Η Ρόδος των σεισμών!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Οι πιο φονικοί σεισμοί στο νησί από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας

Η Ρόδος υπέφερε πάντα από σεισμούς, κι έπαθε μεγάλες καταστροφές. Χωριά όπως τα Μάσσαρι ισοπεδώθηκαν, κι άλλα καταστράφηκαν, ο Κολοσσός από σεισμό στην αρχαιότητα έπεσε και πάει, στον Αρχάγγελο το 1926 σεισμός μεγέθους 8.0 Ρίχτερ ταρακούνησε όλη τη μεσόγειο και ονομάστηκε «παγκόσμιος» …

Τα πολύτιμα στοιχεία συγκέντρωσα από το βιβλίο του Χριστόδουλου Παπαχριστοδούλου «Ιστορία της Ρόδου» που εξαντλήθηκε από την επανέκδοσή του κιόλας το 1994 και δεν κυκλοφόρησε ποτέ ξανά.

Κι επειδή, σύμφωνα με το Κίνημα, κάποτε, των Υπαρξιστών «όλα κουνιούνται, αλλά τίποτα δεν πέφτει…»… ιδού συμπυκνωμένη η ιστορία της Ρόδου των Σεισμών!

O σεισμός του 227|226 π.Χ
Πολύ καταστροφικός, με επίκεντρο νότια της Ρόδου. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, το μέγεθός του ήταν λίγο πάνω από τα 7 ρίχτερ. Σχεδόν γκρεμίστηκε η πόλη, κι έπεσε κι ο περίφημος Κολοσσός. Η πτώση του, (ο Στράβων γράφει ότι έπεσε «περικλασθείς από των γονάτων»), εκτός των άλλων, απέδειξε ότι δεν ήταν τοποθετημένος στο λιμάνι, με ανοιχτά τα πόδια να περνάνε από κάτω τα καράβια αφού υπάρχει η μαρτυρία ότι «πεσών πολλάς οικίας κατέσεισε».

Για τη χρονολογία του σεισμού υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Ο Ιερώνυμος λέει ότι έγινε το 224|23, άλλοι το 225 ή το 219|18. Ο σεισμός έγινε στο διάστημα της μεγάλης ακμής της Ρόδου «κι ετάραξε την ευτυχία της». Ο Πολύβιος αναφέρει ότι βοήθεια της έστειλαν όλοι οι δυνάστες της εποχής. Το σεισμό αναφέρει κι ο Παυσανίας: «ένας σεισμός παραλίγο να ερημώσει την πόλη.

Από τον ίδιο έπαθαν συμφορές οι πόλεις της Καρίας και της Λυκίας (στα Μικρασιατικά παράλια) και συγκλονίστηκε πάρα πολύ η νήσος Ρόδος». Καταστράφηκαν πολλά σπίτια, μεγάλο μέρος των τειχών, τα νεώρια κι έπεσε και το περίφημο άγαλμα του Κολοσσού.

Οι Ροδίτες όμως χειρίστηκαν καλά το θέμα για όφελός τους και κατόρθωσαν να επουλώσουν τις μεγάλες πληγές. Έστειλαν πρεσβείες σε όλους τους δυνάστες και τις πόλεις, που παράστησαν με ζωηρά χρώματα τις μεγάλες καταστροφές.

Μεγάλες βοήθειες ήρθαν από παντού, πράγμα που δείχνει τη συμπάθεια όλων για το μεγαλείο της Ρόδου. Ακόμη κι αυτοί που δεν είχαν μεγάλες σχέσεις με το νησί έστειλαν βοήθεια. Ο Ιέρωνας, τύραννος των Συρακουσών, κι ο Γέλωνας, τύραννος της Γέλας, έστειλαν εκατόν τάλαντα αργυρά, κι έδωσαν ατέλεια στα εμπορεύματα της Ρόδου.

Ο Πτολεμαίος ο Ευεργέτης, έστειλε χρήματα, σιτάρι, ναυπηγήσιμη ξυλεία, ο Αντίγονος της Μακεδονίας, χρήματα, ξυλεία, πίσσα, σίδηρο, σιτάρι, κι ατέλεια στα εμπορεύματα της Ρόδου. Ακόμα κι ο Προυσίας της Βιθυνίας, ο Μιθριδάτης του Πόντου, κι άλλοι δυνάστες της Ασίας, ο Ολύμπιχος, ο Λυσανίας, κι ο Λιμναίος, έστειλαν βοήθεια.

Η προσφορά τους αυτή έγινε αιτία, όχι μόνο ν΄ ανακουφιστεί ο ροδιακός λαός από τη μεγάλη συμφορά, αλλά και να χτίσει την πόλη και τα τείχη, καλύτερα από πριν. Μόνο τον Κολοσσό δεν έστησαν από μία πρόληψη ότι θα γινόταν μεγάλο κακό στην πόλη, σύμφωνα με κάποιο χρησμό, αν και ο Πτολεμαίος είχε προσφέρει το 1\3 της δαπάνης, κι εργάτες για την αναστύλωση αυτή.

Οι Ροδίτες όμως με την πρόφαση του χρησμού, που επίτηδες έθεσαν σε κυκλοφορία, λένε, χρησιμοποίησαν τα ποσά για ενίσχυση του στόλους τους. Πολλές πόλεις μικρές, ή μεγάλες κι ιδιώτες έλαβαν μέρος στους εράνους για την ανοικοδόμηση της Ρόδου.

Μια επιγραφή, που βρέθηκε στις ανασκαφές του παλαιού λουτρού της Ρόδου, μιλά για χορηγίες πολιτών που γίνονταν για την ανοικοδόμηση των πύργων. Ύστερα από το σεισμό πολλές οικογένειες συνωστίζονταν να λάβουν μέρος στην ανοικοδόμηση των πύργων που έπεσαν ή για να χτίσουν νέους, γιατί εκτός από την προστασία της πόλης ήταν πολύ ωραίοι, κι έδιναν μια ομορφιά ως σύνολο με τα τείχη.

Η μεγάλη δοκιμασία της Ρόδου με το σεισμό αυτό πέρασε πολύ γρήγορα, γιατί με τον επιδέξιο χειρισμό του ζητήματος κατόρθωσαν να πάρουν τόσες βοήθειες, ώστε σε πολύ λίγα χρόνια ανέλαβαν πάλι πρωτοβουλία στη θάλασσα.

Ο σεισμός του 198 π.Χ
Έκανε καταστροφές στη Ρόδο και την Καρία (Μικρασιατικά παράλια) όταν έγινε η μεγάλη έκρηξη της Θήρας. (Το 198 π.Χ είναι καταγεγραμμένη η πρώτη έκρηξη από τις 14 που έγιναν συνολικά από το ηφαίστειο της Σαντορίνης).

Ο σεισμός του 155 μ.Χ
Η Ρόδος στη Ρωμαϊκή περίοδο είχε ένα σεισμό που ήταν η χαριστική βολή για την τελική καταστροφή της. Θλιβερή εικόνα της μεγάλης καταστροφής μας δίνει με τους δύο λόγους του «ο Ροδιακός» και ο «Ροδίοις περί ομονοίας» ο ρήτορας Πόπλιος Αίλιος Αριστείδης.

Οι λόγοι του είναι αφιερωμένοι στη Ρόδο, με σκοπό να ανακουφίσουν, να παρηγορήσουν τους Ροδίτες, που είναι απελπισμένοι και έτοιμοι να διχαστούν.

Στον ένα περιγράφει τι προκάλεσε ο σεισμός: «υποχωρούσε η θάλασσα, άδειασαν τα λιμάνια, έπεφταν τα σπίτια, άνοιγαν τα μνήματα, οι πύργοι έπεφταν στους πύργους, οι νεώσοικοι στα πλοία, οι ναοί στους βωμούς, τ΄ αφιερώματα στ΄ αγάλματα, το ένα πάνω στο άλλο. Όποιος ξεκίνησε να φύγει, άμα γύρισε δεν έβλεπε την πόλη. Τα λιμάνια στην ξηρά, την πόλη στη σκόνη, το θάνατο στα ιερά, στα σπίτια, στις πόρτες.

Τα μνήματα πετούσαν έξω τους νεκρούς, μέσα έπεφταν άλλοι νεκροί. Παντού χέρια, πόδια, λείψανα, σώματα, σκεύη, λίθοι, οιμωγές, πάταγος, εκφυσήματα της γης. Έχετε ανάγκη παραμυθίας. Όσοι ζήσατε φανείτε ανώτεροι, έπεσαν τα τείχη, όχι το αξίωμα. Να μη φύγετε, μη στενοχωριέστε, κοιτάξτε να την ξανακάμετε».

Και στον άλλο του λόγο λέει: «Ποιά μεγαλύτερη συμφορά θα γινόταν; Όταν ερχόσουν για τη Ρόδο έβλεπες λιμάνια τόσα πολλά και τόσο μεγάλα, προβλήτες με λίθους στο πέλαγος. Τώρα πάνε τα κάλλη των λιμανιών, έπεσε το ωραίο στεφάνι, τα ιερά είναι έρημα από αγάλματα, οι βωμοί χωρίς θυσίες, οι δρόμοι και τα θέατρα κενά από ανθρώπους.

Πάει το ελεφαντόδοντο και το χρυσάφι. Μεγάλο το κακό. Ποιος θα σωφρονούσε, άμα θυμηθεί το κακό εκείνο μεσημέρι που έπεσε η συμφορά; Στάθηκε η θάλασσα, κι επερίμενε το μέλλον σαν να προσδεχόταν άλλη θύελλα μεγάλη και ανήκεστη».

Την εποχή εκείνη, επί Αντωνίου του Πίου, (138-163 μ.Χ) λέει ο Παυσανίας τις πόλεις των Λυκίων, την Κω και τη Ρόδο, τις ανοικοδόμησε ο αυτοκράτορας με μεγάλες δαπάνες και ζήλο.

Ο σεισμός του 344 μ.Χ
Επί Κώνσταντος (δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες).

O σεισμός του 515 μ.Χ
Επί Αναστασίου Α΄. Πολύ καταστροφικός. Ο Αναστάσιος ο Α΄ βοήθησε τότε στην ανοικοδόμηση της Ρόδου. Φαίνεται ότι τότε χάλασαν τα παλιά τείχη, κι έχτισαν νέα, μέσα στα οποία περιορίστηκε η μεσαιωνική πόλη, γιατί δεν ήταν δυνατόν να φυλαχτούν τα παλιά.

Ο σεισμός του 1364
Τη Ρόδο είχαν κατακτήσει από το 1309 οι Ιωαννίτες Ιππότες. Ένας καταστροφικός σεισμός και μία επιδημία θανατικού έκαναν το 1364 μεγάλη θραύση. Τότε ακολούθησε πείνα, κι ο μέγας μάγιστρος ανέπτυξε φιλανθρωπική δράση, γι’ αυτό και ο λαός του έδωσε την προσωνυμία «Ελεήμονας».

Ο σεισμός του 1481
Το 1480 ο Μεσίχ πασάς ξεκίνησε την εκστρατεία για να πάρει τη Ρόδο. Την πολιόρκησαν χωρίς αποτέλεσμα αφού οι Ιππότες και ο λαός προέβαλαν μεγάλη αντίσταση. Όμως δεν έφταναν τα δεινά του πολέμου και πριν συνέλθει η Ρόδος στα 1481 υπέστη φοβερούς σεισμούς. Ένας δυνατός στην αρχή, ακολούθησε δεύτερος ισχυρότερος στον οποίο ένα πλοίο πετάχτηκε στην ξηρά από παλίρροια, κι έσπασε, κι ένας τρίτος συμπλήρωσε την καταστροφή.

Ακολούθησαν και τέταρτος και πέμπτος, με άλλους μικρότερους στα ενδιάμεσα τόσο που τρομοκρατήθηκε ο λαός και πίστευε ότι θα βυθιζόταν η πόλη. Βροχή δυνατή και ξεχείλισμα της θάλασσας, συμπληρώνουν τη θεομηνία, κι ο λαός αναγκάζεται να μείνει στο ύπαιθρο. Έπεσαν πολλά κτήρια και ο πύργος του Άι Νικόλα ενώ έκανε μεγάλες ζημιές στο παλάτι των μεγάλων μαγίστρων και στην πόλη. Μεγάλες καταστροφές έπαθε και η Κως.

Επί Τουρκοκρατίας
Ισχυρής έντασης σεισμοί σημειώθηκαν το 1850, το 1851, το 1856, το 1863. Μάλιστα ο πύργος του Ωρολογιού στο Κάστρο έγινε στη βάση αρχαίου πύργου που έπεσε στο σεισμό του 1851. Στο σεισμό του 1863 που ήταν μεγέθους περίπου 7,5 ρίχτερ καταστράφηκαν 12 χωριά ενώ ισοπεδώθηκαν τα Μάσσαρι και χτίστηκαν σε άλλη θέση. Περισσότεροι από 300 ήταν οι νεκροί.

12 Οκτωβρίου 1856
Το επίκεντρό του ήταν στο Νότιο Αιγαίο, στη θαλάσσια περιοχή βόρεια της Τήλου. Το μέγεθός του έχει εκτιμηθεί, από διάφορες επιστημονικές μελέτες σε 7,7 ρίχτερ έως 8,2 Ρίχτερ. Οι περισσότερες καταστροφές έγιναν στην Κρήτη και στη Ρόδο ενώ παρατηρήθηκε τσουνάμι στις ακτές του Λιβάνου και της Χάιφα.

Στη Ρόδο, ο σεισμός διήρκεσε από 40 έως 90 δευτερόλεπτα και επέφερε ζημιές σε 8 χωριά και ολική καταστροφή 2.000 σπιτιών. Ο σεισμός αυτός προκάλεσε και την κατάρρευση του Καστέλλο, έμεινε μόνο το περίγραμμά του και υπολείμματα από το ισόγειο. Σκοτώθηκαν 60 άνθρωποι στη Ρόδο.

Στην Κάρπαθο καταστράφηκαν 8.000 σπίτια και σκοτώθηκαν 20 άνθρωποι. Στην Κρήτη 538 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 638 τραυματίστηκαν. Καταστράφηκαν 6.512 κτήρια σε ολόκληρη την Κρήτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Ηράκλειο μόνο 18 σπίτια παρέμειναν κατοικήσιμα.

Ρόδος-Αρχάγγελος 26 Ιουνίου 1926
Μέγεθος σεισμού 8.0 Ρίχτερ. Ο μεγαλύτερος σεισμός του τόξου ο οποίος έχει καταχωρηθεί ως ο πιο δυνατός σεισμός στη σύγχρονη Ελλάδα. Ο επονομαζόμενος και παγκόσμιος σεισμός του 20ού αιώνα καθώς έγινε αισθητός σχεδόν σε όλη τη μεσόγειο.

Το επίκεντρό του ήταν μεταξύ Κω και Ρόδου και περίπου 60 χιλιόμετρα από την πόλη της Ρόδου. Σημειώθηκε στις 19:45 ημέρα Σάββατο 26 Ιουνίου. Ευτυχώς κατά την «επίσκεψή» του στον Αρχάγγελο, ο εγκέλαδος προειδοποίησε τους κατοίκους με μικροσεισμούς που προηγήθηκαν του κύριου σεισμού την ίδια μέρα, με αποτέλεσμα ν΄ αφήσουν έγκαιρα τα σπίτια τους.

Ο σεισμός κατέστρεψε εντελώς τον Αρχάγγελο Ρόδου, ενώ πολύ ισχυρός ήταν στο Ηράκλειο, στη Μ. Ασία, στην Αλεξάνδρεια, στο Κάιρο, ενώ έγινε αισθητός στην Ανατολική Ιταλία, τα Σκόπια, την Κωνσταντινούπολη, την Κύπρο και αλλού. Στον Αρχάγγελο 4 άνθρωποι σκοτώθηκαν. Συνολικά κατέρρευσαν 3.200 σπίτια ενώ 550 έπαθαν ανεπανόρθωτες ζημιές.

Ο αριθμός των τραυματιών δεν είναι γνωστός. Οι νεκροί συνολικά στη Ρόδο ήταν γύρω στους 12. Ο σεισμός είχε μεγάλο εστιακό βάθος, έφτανε περίπου τα 100 χιλιόμετρα, κι οφείλεται στην ίδια αιτία πάντα: στη σύγκλιση της Αφρικανικής πλάκας και της μικροπλάκας του Αιγαίου.

Τρεις μήνες πριν το σεισμό αυτό, στις 18 Απριλίου 1926 σε βάθος 100 χιλιομέτρων και επίκεντρο κοντά στη Ρόδο, σεισμός 6,9 Ρίχτερ χτύπησε το Καστελλόριζο.

Τετάρτη 24 Απριλίου 1957
Ώρα 21:12 Ισχυρός σεισμός με επίκεντρο τα νοτιοανατολικά παράλια της Τουρκίας, μεγέθους 7,2 Ρίχτερ, έπληξε τη Ρόδο. Πριν την εκδήλωση του κύριου σεισμού έγιναν αρκετοί προσεισμοί, ο μεγαλύτερος εκ των οποίων ήταν στις 23 Απριλίου μεγέθους 6,8 Ρίχτερ.

Ο μεγαλύτερος από τους σεισμούς που ακολούθησαν έγινε στις 25 Απριλίου σε βάθος 100 χιλιομέτρων και επίκεντρο κοντά στη Ρόδο, μεγέθους 6,1 Ρίχτερ και προκάλεσε ζημιές στις τουρκικές ακτές. Ο κύριος σεισμός σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής συνοδευόταν από «υπόκωφον κρότον» και είχε διάρκεια 35 δευτερόλεπτα. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της Ροδιακής «εις το Κάστρον εφονεύφθη έν νήπιον».

Όλοι οι κάτοικοι της Παλιάς Πόλης διανυκτέρευσαν στο ύπαιθρο. Στις πλατείες της πόλης και των χωριών στήθηκαν αντίσκηνα. Από τα 2.084 σπίτια του νησιού της Ρόδου που υπέστησαν ζημιές, 16 ακατοίκητα κατέρρευσαν, τα περισσότερα εκ των οποίων στην Παλιά Πόλη και κυρίως στην οδό Εβραίων Μαρτύρων. Στις απέναντι τουρκικές ακτές 18 άνθρωποι σκοτώθηκαν, 50 τραυματίστηκαν ενώ 3.000 σπίτια καταστράφηκαν.

Ο δήμαρχος της πόλεως Ρόδου Μιχάλης Πετρίδης, με αφορμή δημοσιεύματα αθηναϊκών εφημερίδων, απέστειλε επιστολή προς το υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως και προς τον αθηναϊκό τύπο, κάνοντας λόγο για τερατολογήματα τα οποία ως συνέπεια θα είχαν να πλήξουν τον τουρισμό.

Ανέφερε και διαβεβαιώνε συγκεκριμένα: «...περί δήθεν τρομακτικών καταστροφών συνεπεία των σεισμών της Ρόδου, η Ρόδος και ειδικώς η πόλις παρά τη σφοδρότητα των σεισμικών δονήσεων απεδείχθη ότι είναι η πλέον αντισεισμική πόλις του κόσμου»...