίσκομαι έξω από τα νερά μου: βρίσκομαι σε αμηχανία εξαιτίας αλλαγής περιβάλλοντος

πίνω νερό στο όνομά του: τον εκτιμώ, τον υπολογίζω
μια τρύπα στο νερό: μια προσπάθεια που επέφερε μηδενικό αποτέλεσμα
το ξέρω νερό: το κατέχω καλά, μπορώ να το πω χωρίς καμιά δυσκολία θολώνω τα νερά: προκαλώ σκόπιμη ασάφεια

με σκοπό την παραπλάνηση έβαλε νερό στο κρασί του: μετρίασε την οργή του ή τις αξιώσεις του
κάνω νερά: αμφιταλαντεύομαι, παρεκκλίνω από αυτά που υποσχέθηκα
ψαρεύω σε θολά νερά: προσπαθώ να αποκομίσω προσωπικά οφέλη από μια κατάσταση, στην οποία επικρατεί σύγχυση και αβεβαιότητα

Όσον αφορά την λέξη ύδωρ (που πρωτοεμφανίστηκε με τον τύπο ύδος) συγγενεύει με το γερμανικό νερό wasser και το αγγλικό water. Συνεχίζει να υπάρχει στην γλώσσα μας σε πλήθος λέξεων και φράσεων όπως στην υδρία, που ήταν μια στάμνα, χάλκινη ή πήλινη για τη μεταφορά νερού και στην κλεψύδρα, το γνωστό όργανο μέτρησης του χρόνου με εκροή νερού σε σταθερό πάντοτε χρόνου.
Αποτελείται από τις λέξεις κλέφτης +νερό (ο κλέφτης του ύδατος ή το κλέψιμο του ύδατος). Η κλεψύδρα στην αρχαία Αθήνα ήταν αγγείο με στενό στόμιο και πλατιά βάση, στην οποία υπήρχαν μικρές οπές, για να στάζει αργά-αργά το νερό.

Έτσι έδινε την εντύπωση πως κάποιος «έκλεβε» το νερό σταγόνα-σταγόνα, όπως συνέβαινε και με την Κλεψύδρα των Αθηνών, μια αρχαιότατη πηγή που βρισκόταν στην Ακρόπολη των Αθηνών και η οποία υφίσταται μέχρι σήμερα.

Ονομάζονταν κλεψύδρα επειδή άλλοτε ξεχείλιζε και άλλοτε το νερό της εξαφανιζόταν. Αργότερα η η άμμος αντικατέστησε στην κλεψύδρα το νερό.

Επίσης αρχικά το όνομα της Καλύμνου ήταν Καλύδνα, ενώ από τον 4ο αι. π.χ. και μετά, μετονομάστηκε σε Κάλυμνα. Η πιθανότερη ετυμολογία του ονόματος είναι από το καλός = ωραίος και ύδνα (από το ύδωρ) = νερό. Αυτό σημαίνει ότι η λέξη Καλύδνα είναι το νησί με τα ωραία νερά. Επίσης άλλο ένα νησί η Ύδρα οφείλει το όνομα της στο ύδωρ, καθώς το σχήμα της μοιάζει με ύδρα, δηλαδή με νερόφιδο, όπως και η Λερναία Ύδρα, το νερόφιδο που ζούσε στη λίµνη Λέρνη της Αργολίδος.

Ο υδραυλικός, το γνωστό επάγγελμα, «γεννήθηκε» από την λέξη ύδραυλος ή ύδραυλις σύνθετη από τις λέξεις ύδωρ και αυλός . Αποτελούσε μουσικό όργανο της αρχαιότητας με πολλούς αυλούς (σωλήνες)το οποίο εφευρέθηκε από τον Κτησίβιο τον Αλεξανδρέα και στο οποίο η πίεση του νερού προκαλούσε το ρεύμα αέρα που παρήγε τους ήχους . Με την πάροδο του χρόνου δημιουργήθηκε το επίθετο υδραυλικός που δηλώνει αυτόν που είναι σχετικός με την παροχή και με τη διοχέτευση του νερού, για να φθάσουμε στην σημερινή σημασία του υδραυλικού τεχνίτη και επαγγελματία με την ίδια σημασία.

γην και ύδωρ (δίνω): την απαίτηση για «γην και ύδωρ» αξίωναν οι Πέρσες απ' τους υποτελείς τους, οι οποίοι παραιτούνταν από κάθε δικαίωμα πάνω στη γη τους και στα αγαθά της. Παραχωρώντας έτσι γην και ύδωρ, αναγνώριζαν την περσική εξουσία πάνω σε όλα, ακόμα και στις ζωές τους, ώστε να ανήκουν τυπικά και ουσιαστικά στον βασιλιά των Περσών.
'Οταν οι Πέρσες αγγελιαφόροι απαίτησαν από τον βασιλέα Λεωνίδα στην Σπάρτη γην και ύδωρ, οι Σπαρτιάτες τους πέταξαν σε ένα βαθύ πηγάδι, λέγοντάς τους πως θα τα βρουν εκεί.
Η φράση γη και ύδωρ, ακόμα και σήμερα, συμβολίζει την υποταγή άνευ όρων σε ένα κατακτητή.

περί ανέμων και υδάτων: χρησιµοποιούµε αυτή την παροιµία όταν θέλουµε να δείξουµε ότι κάποιος καταπιάνεται µε γενικολογίες, δηλαδή ανούσια πράγµατα. Η φράση προέρχεται από το έργο του πατέρα της ιατρικής Ιπποκράτη «περί Ανέμων, Υδάτων και Τόπων», στο οποίο μίλησε για τον καθοριστικό ρόλο του νερού και του αέρα στη ζωή και στην υγεία των ανθρώπων ενός τόπου.